حه‌دیسا دووێ
حه‌دیسا دووێ
شـرۆڤـه‌كـرنـا چل حه‌دیسێن ئیمامێ نه‌وه‌وه‌ى_ ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكى
عن عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ الله صلى الله عليه وسلم ذَاتَ يَوْمٍ إِذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ شَدِيدُ بَيَاضِ الثِّيَابِ، شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعَرِ، لاَ يُرَى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلاَ يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ، حَتَّى جَلَسَ إِلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم، فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إِلَى رُكْبَتَيْهِ، وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخِذَيْهِ، وَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنِ الإِسْلاَمِ. فَقَالَ رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: (الإِسْلاَمُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ الله، وَتُقِيمَ الصَّلاَةَ، وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَيْتَ، إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَيْهِ سَبِيلاً). قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ الإِيمَانِ. قَالَ: (أَنْ تُؤْمِنَ بِالله، وَمَلاَئِكَتِهِ، وَكُتُبِهِ، وَرُسُلِهِ، وَالْيَوْمِ الآخِرِ، وَتُـؤْمِـنَ بِـالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ). قَالَ: صَدَقْتَ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ الإِحْسَانِ. قَالَ: ( أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ ). قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ السَّاعَةِ. قَالَ: ( مَا المَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ ). قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَتِهَا. قَالَ: ( أَنْ تَلِدَ الأَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِى الْبُنْيَانِ ). قَالَ: ثُمَّ انْطَلَقَ فَلَبِثْتُ مَلِيًّا، ثُمَّ قَالَ لِي: (يَا عُمَرُ أَتَدْرِى مَنِ السَّائِلُ؟). قُلْتُ: الله وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: (فَإِنَّهُ جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ دِينِكُمْ). رواه مسلم
عـومـه‌رێ كـوڕێ خه‌ططابی -خودێ ژێ رازی بت- دبێژت: ڕۆژه‌كێ ئه‌م ل نك پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- دڕوینشتی بووین، مه هند دیت زه‌لامه‌ك هاته نك مه، جلكێن وی گه‌له‌ك دسپیی بوون، ومویێ سه‌رێ وی گه‌له‌كێ ڕه‌ش بوو، نیشانێن سه‌فه‌رێ ل سه‌ر نه‌دهاتنه دیتن، وكه‌سێ ژ مه ئه‌و نه‌دنیاسی، هات حه‌تا ل نك پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ڕوینشتی، وچۆكێن خۆ ب چۆكێن وی ڤه‌ناین، وده‌ستێن خۆ داناینه سه‌ر ڕانێن خۆ، وگۆت: ئه‌ی موحه‌ممه‌د، به‌حسێ ئیسلامێ بۆ من بكه، پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆت: ئیسلام ئه‌وه تو شاهده‌یێ بده‌ی كو ژ ئه‌للاهـی پـێـڤـه‌تـر چـو خودایێن ب حه‌ق نینن وكو موحه‌ممه‌د پێغه‌مبه‌رێ خودێیه، وتو نڤێژێ بكه‌ی، وزه‌كاتێ بده‌ی، وره‌مه‌زانێ یێ ب ڕۆژی بی، وبچیه حه‌جێ ئه‌گه‌ر ڕێیا ته هه‌بت. وی گۆت: تو ڕاست دبێژی، گۆت: ئینا ئه‌م ژێ عه‌جێبگرتی بووین، ئه‌و یێ پسیارێ دكه‌ت ودبێژتێ: تو ڕاست دبێژی!
گۆت: پا به‌حسێ باوه‌ریێ بۆ من بكه. گۆت: كو تو باوه‌ریێ ب خودێ بینی، و ب ملیاكه‌تێن وی، وكتێبێن وی، وپێغه‌مبه‌رێن وی، و ب ڕۆژا دویماهیێ، وتو باوه‌ریێ ب قه‌ده‌رێ بینی باشی وخرابیا وێ. گۆت: تو ڕاست دبێژی.
گۆت: پا به‌حسێ قه‌نجیێ بۆ من بكه. گۆت: كو تو وه‌سا په‌رستنا خودێ بكه‌ی هه‌ر وه‌كی تو وی دبینی؛ چونكی ئه‌گه‌ر تو وی نه‌بینی ژی، ئه‌و ته دبینت.
گۆت: پا به‌حسێ قیامه‌تێ بۆ من بكه. گۆت: ئه‌وێ پسیار ژێ دئێته‌كرن ژ وی چێتر نزانت یێ پسیارێ دكه‌ت، گۆت: پا به‌حسێ نیشانێن وێ بۆ من بكه. گۆت: كو ژنێ خاتوینا خۆ ببت، وكو تو ببینی پێخواس وڕویس وهه‌ژار، شڤانێن بزنان ئاڤاهیان بلند بكه‌ن.
گۆت: پاشی ئه‌و چوو، وئه‌ز بێنه‌كا خۆش مام، پاشی وی گۆته من: ئه‌ی عومه‌ر، تو دزانی ئه‌و كی بوو پسیار كری؟ من گۆت: خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وی چێتر دزانن، گـۆت: ئـه‌و جـبـریـل بووی هاتی دینێ هه‌وه نیشا هه‌وه دده‌ت.
موسلم ڤێ حه‌دیسێ ڤه‌دگوهێزت.
وئه‌ڤه ژی حه‌دیسه‌كا مه‌زنه شرۆڤه‌كرنا دینی هه‌میێ د ناڤ خۆ دا دگرت، له‌و پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ل دویماهیێ گۆت: (ئه‌و جبریل بووی هاتی دینێ هه‌وه نیشا هه‌وه دده‌ت). ویێ باش هزرا خۆ د ڤێ حه‌دیسێ دا بكه‌ت دێ زانت كو زانینێ هه‌میێ ڤه‌دگرت، وئه‌و تشتێ زانایێن ئوممه‌تێ به‌حس ژێ دكه‌ن د ڤێ ده‌رناكه‌ڤت یا د ڤێ حه‌دیسێ دا هاتی.
د ڤێ گۆتنا خۆ دا پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ئیسلام ب هنده‌ك كاران دا نیاسین كو ب ئه‌ندامێن له‌شی دئێنه‌كرن، وگۆت: (ئیسلام ئه‌وه تو شاهده‌یێ بده‌ی كو ژ ئه‌للاهـی پـێـڤـه‌تـر چـو خودایێن ب حه‌ق نینن وكو موحه‌ممه‌د پێغه‌مبه‌رێ خودێیه، وتو نڤێژێ بكه‌ی، وزه‌كاتێ بده‌ی، وره‌مه‌زانێ یێ ب ڕۆژی بی، وبچیه حه‌جێ ئه‌گه‌ر ڕێیا ته هه‌بت). وئه‌ڤه هندێ دگه‌هینت كو ئه‌و كارێن باش یێن ب ئه‌ندامێن له‌شی دئێنه‌كرن، ورازیبوونا خودێ تێدا هه‌بت، دكه‌ڤنه د بن ڕامانا ناڤێ ئیسلامێ دا.
ووی باوه‌ری (ئیمان) ب وان عه‌قیده‌یان ڤه گرێدا یێن كو د دلی دا دئێنه ڤه‌شارتن، وپێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ئه‌و ب شه‌ش بناخه‌یان ڤه گرێدان: (ب خودێ، و ب ملیاكه‌تێن وی، وكتێبێن وی، وپێغه‌مبه‌رێن وی، و ب ڕۆژا دویماهیێ، و ب قه‌ده‌رێ باشی وخرابیا وێ). ووه‌كی ئاشكه‌را باوه‌ریا ب قه‌ده‌رێ ژی ئێك ژ بناخه‌یێن باوه‌ریێنه، له‌و عه‌بدللاهێ كوڕێ عـومـه‌ری ئــه‌ڤ حـه‌دیـسـه بــۆ خــۆ كــره ده‌لیل دژی وێ ده‌سته‌كێ یا باوه‌ری ب قه‌ده‌رێ نه‌ئینای، وئاشكه‌را كر كو كارێ وان ژ وان نائێته قه‌بویلكرن ئه‌گه‌ر ئه‌و باوه‌ریێ ب قه‌ده‌رێ ژی نه‌ئینن.
وبه‌لكی كه‌سه‌ك هه‌بت هزر بكه‌ت كو ئه‌ڤ حه‌دیسه كاری ژ باوه‌ریێ حسێب ناكه‌ت، وئه‌و ب خۆ وه‌سا نینه، ئیمامێ شافعی ژ صه‌حابی وتابعیان وجیلێ پشتی وان ژی ڤه‌دگوهێزت كو (ئیجماعا) وان ل سه‌ر هندێ چێبوویه كو باوه‌ری گۆتن وكار وئنیه‌ته، مه‌عنا: كار دكه‌فته د بن ڕامانا باوه‌ریێ ڤه، وپێغه‌مبه‌ر ب خۆ ژی -سلاڤ لێ بن- د هنده‌ك گۆتنێن خۆ یێن دی دا ئاشكه‌را دكه‌ت كو كار ژ باوه‌ریێنه، وه‌كی د وێ حه‌دیسێ دا هاتی یا بوخاری وموسلم هه‌ردو ڤه‌دگوهێزن، ئه‌وا دبێژت: (الإِيمَانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ، أَوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، فَأَفْضَلُهَا قَوْلُ: لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله، وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ، وَالحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الإِيمَانِ) یه‌عنی: باوه‌ری حه‌فتێ وتشته‌ك، یان شێست وتشته‌ك پشكه، یا ژ هه‌میێ باشتر گۆتنا (لا إله إلا الله)ه، ویا ژ هه‌میێ نزمتر ڕاكرنا نه‌خۆشیێیه ژ ڕێكێ، وشه‌رم پشكه‌كه ژ باوه‌ریێ.
وئیسلام وئیمان ژ وان په‌یڤانه یێن ئه‌گه‌ر پێكڤه هاتنه گۆتن جودایی دێ د ناڤبه‌را وان دا هه‌بت، وئه‌گه‌ر هاتنه ژێكڤه‌كرن چو جودایی د ناڤبه‌را وان دا نابت.
وپشتی دیاركرنا ڕامانا ئیسلامێ وئیمانێ، پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ڕامانا (ئیحسانێ) ژی ئاشكه‌را كر، وئه‌و مه‌رته‌به‌یه‌كا بلندتره ژ ئیمانێ، هنده‌ك مرۆڤان باوه‌ری یا هه‌ی، به‌لێ ده‌مێ ئێك شكێ بۆ وان د هنده‌ك ڕاستیێن باوه‌ریێ دا چێ دكه‌ت، شك بۆ وان چێ دبت، وئه‌ڤه ئه‌ون یێن نه‌گه‌هشتینه ده‌ره‌جه‌یا ئیحسانێ، چونكی ئیحسان ئه‌وه (تو وه‌سا په‌رستنا خودێ بكه‌ی هه‌ر وه‌كی تو وی دبینی؛ چونكی ئه‌گه‌ر تو وی نه‌بینی ژی، ئه‌و ته دبینت) وه‌كی پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆتی، وئه‌وێ نیاسینا وی بۆ خودێ وپه‌رستنا وی بۆ وی یا ب ڤی ڕه‌نگی بت، چو جاران ئه‌و د وی دا ناكه‌فته شكێ؛ چونكی مرۆڤ د وی تشتی دا ناكه‌فته شكێ یێ ب چاڤ ببینت.
وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا (ئحسانێ) دكه‌ته دو مه‌رته‌به:
یا بلندتر ئه‌وه مرۆڤ وه‌سا عیباده‌تێ خودێ بكه‌ت هه‌ر وه‌كی مرۆڤ وی دبینت، یه‌عنی: د هه‌ر حاله‌ته‌كێ خۆ دا ئه‌و یێ وه‌سا بت د هزرا وی دا یا حازر بت كو ئه‌و یێ نێزیكه ژ خودێ، ویێ د گه‌ل وی، هه‌ر وه‌كی ئه‌و یێ وی دبینت، وئه‌گه‌ر ئه‌ڤ چه‌نده ل به‌ر وی یا ب زه‌حمه‌ت بت، بلا ئه‌و مه‌رته‌با دی یا نزمتر ل بیرا خۆ بینته‌ڤه، بلا ل بیرا خۆ بینته‌ڤه كو خودێ وی دبینت، ڤێجا شه‌رم ژێ بكه‌ت، چونكی ئه‌گه‌ر ته باوه‌ری هه‌بت كو مه‌زنه‌ك یێ ته دبینت، تو وی كاری ناكه‌ی یێ وی پـێ خـۆش نـه‌بــت، چ ژ تـرسـان دا بت، چ ژ شه‌رمان دا بت! و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ زانایه‌ك دبێژت: كانێ چه‌ند خودێ دشێته ته، هند تو ژ وی بترسه، وكانێ چه‌ند ئه‌و یێ نێزیكی ته‌یه، هند تو شه‌رم ژ وی بكه!
وتشتێ دی یێ جبریلی پسیار ژێ كری ڕۆژا قیامه‌تێ بوو.. كانێ ئه‌و كه‌نگیه؟ وپێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ئاشكه‌را كر كو ئه‌وێ پسیار ژێ دئێته‌كرن ڤێ مه‌سه‌لێ باشتر ژ وی نزانت یێ پسیارێ دكه‌ت، مه‌عنا ئه‌و هه‌ردو د نه‌زانینا ڤێ مه‌سه‌لێ دا وه‌كی ئێكن، وئه‌ڤه ئیشاره‌ته‌كه ژ وی كو زانینا ده‌مێ هاتنا قیامه‌تێ ل نك خودێ ب تنێ هه‌یه، وه‌كی د ئایه‌ته‌كێ دا هاتی: (إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ) (لقمان: 34) هندی خودێیه زانینا ده‌مێ قیامه‌تێ ل نك وییه.. به‌لێ هه‌ر تشته‌كی نیشان وعه‌لامه‌تێن خۆ هه‌نه، مرۆڤ وی یان هاتنا وی پێ دزانت، وقیامه‌تێ ژی مسۆگه‌ر هنده‌ك نیشانێن خۆ دێ هه‌بن، له‌و جبریلی پسیارا نیشانان ژێ كر، پشتی بۆ وی ئاشكه‌را بووی كو زانینا ده‌مێ هاتنا قیامه‌تێ ب خۆ د شیان دا نینه، و د به‌رسڤێ دا پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- دو نیشان بۆ وی ئاشكه‌را كرن:
نیشانا ئێكێ: (كو ژنێ خاتوینا خۆ ببت) و د شه‌رحا ڤێ گۆتنێ دا زانایان دو بۆچوون هه‌نه: هنده‌ك دبێژن: مه‌خسه‌د ب خاتوینا ژنێ ئه‌وه كڕین وفـرۆتـنـا جـاریـان دێ مـشـه بت، حه‌تا دێ وه لێ ئێت ژنا جاریه دێ شوی ب سه‌ییدێ خۆ كه‌ت، وعه‌یال ژێ بت، كوڕ وكچ، وهنگی عه‌یالێ وێ دێ بنه سه‌ییدێن وێ. وهنده‌ك زانایێن دی دبـێـژن: مه‌خسه‌د ب ڤێ گۆتنێ ئه‌وه ل دویماهیا زه‌مانی حال وئه‌حوالێن خه‌لكی ده‌رنشیڤ دبن، وئه‌خلاق وره‌حم نامینت، حه‌تا دێ وه لێ ئێت عه‌یالێ ژنێ هند دێ خراب بن حوكمی دێ لێ كه‌ن، ووه‌سا دێ ته‌عامولێ د گه‌ل كه‌ن، وه‌كی خاتوین ته‌عامولێ د گه‌ل خدامێ دكه‌ت، وحه‌دیسێ ئیشاره‌ت دا كچێ وگۆت: ژنێ خاتوینا خۆ دێ بـت، وبـه‌حـسـێ كـوڕی نه‌كر؛ چونكی (عقووقا كچێ د گه‌ل ده‌یكێ) كرێتتره ژ یا كوڕی، هه‌ر چه‌نده هه‌ردو دكرێت وحه‌رامن ژی. وزانایێ مه‌زن (ئبن حه‌جه‌ر) ل باوه‌رێیه كو ئه‌ڤ بۆچوونا دووێ دورستتره؛ چونكی ئه‌و هندێ دگه‌هینت كو ل دویماهیا زه‌مانی كاروبارێ خه‌لكی سه‌رك وبنك دبن، وئه‌و وه‌كی خۆ نامینن، له‌و حال خراب دبت، وتشتێ ڤێ بۆچوونێ ب هێز دئێخت نیشانا دووێ ژی یه یا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- به‌حس ژێ دكه‌ت، ده‌مێ دبێژت: (وكو تو ببینی پێخواس وڕویس وهه‌ژار، شڤانێن بزنان ئاڤاهیان بلند بكه‌ن) وئه‌ڤه هندێ دگه‌هینت كو ل دویماهیا زه‌مانی ده‌مێ حال دئێته گوهاڕتن كه‌سێن نزم بلند دبن، ویێن بلند نزم دبن، خه‌لكێ بادیێ ژ هه‌ژار ونه‌زان وشڤانان دئێنه باژێڕان، وماله‌كێ بۆش دكه‌فته ده‌ستێ وان، حه‌تا ئه‌و مونافه‌سێ د ئاڤاكرن وبلندكرنا ئاڤاهیان دا دكه‌ن، و د هنده‌ك حه‌دیسێن دی دا هاتیه كو ئه‌و دبنه مه‌زنێن خه‌لكی ژی، وه‌كی د وێ حه‌دیسێ دا هاتی یا ئه‌حمه‌د ڤه‌دگوهێزت وتێدا هاتیی: (يُوشِكُ أَنْ يَغْلِبَ عَلَى الدُّنْيَا لُكَعُ بْنُ لُكَعٍ) یه‌عنی: نێزیكه دنیا بكه‌فته ده‌ستێن بێخێرێن كوڕێن بێخێران. وچونكی ئه‌و نه ژ هه‌ژی وی مه‌نصبینه یێ كه‌فتیه د ده‌ستێن وان دا ئه‌و دبینه ئه‌گه‌را خراببوونا حال وئه‌حوالان، وپێغه‌مبه‌ر د گـۆتـنـه‌كـا خۆ یا دی دا دبێژت: (إِذَا وُسِّدَ الْأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرْ السَّاعَةَ) ئه‌گه‌ر كار كه‌فته د ده‌ستێن مرۆڤێن نه ژ هه‌ژی دا تو ل هیڤیا قیامه‌تێ به!
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ژ تۆره‌یێن مرۆڤێ زانایه كو ئه‌گه‌ر پسیارا تشته‌كی ژێ هاته‌كرن ووی به‌رسڤ نه‌زانی، بێژت: ئه‌ز نزانم، وئه‌ڤ چه‌ندا هه چویێ ژ بهایێ وی كێم ناكه‌ت، به‌لكی ئه‌و دێ بته نیشانا دینداری و(ته‌واضعا) وی.
2- پسیاركرن ڕێكه‌كه ژ ڕێكێن خۆفێركرنێ، و ب ده‌ست ڤه ئینانا زانینێ، له‌و پێتڤیه ئه‌ڤ ئسلووبه نه‌ئێته ژ بیركرن.
3- وحه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو یا باش ئه‌وه ده‌مێ مرۆڤ دچته دیوانا كه‌سه‌كێ مه‌زن و ب قه‌در خۆ پاقژ بكه‌ت، ویێ ب سه‌روبه‌ر بت.
4- علمێ غه‌یبێ، وده‌مێ هاتنا ڕۆژا قیامه‌تێ ژ وی علمیه، ژ خودێ پێڤه‌تر كه‌س نزانت، وخۆ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- وجبریل ژی ڤی علمی نزانن، ڤێجا چاوا ئێكێ د بن وان دا دێ زانت.
5- یا باش نینه موسلمان بێی هه‌وجه‌یی (مونافه‌سێ) د ئاڤاكرن وبلندكرنا ئاڤاهیان دا بكه‌ن، و د حه‌دیسه‌كا دورست دا هاتیه: (كل نفقة ینفقها العبد یؤجر فیها إلا البنیان) هه‌ر ماله‌كێ به‌نی خه‌رج بكه‌ت ئه‌و بۆ وی ب خێر دئێته نڤیسین، ئه‌و نه‌بت یێ ئه‌و د ئاڤاهیان دا خه‌رج دكه‌ت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی