حه ديسا چــاردێ

 

 

حه ديسا چــاردێ

شـرۆڤـه‌كـرنـا چل حه‌دیسێن ئیمامێ نه‌وه‌وه‌ى_ ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكى




حه ديسا چــاردێ عـه‌بـدلــلاهــێ كــوڕێ مــه‌سـعـوودى -خودێ ژێ رازى بت- ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ڤه‌دگوهێزت، دبێژت:


عن عبد الله بن مسعود -رضي الله عنه-، قال: قال رسول الله -صلى الله عليه وسلم-: ( لا يحل دم امرئ مسلم يشهد أن لا إله إلا الله وأني رسول الله إلا بإحدى ثلاث: الثيب الزاني، والنفس بالنفس، والتارك لدينه المفارق للجماعة ).


رواه البخاري ومسلم


عـه‌بـدلــلاهــێ كــوڕێ مــه‌سـعـوودى -خودێ ژێ رازى بت- ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ڤه‌دگوهێزت، دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خوینا مرۆڤه‌كێ موسلمان یێ شاهده‌ بده‌ت كو ژ خودێ پێڤه‌تر چو خودایێن حه‌ق نین وكو ئه‌ز پێغه‌مبه‌رێ خودێمه‌ حه‌لال نابت، ب ئێك ژ سێ ڕێكان نه‌بت: ئه‌وێ ب ژن بت وزنایێ بكه‌ت، ونه‌فس ب نه‌فسێ، وئه‌وێ دینێ خۆ بهێلت وخۆ ژ جماعه‌تێ ڤه‌ده‌ر كه‌ت.


بوخارى وموسلم ڤه‌دگوهێزن

زانایێ ناڤدار (ئبن حه‌جه‌رێ هه‌یثه‌مى) ل دۆر مه‌رته‌به‌یا ڤێ حه‌دیسێ دئاخڤت ودبێژت: وێ مه‌رته‌به‌یه‌كا گرنگ هه‌یه‌؛ چونكى ئه‌و ب خه‌طه‌رترین تشتى ڤه‌ یا گرێدایه‌ كو خوینا مرۆڤانه‌، وكانێ چ ژێ حه‌لاله‌ و چ حه‌رامه‌، وئه‌و ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئه‌صل وبناخه‌ د خوینێ دا ئه‌وه‌ حه‌رامه‌ ئه‌و بێته‌ ڕێتن، وعه‌قل ژى بۆ ڤێ چه‌ندێ دچت؛ چونكى ئه‌و ل سه‌ر هندێ یێ هاتیه‌ دورستكرن، ئه‌و حه‌ز دكه‌ت وێنه‌یێ مرۆڤى یێ ب جوانترین ڕه‌نگ هاتیه‌ ئافراندن، بمینت.


یه‌عنى: ئه‌ڤ حه‌دیسا بۆرى ب ڕه‌نگه‌كێ ئاشكه‌را بۆ مه‌ دده‌ته‌ دیاركرن، كو ڕێتنا خوینا مرۆڤێ موسلمان كاره‌كێ حه‌رامه‌، وپاراستنا رحێ ئێك ژ وان كارانه‌ یێن ئیسلامێ ل سه‌ر مه‌ فه‌ركرى، وئه‌گه‌ر ئه‌م به‌رێ خۆ بده‌ینه‌ ئایه‌تێن قورئانا پیرۆز، هه‌ر وه‌سا گۆتنێن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- دێ بینین كو خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى گه‌فێن دژوار ل وى كه‌سى كرینه‌ یێ ژ قه‌ستا وبێ حــه‌ق خــویـنـا مرۆڤه‌كى بڕێژت، وئه‌و گه‌ف ب گه‌له‌ك ڕه‌نگان به‌رچاڤ دبت، ژ وان:


1- ئه‌و كه‌سێ مرۆڤه‌كى بكوژت، تاوانا وى هند یا مه‌زنه‌ هه‌ر وه‌كى وى خه‌لكێ عه‌ردى هه‌مى كوشتین، خودێ دبێژت: ( مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا) (المائدة: 32).


2- ژ به‌ر تاوانا وى یا مه‌زن خودێ د ئایه‌ته‌كێ دا گه‌فێ ب چوونا جه‌هنه‌مێ، ومانا تێدا، وغه‌زه‌با خودێ وله‌عنه‌تا وى، وعه‌زابه‌كا مه‌زن، ل وى دكه‌ت ده‌مێ دبێژت: ( وَمَن يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُّتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّـهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا ﴿٩٣﴾) (النساء: 93).


3- پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د گۆتنه‌كا خۆ دا یا بوخاری وموسلم ژێ ڤه‌دگوهێزن ئاشكه‌را دكه‌ت كو كوشتنا وێ نه‌فسێ یا خودێ كوشتنا وێ حه‌رام كرى ئێك ژ حه‌فت گونه‌هانه‌ یێن خودانى دبه‌نه‌ هیلاكێ، ژ به‌ر مه‌زنیا وان.


4- و د گۆتنه‌كا خۆ یا دى دا یا ترمذى ژێ ڤه‌دگوهێزت دبێژت: خراببوونا دنیایێ ل به‌ر خودێ سڤكتره‌ ژ كوشتنا زه‌لامه‌كێ موسلمان.


بـه‌لێ ئـه‌ڤ پـاراسـتـنـا خوینێ هنگى ڕادبت ونامینت ده‌مێ خودان ئێك ژ وان كاران دكه‌ت یێن خوین پێ حه‌لال دبت، ومسۆگه‌ر ئه‌و كار هند دمه‌زن وكرێتن حه‌تا ئه‌ڤ كارێ مه‌زن -كو كوشتنه‌- پێ حه‌لال دبت، و د ڤێ حه‌دیسا خۆ دا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- بۆ مه‌ به‌حسێ سێ ژ وان كاران دكه‌ت یێن (عصمه‌تا خوینێ) ڕادكه‌ت، وخودانى موسته‌حه‌قى كوشتنێ دكه‌ت، وبه‌رى ئه‌م به‌حسێ ڤان هه‌ر سێ حاله‌تان بكه‌ین، پێتڤیه‌ ئاشكه‌را بكه‌ین كو ب جهئینانا حوكمى د ڤان حاله‌تان دا، كارێ ده‌ستهه‌لاتێ ب تنێیه‌، وبۆ خه‌لكى نینه‌ ئه‌و ژ نك خۆ ب كارێ جهئینانا (حدوودێن شه‌رعى) ڕاببن..


 وئه‌و هه‌ر سێ حاله‌ت ئه‌ڤه‌نه‌:


1- ( الثَّيِّبُ الزَّانِي ) یه‌عنى: ئه‌و كه‌سێ ب كرنا فاحشێ ڕاببت، وئه‌گه‌ر زه‌لام بت یێ ب ژن بت، وئه‌گه‌ر ژن بت یا شویكرى بت، زانایێن ئیسلامێ هه‌مى ل وێ باوه‌رێنه‌ كو عقووبا ڤان ڕه‌نگه‌ كه‌سان، پشتى تاوان ل سه‌ر ئیسبات دبت (ره‌جمه‌) و د ریوایه‌تێن دورست دا هاتیه‌ كو پێغه‌مبه‌رى (ماعز وغامدیه‌) هه‌ردو ره‌جماندینه‌.


وهه‌ر چه‌نده‌ ره‌جم عقووبه‌یه‌كا دژواره‌ ژى، بـه‌لێ ده‌مـێ مـرۆڤ هـزرا خۆ د تاوانا زنایێ دا دكه‌ت، وده‌مێ ئه‌و د ناڤ جڤاكه‌كێ دا به‌لاڤ دبت، ووان خرابیێن جڤاكى وساخله‌مى یێن ئه‌و د گه‌ل خۆ دئینت، بۆ مرۆڤى ئاشكه‌را دبت كو هنده‌ك تاوان هه‌نه‌ كوشتن ل به‌ر سڤك دبت.


2- ( وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ ) یه‌عنى: ئه‌وێ مرۆڤه‌كى ژ قه‌ستا وبێ حه‌ق بكوژت، جزایێ وى ژى ئه‌وه‌ ئه‌و بێته‌ كوشتن، ئه‌گه‌ر هات ومرۆڤێن كوشتى كوژه‌كى عه‌فى نه‌كه‌ن، خودێ د ئایه‌ته‌كێ دا دبێژت: ( وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ) (المائدة: 45).

3- ( وَالتَّارِكُ لِدِينِهِ المُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ ) یه‌عنى: ئه‌و كه‌سێ دینێ خۆ بهێلت و ل كوفرێ بزڤڕت، وخۆ ژ جماعه‌تێ ڤه‌ده‌ر كه‌ت.


و ژ بلى ڤان هه‌ر سێ كاران، هنده‌ك كارێن دى ژى هه‌نه‌ خودانى موسته‌حه‌قى كوشتنێ دكه‌ن، د هنده‌ك ئایه‌ت وحه‌دیسێن دى دا هاتینه‌، وه‌كى: ب كارئینانا سێره‌به‌ندیێ، یان كه‌سه‌ك بێت عه‌ردێ مرۆڤى ژێ بستینت، یان مال ونامویسا وى بخوازت وته‌عدایێ ل حه‌قێ وى بكه‌ت، یان به‌لاڤكرنا فه‌ساد وخرابكاریێ د عه‌ردى دا، یان ئه‌وێ ڕێزا موسلمانان ژێكڤه‌كه‌ت، یان كارێ قه‌ومێ لووطى بكه‌ت، یان ئێك ژ ئه‌ركانێن ئیسلامێ عاطل بكه‌ت وه‌كى: نڤێژێ وحه‌جێ وزه‌كاتێ.. هتد.


مفایێن حه‌دیسێ:

1- حه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو خوینا مرۆڤێ موسلمان یا پاراستیه‌، ونابت بێ حه‌ق ئه‌و بێته‌ ڕێتن.

2- حه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو هنده‌ك تاوان هه‌نه‌ خودانى هێژاى كوشتنێ دكه‌ن، ژ به‌ر كارتێكرنا وان یا خراب ل سه‌ر جڤاكێ، وه‌كى: كرنا فاحشێ ئه‌وا (ئه‌نسابێن خه‌لكى) پێ تێكه‌ل دبن، وئێشێن جڤاكى وصحى یێن ب ترس پێ به‌لاڤ دبن.


3- وحه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو نه‌فس یا ب بهایه‌، ونابت بۆ كه‌سێ نه‌فسه‌كێ بێ حه‌ق و ژ ته‌عدایى بكوژت، وئه‌وێ ب ڤێ تاوانێ ڕاببت جزایێ وى ئه‌وه‌ ئه‌و ژى بێته‌ كوشتن.


4- وحـه‌دیــس گـرنگیا پاراستنا كۆما موسلمانان بۆ مه‌ ئاشكه‌را دكه‌ت ژ تاوانا وان كه‌سان یێن گومانێ بۆ خه‌لكى د دینێ وان دا چێ دكه‌ن، وئێكڕێزیا وان تێك دده‌ن ودئێخنه‌ ژێر ترسا پارچه‌بوونێ.



کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی

کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی