سه‌رهاتىیا هوود پێغه‌مبه‌ر
سه‌رهاتىیا هوود پێغه‌مبه‌ر
د ناڤبه‌را نووحى وهوودى دا :
پشتى فه‌رمانا خودێ ل سه‌ر هندێ ب جهــ هاتى كو ئه‌و ملله‌تێ نووحى وهه‌مى كافــرێن وى ســه‌رده‌مـى ب توفانێ تێ ببه‌ت , وكه‌سه‌كێ ب تنێ ژى ژ وان نه‌هێلته ل سه‌ر ڕوییێ عه‌ردى , وه‌كى نووحى ـ سلاڤ لـێ بن ـ داخواز كرى , نووح ودویكه‌فتىیێن وى ژ خودان باوه‌ران ب تنێ ـ دگه‌ل هژمارا وان وا كێم ـ مان , وهێدى هێدى زێده بوون , و ل جیهانا وى ده‌مى به‌لاڤ بوون , وخودێ سۆزا خۆ بۆ پێغه‌مبه‌رێ خۆ نووحى ب جهــ ئینا كو ئه‌و جێگرىیا ل عه‌ردى بده‌ته خودان باوه‌ران .
وپشتى بۆرینا سال و زه‌مانان ـ یێن ب تنێ خودێ دزانت كانێ چه‌ندن ـ وبه‌لاڤبوونا نفشێ مرۆڤان ودویركه‌فتنا وان یا هێدى هێدى ژ چرایێ پێغه‌مبه‌رینىیێ جاره‌كا دى جاهلییه‌تێ سه‌رێ خۆ هلدا وبه‌ر پىیێن خۆ فره‌هكرن , وهژماره‌كا نه یا كێم ژ مرۆڤان ئێخستنه داڤێن خۆ وبه‌رێ وان ژ دینێ خودێ یێ دورست لادا , جاره‌كا دى خه‌لكێ نه‌زان ته‌وحیدا خودێ ب شركێ گوهاڕت , وصه‌نه‌م په‌رێسىیێ ڕێكا خۆ بۆ دلێن وان دیت .. وئه‌و ملله‌ت په‌یدا بوون یێن خودێ پێغه‌مبه‌رێ خۆ نووح پێ ئاگه‌هدار كرى ده‌مێ ـ پشتى تووفانێ ـ گـۆتىیێ : ( قِيلَ يَانُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ ـ خودێ گـۆت : ئه‌ى نووح ب ته‌ناهى وسلامه‌تى ژ لایێ مه ڤه تو ژ پاپۆڕێ وه‌ره خوارێ ، و ب پـیـرۆزى ڤـه ل سه‌ر ته و ل سه‌ر وان ملله‌تێن د گه‌ل ته دا . وهنده‌ك كـۆم وملله‌ت هه‌نه ئه‌م د ژینا دنیایێ دا خـۆشىیێ دێ ده‌ینێ ، حه‌تا ڕۆژا وان دئـێـت ، پاشــى عــه‌زابـه‌كا ب ئێش ژ لایێ مه‌ڤه ل ڕۆژا قیامه‌تێ دێ گه‌هته وان )[ هود : 48 ] .
وده‌مێ دیرۆكێ خۆ دوباره‌كرى , وشه‌یطان شیاى جاره‌كا دى دوونده‌ها ئاده‌مى ژ ڕێكا خودێ ده‌ربێخت , خودێ وه‌سا حه‌زكر كو پـێـغـه‌مـبه‌ره‌كێ دى ژ دوونده‌ها نووحى د ناڤ خه‌لكى دا بهنێرت ؛ دا به‌رێ وان بده‌ته وى دینێ دورست یێ بابێ وان یێ ئێكێ ئاده‌م وبابێ وان یێ دووێ نووح پێ هاتین , وپێغه‌مبه‌رێ ڤێ جارێ هوود بوو ـ سلاڤ لـێ بن ـ , و د ناڤبه‌را نووحى وهوودى دا چه‌ند سال بۆرى بوون وچاوا جاره‌كا دى شركێ وصه‌نه‌م په‌رێسىیێ شیا بوو جهێ ته‌وحیدێ بگرن ؟ ئه‌ڤه ب دورستى مه نه‌زانىیه , ودویر نینه هه‌ر ب ڕێكا چێكرنا په‌یكه‌ران شه‌یطان شیا بت بــه‌رێ مرۆڤان بده‌ته په‌رستنا صه‌نه‌مان , وه‌كى كو به‌رى هنگى وپشتى هنگى ژى كرى .
هوود و ملله‌تێ وى :
گومان تێدا نینه كو هوود پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ ژ دوونده‌ها نووحى بوو , وپشتى وى هاتبوو هنارتن , وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : ( أَوَعَجِبْتُمْ أَنْ جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلَى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنذِرَكُمْ وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ـ یان تشتێ هوین مه‌نده‌هۆش كرین ئه‌و بوو كو خودێ ئه‌و بـۆ هه‌وه هنارت یێ بیـرا هه‌وه پێ ل وى تشتى بێته‌ڤه یێ خێرا هه‌وه تێدا ، ل سه‌ر ئه‌زمانێ زه‌لامه‌كى ژ هه‌وه ب خۆ ، هـوین وى دناسـن ودزانـن یێ ڕاستگـۆیه ؛ دا ئه‌و هه‌وه ژ عه‌زابا خودێ بتـرسینت ؟ وهوین وێ قه‌نجىیا خودێ بیننه بیـرا خۆ كو وى هوین د عه‌ردى دا كرنه جێگرێن خه‌لكێ به‌رى هه‌وه پشتى كو وى ملله‌تێ نووحى براندى ، ووى له‌شێن هه‌وه ب هێز ومه‌زن لـێ كرن ، ڤــێـجا هــوین قه‌نجىیێن خودێ یێن گه‌له‌ك بـیـنـنـه بـیـرا خـۆ ؛ دا به‌لكى هوین ب سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ل دنیایێ وئاخره‌تێ ب سه‌ركه‌ڤن ( [ الأعراف : 69 ] .
مه‌عنا : خودێ پشتى براندنا ملله‌تێ نووحى جێگرىیا د عه‌ردیدا دابوو ملله‌تێ هوودى .
و هوود ـ وه‌كى باراپتـر ژ زانایێن دیرۆكێ دبێژن ـ ژ دوونده‌ها سامێ كوڕێ نووحییه , به‌لـێ دیرۆكڤان د ناڤبه‌را خۆ دا ژێك جودا بووینه كانێ د ناڤبه‌را هوودى ونوحى دا چه‌ند باب هه‌نه , هنده‌ك دبێژن : نووح باپیـرێ باپیـرێ هوودىیه , وهنده‌ك د بێژن : نووح بابێ هوودى یێ حه‌فتێیه (و زانایێ ناڤدار (ابن حجر) دکتێبا (فتح الباري) دا دبێژت: یا راجح ئەڤەیە) , وهه‌ر چاوا بت ب هزاران سال د ناڤبه‌را وان دا هه‌نه , چونكى ـ وه‌كى مه پتـر ژ جاره‌كێ ڤه‌گێراى ـ هه‌ر جیله‌كێ مرۆڤان ل وى ده‌مى نێزیكى هزار سالان دژیا .
وئه‌و ملله‌تێ هوود ـ سلاڤ لـێ بن ـ بۆ هاتىیه هنارتن ب ناڤێ ملله‌تێ ( عاد ) دهاته ناسین , وعاد ـ وه‌كى دیرۆكڤان دبێژن ـ ناڤێ باپیـرێ بابێ هوودى بوو , ئه‌ڤى مرۆڤى دوونده‌هه‌كا بۆش ب دویڤ كه‌فت و ب ناڤێ وى هاتنه ناسـیـن گـۆتنێ : ملله‌تێ عادى .
ملله‌تێ عادى كى بوون , و ل كیڤه دژیان ؟
د قـورئانا پـیـرۆز دا سـووره‌تـه‌كا تایـبـه‌ت ب ناڤێ ( الأحقاف ) هه‌یه , وده‌مێ مرۆڤ ڤـێ ســـووره‌تـــێ دخـویـنـیـت دزانـت كـو ڤـێ سووره‌تێ ناڤـێ خۆ ژ په‌یڤا ( الأحـقـاف ) وه‌رگـرتـییه ئه‌وا د ئایه‌تا ( 21 ) ێدا هاتى , ده‌مێ خودایێ مه‌زن دبێژت : ( وَاذْكُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنْذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقَافِ وَقَدْ خَلَتْ النُّذُرُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ ـ وتو ئه‌ى موحه‌مـمه‌د به‌حسێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ هوودى برایێ عادییان بكه ، ده‌مێ وى ملله‌تێ خۆ ترساندى كو عه‌زابا خودێ ب سه‌ر وان دا بێت ، گاڤا ئه‌و ل وارێ خۆ یێ ب ناڤێ ئه‌حقافێ ناڤدار دئاكنجى ، و ب ڕاستى به‌رى هوودى وپشتى وى ژى گه‌له‌ك پێغه‌مبه‌ر هاتبوون ئه‌و ل هندێ هشیار كربوون : كو هوین د په‌رستنا خۆ دا بـۆ خودێ چـو شریكان بـۆ وى نـه‌دانـن ، هندى ئه‌زم ئه‌ز دترسم عه‌زابا خودێ ب سه‌ر هـه‌وه دا بـێـت ل ڕۆژه‌كا تـرسا وێ مـه‌زن ، كـو ڕۆژا قـیـامـه‌تـێیه ( [ الأحقاف : 21 ] .
و ده‌ڤه‌را ( ئه‌حقافێ ) وه‌كى زانا دبێژن : جهه‌كێ تژى خیز بوو , دكه‌فته ژێرییا گزیرتا عه‌ره‌بان , د ناڤبه‌را ( عومانێ ) و ( حه‌ضره‌مه‌وتێ ) دا , ل وه‌لاتێ یه‌مه‌نێ , وئه‌و خه‌لكێ لـێ دژیا عه‌ره‌ب بوون , و ب ڤێ چه‌ندێ هوود ـ سلاڤ لـێ بن ـ دئێته هژمارتن ئێكه‌مین پێغه‌مبه‌ر خودێ ژ ناڤ عه‌ره‌بان هلبژارتى .. ( ئبن حـبـبان ) حه‌دیسه‌كێ ژ ( ئه‌بوو ذه‌ررى ) ڤه‌دگوهێزت , تێدا هاتىیه كو پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ به‌حسێ وان پێغه‌مبه‌ران دكه‌ت یێن كو ژ عه‌ره‌بان هاتینه هلبژارتن ودبێژت : ئه‌و چارن هوود وشوعه‌یب وصالـح وپـێـغـه‌مـبـه‌رێ ته ئه‌ى ( ئه‌بوو ذه‌ر ) .
صه‌نه‌م په‌رێسییا ملله‌تێ هوودى :
هه‌ر چه‌نده دیرۆكنڤێس دبێژن : عاد ئێكه‌مین ملله‌ت بوو پشتى نووحى عیباده‌تێ صه‌نه‌مان كرى , به‌لـێ دبت به‌رى وان ژى هێشتا ملله‌ت هه‌بن ژ ڕێكا خودێ ده‌ركه‌فت بن ودینێ وى ب شركێ گوهاڕت بت وخودێ پێغه‌مبه‌ر بۆ هنارت بن , چونكى د وێ ئایه‌تى دا یا به‌رى نوكه مه ڤه‌گوهاستى خودایێ مه‌زن به‌حسێ هوودى دكه‌ت و دبێژت : ( وَقَدْ خَلَتْ النُّذُرُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ ـ به‌رى هوودى وپشتى وى گه‌له‌ك پێغه‌مبه‌ر هاتبوون ) [ الأحقاف : 21 ] . وهه‌ر چاوا بت ژبلى سه‌رهاتىیا ملله‌تێ عادى دگه‌ل پێغه‌مبه‌رێ وان هوودى قورئانێ وسوننه‌تێ بۆ مه سه‌رهاتىیا چو پێغه‌مبه‌رێن دى نه‌ڤه‌گوهاستینه .
ژ ئایه‌تێن قورئانێ بۆ مه ئاشكه‌را دبت كو ملله‌تێ عادى (بو زانین بەحسێ هودی و مللەتێ وی ئێکجار دتەوراتا نوکە دا نینە) ملله‌ته‌كێ خودان هێز وشیان بوو , وخودێ گه‌له‌ك قه‌نجى د گه‌ل وان كربوون , وجهێ وان تژى خێر وبه‌ره‌كه‌ت كربوو , به‌لـێ د گه‌ل هندێ ژى وان شوكرا خودێ نه‌دكر وپه‌رستنا صه‌نه‌مان دكر , له‌و پێغه‌مبه‌رێ وان هه‌رده‌م بیـرا وان ل ڤێ قه‌نجىیێ دئینا ڤه , وه‌كى ئایه‌ته‌ك دبێژت : ( وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ـ وهوین وێ قه‌نجىیا خودێ بیننه بیـرا خۆ كو وى هوین د عه‌ردى دا كرنه جێگرێن خه‌لكێ به‌رى هه‌وه پشتى كو وى ملله‌تێ نووحى براندى ، ووى له‌شێن هه‌وه ب هێز ومه‌زن لـێ كرن ، ڤێجا هوین قه‌نـجىیێن خودێ یێن گه‌له‌ك بیننه بیـرا خۆ ؛ دا به‌لكى هوین ب سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ل دنیایێ وئاخره‌تێ ب سه‌ركه‌ڤن )[ الأعراف : 69 ] .
و د جهه‌كێ دى دا قورئان ل سه‌ر ئه‌زمانێ هوودى دبێژت :
( أَتَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ . وَتَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّكُمْ تَخْلُدُونَ . وَإِذَا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِينَ . فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِي ـ ئه‌رێ هوین ل هه‌ر جهه‌كێ بلند ئاڤاهىیه‌كێ مه‌زن چێ دكه‌ن دا هوین ڕێڤنگان لـێ ببینن ویارىیان بۆ خۆ پێ بكه‌ن ؟ وئه‌ڤه كاره‌كێ بێ خێره وگه‌له‌ك مال لـێ دئێته خه‌رجكرن وچو مفایێ هه‌وه یێ دین ودنیایێ تێدا نینه ، وهوین قه‌سرێن ئاسێ وكـه‌لێن موكم ئاڤا دكه‌ن هه‌ر وه‌كى هوین هه‌ر دێ د دنیایێ دا بن وهوین نامــرن ، وئــه‌گــه‌ر هــه‌وه كه‌سه‌ك گرت بۆ كوشتنێ یان لێدانێ هوین وێ چه‌ندێ ب كوته‌كى وزۆردارى دكه‌ن . ڤێجا هوین ژ خودێ بتـرسن وگوهدارىیا من بكه‌ن ( [ الشعرا‌ء : 128-131 ] .
و ل جـهـه‌كـێ دى ژ قـــورئانـێ خـودێ به‌حسێ ملله‌تێ عادى دكه‌ت ودبێژت :
( أَلَمْ تَرَى كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ . إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ . الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا في الْبِلَادِ ـ ئه‌رێ ما ته [ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ] نه‌دیت كانێ خودایێ ته چ د گه‌ل ملله‌تێ عادىیێن ئــویـجـاخا ئــره‌م كر ، خودانێن ئاڤاهىیێن بلند ل سه‌ر ستوینان ، ئه‌وێن وه‌كى وان د مه‌زنىیێ وهێزێ دا ل وه‌لاتى نه‌هاتینه ئافراندن ؟ ) [ الفجر : 6-8 ] .
ژ ڤان ئایه‌تان دئێته زانیـن كو خودێ هێز و شیانێن مه‌زن دابوونه ملله‌تێ عادى , د لـه‌شێن خۆ دا ئه‌و د مه‌زن و ب هێز بوون , و د كارێن خو ژى دا ئه‌و د بـێ مـنـه‌ت بـوون , ئاڤاهىیێن مه‌زن د چیایان د كولان , وكاره‌كێ وه‌سا یێ ب هێز وان دكر حه‌تا ده‌ره‌جه‌یه‌كێ وان هزر دكر ئه‌ڤ كارێ وان ( خولوودێ ) دێ ده‌ته وان ڤێجا هزر بكه‌ن ئه‌و كار چه‌ند دێ كاره‌كێ مه‌زن بت ؟!
به‌لـێ ڤێ پێشكه‌فتنا ( عمرانى ) یا مه‌زن , وهیزا وان ، چو مفا نه گه‌هانده وان ده‌مێ ـ ژ به‌ر كوفرا وان ـ عه‌زابا خودێ ب سه‌ر وان دا هاتى .
هنارتنا هوودی:
ده‌مێ خودێ ڤیاى ملله‌تى عادى ژغه‌فله‌تا وان بینته ده‌ر وبه‌رێ وان بده‌ته دینێ خۆ یێ دورست ، پێغـه‌مبه‌رێ خۆ هوود بۆ وان هنارت ، وهوود ئێك ژ وان ب خۆ بوو ، نه یێ بیانى بوو ، وان ئه‌و باش دناسى ، له‌و قورئانێ گـۆت : مه بۆ عادىیان برایێ وان هوود هنارت ، هوود برایێ وان بوو د نه‌سه‌بێ دا ، به‌لـێ ده‌مێ دینه‌كێ دورست ئه‌و نه‌گه‌هاندینه ئێك ئه‌و براینى د ناڤبه‌را وان دا نه‌ما :
( وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ يَاقَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ . قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِي سَفَاهَةٍ وَإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنْ الْكَاذِبِينَ . قَالَ يَاقَوْمِ لَيْسَ بِي سَفَاهَةٌ وَلَكِنِّي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ . أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَأَنَا لَكُمْ نَاصِحٌ أَمِينٌ . أَوَعَجِبْتُمْ أَنْ جَاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلَى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنذِرَكُمْ وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ . قَالُوا أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللَّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ آبَاوَنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِنْ كُنتَ مِنْ الصَّادِقِينَ . قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ مَا نَزَّلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ فَانتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنْ الْمُنتَظِرِينَ .فَأَنجَيْنَاهُ وَالَّذِينَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَمَا كَانُوا مُؤْمِنِينَ ـ ومه بـۆ ئویجاخا عادىیان برایێ وان هوود هنارتبوو ـ ده‌مێ وان په‌رستنا صـه‌نه‌مان كرى ـ ڤێجا وى گـۆته وان : عه‌بدینىیا خودێ ب تنێ بكه‌ن ، چونكى ژ وى پـێـڤـه‌تـر هـه‌وه چـو خـودایێن دى نینن هێژاى په‌رستنێ بن ، ئه‌رێ ما هوین خۆ ژ عه‌زابا خودێ وغه‌زه‌با وى ناپارێزن ؟ مه‌زنێن ملله‌تێ هوودى ئه‌وێن كافربووین گـۆتن : هندى ئه‌مین ئه‌م دبینین تو ب ڤێ گازىیا خۆ كو ژ مه دخوازى ئه‌م خوداوه‌ندێن خۆ بهێلین وپه‌رستنا خودێ ب تنێ بكه‌ین مرۆڤه‌كێ عـه‌قـل سـڤـكـى ، وهـنـدى ئـه‌مین ئه‌م هزر دكه‌ین تو ژ وان مرۆڤانى یێن دره‌وان ژ كیسێ خودێ دكه‌ن . هوودى گـۆت : ئه‌ى ملله‌تێ من چو عه‌قل سڤكى ل نك من نینه ، به‌لـێ ئه‌ز پێغه‌مبه‌ره‌كم بـۆ هه‌وه ژ لایێ خودایێ هه‌مى چێكرىیان ڤه هاتیم . ئه‌ز وێ په‌یامێ دگـه‌هـیـنـمـه هـه‌وه یا خودایێ من ئه‌ز پێ هنارتیم ، وئه‌ز ـ د ڤێ گازىیا خۆ دا كو به‌رێ هه‌وه دده‌مــه تــه‌وحــیـدا خودێ وكرنا ب شریعه‌تێ وى ـ بـۆ هه‌وه شیـره‌تكاره‌كم ، وئه‌ز ل سه‌ر وه‌حىیا خودێ مرۆڤه‌كێ ده‌سپاكم . یان تشتێ هوین مه‌نده‌هۆش كرین ئه‌و بوو كو خودێ ئه‌و بـۆ هه‌وه هنارت یێ بـیـرا هه‌وه پێ ل وى تشتى بێته‌ڤه یێ خێرا هه‌وه تێدا ، ل سه‌ر ئه‌زمانێ زه‌لامه‌كى ژ هه‌وه ب خۆ ، هوین وى دناسن ودزانن یێ ڕاستگـۆیه ؛ دا ئه‌و هه‌وه ژ عه‌زابا خـودێ بـتـرسینت ؟ وهـوین وێ قه‌نـجـىیا خودێ بیننه بیـرا خۆ كو وى هوین د عه‌ردى دا كرنه جێگرێن خه‌لكێ به‌رى هه‌وه پشتى كو وى ملله‌تێ نووحى براندى ، ووى له‌شێن هه‌وه ب هێز ومه‌زن لـێ كرن ، ڤێجا هوین قه‌نـجـىیێن خـودێ یێن گه‌له‌ك بیننه بیـرا خۆ ؛ دا به‌لكى هوین ب سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ل دنیایێ وئاخره‌تێ ب سه‌ركه‌ڤن .
عادىیان گـۆته هوودى سلاڤ لـێ بن : ئه‌رێ ته گازى مه كرىیه دا ئه‌م په‌رستنا خودێ ب تنێ بكه‌ین وپه‌رستنا وان صه‌نه‌مان بهێلین یا كو مـه ژ بـابـێـن خـۆ بـۆ خۆ گرتى ؟ پا دێ وێ عه‌زابێ ب سه‌ر مه دا بینه یا تو مه پێ دتـرسینى ئه‌گه‌ر تو ژ ڕاستگـۆیانى . هوودى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ب ڕاستى عه‌زاب وغه‌زه‌ب ژ خودایێ هه‌وه ب سه‌ر هه‌وه دا هات ، ئه‌رێ هوین د ده‌رحه‌قا ڤان صـه‌نـه‌مان دا یێن هه‌وه وبابێن هه‌وه ناڤ لێكرین هه‌ڤڕكىیێ د گه‌ل من دكه‌ن ؟ خودێ چو هێجه‌ت وده‌لیله‌ك پێ نه‌ئینایه خوارێ ؛ چونكى ئه‌و یێن هاتینه چێكرن نه چو مفاى دگه‌هینن ونه چو زیانێ ، وهه‌ما یێ په‌رستن بـۆ بێته كرن خودێ ب تنێیه یێ ئافــرانــده‌ر ، ڤێجا هــوین چاڤه‌رێ بن كو عه‌زاب ب سه‌ر هه‌وه دا بێت ئه‌ز ژى د گه‌ل هه‌وه چاڤه‌رێیى هاتنا وێ مه ، وئه‌ڤه دویماهىیا گه‌فلێكرن وتــرسانـدنـێیه . ئینا عه‌زابا خودێ كو هڕه‌بایه‌كێ دژوار بوو ب سه‌ر وان دا هات ، وخودێ هوود وئه‌وێن باوه‌رى د گه‌ل دا ئیناى ب دلـۆڤانىیا خۆ یا مه‌زن ڕزگاركرن ، وكافرێن ملله‌تێ وى هه‌مى براندن وپه‌لخاندن ، وئه‌و ژ خودان باوه‌ران نه‌بوون چونكى وان كوفرا ب ئایـه‌تـێـن خــودێ د گـه‌ل هێلانا كرنا چاكىیێ پێكڤه ل نك خۆ كـۆم كربوو ) [ الأعراف : 65-72 ] .
ئه‌ڤه ب كورتى ئه‌و گازى بوو یا هوودى د ناڤ ملله‌تێ خۆ دا به‌لاڤ كرى ، وئه‌و په‌یام بوو یا خودێ ئه‌و بۆ عادى یان پێ هنارتى ، وده‌مێ وان ئه‌و هه‌لویست به‌رانبه‌ر پێغه‌مبه‌رێ خۆ وه‌رگرتى یێ كافرێن ملله‌تێ نووحى به‌رانبه‌ر پێغه‌مبه‌رێ خۆ وه‌رگرتى فه‌رمانا خودێ ل سه‌ر هندێ هات وان ببه‌ته هیلاكێ ..
گه‌ف و قه‌بخوازییا دویماهیێ :
پشتى هوودى هه‌مى نیشان ل سه‌ر ڕاستگۆیىیا خۆ ودورستى یا دینێ خۆ بۆ ملله‌تێ خۆ ئیناین ، وان باوه‌رى پێ نه‌ئینا وكه‌فتنه ركێ وگـۆتنه هوودى : خۆ نه‌وستینه ئه‌م گوهدارىیا ته ناكه‌ین ، وده‌مێ هوودى ئه‌ڤ چه‌ند ژوان دیتى ، هوودى بۆ جارا دویماهىیێ ئه‌و ژ دویماهى یا خرابا ڤى كارێ وان دانه پاش ، وگه‌فه‌كا دژوار ل وان كر ، ئایه‌تێن قورئانێ دبێژن :( قَالُوا يَاهُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَيِّنَةٍ وَمَا نَحْنُ بِتَارِكِي آلِهَتِنَا عَنْ قَوْلِكَ وَمَا نَـحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ . إِنْ نَقُولُ إِلَّا اعْتَرَاكَ بَعْضُ آلِهَتِنَا بِسُوءٍ قَالَ إِنِّي أُشْهِدُ اللَّهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ . مِنْ دُونِهِ فَكِيدُونِي جَمِيعًا ثُمَّ لَا تُنْظِرُونِي . إِنِّي تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ رَبِّي وَرَبِّكُمْ مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ . فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ وَيَسْتَخْلِفُ رَبِّي قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّونَهُ شَيْئًا إِنَّ رَبِّي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَفِيظٌ ـ وان گـۆت : ئه‌ى هوود چو هـێـجـه‌تـێـن ئاشكه‌را د گه‌ل ته نینن ڕاستىیا گـۆتنا ته بۆ مه دیار بكه‌ت ، وئه‌م ژ به‌ر گـۆتنا ته وان خوداوه‌ندێن خـۆ ناهێلین یێن ئه‌م دپه‌رێسـیـن ، وئـه‌م نـه ئه‌وین یێن باوه‌رىیێ ب وێ دئینن یا تو دبێژى . ئه‌م تشته‌كى نابێژین ژبلى هندێ كو هنده‌ك خوداوه‌ندێن مه تو یێ هـنـگـافـتـى ژ بـه‌ر كـو تـو خه‌لكى ژ په‌رستنا وان دده‌یه پاش . وى گـۆته وان : هندى ئه‌زم ئه‌ز خودێ ل سه‌ر گـۆتنا خـۆ دكه‌مه شاهد ، وئه‌ز هه‌وه ژى دكه‌مه شاهد كو ئه‌زێ به‌ریمه ژ وى تشتێ هوین بۆ خودێ دكه‌نه هه‌ڤپشك ، ژ صه‌نه‌م وهه‌ڤتایان ، ڤێجا هوین وئه‌و خوداوه‌ندێن هه‌وه بۆ خـۆ داناین ل خرابىیا من بـگـه‌ڕیێن وزیانێ بگه‌هیننه من ، وهوین ده‌مه‌كێ كێم ژى خۆ گیـرۆ نه‌كه‌ن ؛ ئه‌ڤه ژ به‌ر هندێ بوو چونكى هوودى دزانى نه ئه‌و ونه خوداوه‌ندێن وان نه‌شێن چو نه‌خـۆشىیێ بگه‌هیننه وى . هندى ئه‌زم من یێ خـۆ هێلایه ب هیڤىیا خودێ خودایێ من وخودایێ هه‌وه ڤــه ، ئـه‌وه خودانێ هه‌ر تشته‌كى ، ڤێجا تشته‌ك بێى فه‌رمانا وى ناگه‌هته مـن ، وئـه‌و ل سـه‌ر هه‌ر تشته‌كى یێ خودان شیانه ، ڤێجا خـودان ڕحه‌ك نینه ل سه‌ر ڤى عه‌ردى ب ڕێڤه بچت ئه‌گه‌ر خودێ خودانێ وى نه‌بت ، وئه‌و د بن فه‌رمانا خودێ دا نه‌بت . هندى خـودایـێ مـنـه یـێ ل سـه‌ر ڕێكه‌كا ڕاست ، ئـانـه‌كـۆ ئه‌و د حوكم وشریعه‌تێ خــۆ دا یـێ دادكـه‌ره . مـرۆڤـێ قـه‌نـج ب قه‌نـجـىیا وى جــزا دده‌ت ویێ خراب ب خرابىیا وى . ڤێجا ئه‌گه‌ر هوین پشت بده‌نه وێ گازىیا ئه‌ز به‌رێ هه‌وه دده‌مێ كـو ته‌وحید وپه‌رستنا خودێ ب تنێیه ب ڕاستى من په‌یاما خودایێ خـۆ گه‌هانده هه‌وه ، وهه‌وه چو هێجه‌ت نه‌مان ، وكو هه‌وه باوه‌رى ب خودێ نه‌ئینا ئـه‌و دێ هـه‌وه تـێ بـه‌ت وملله‌ته‌كێ دى ئینت و ل شوینا هه‌وه دانته وارێ هه‌وه و ل سـه‌ر مالـێ هـه‌وه ، وئه‌و دێ پـه‌رسـتـنـێ بـۆ خودێ ب تـنـێ كه‌ن ، وهوین ب تـشـتـه‌كى زیانێ ل وى ناكه‌ن ، هندى خودایێ منه ل سه‌ر هه‌ر تشته‌كى پارێزه‌ره ، ئـه‌وه یێ مـن دپارێزت وناهێلت هـوین نـه‌خـۆشـىیێ بگـه‌هیننه مـن ) [ هود : 53-57 ] .
ب ڤى ڕه‌نگى هوودى خۆ ب خودایێ خۆ پشت ڕاست كر و ژ دوژمنێن خۆ بێ منه‌ت كر ؛ چونكى وى باش دزانى كو ئه‌و خودایێ جێگرى یا عه‌ردى پشتى ملله‌تێ نووحى كرىیه د ده‌ستێ عادى دا دشێت ب ساناهى ژ ده‌ست وان بینته ده‌ر ، وخودانێن گازىیا حه‌ق هه‌ر جاره‌كا ب ڤى ڕه‌نگى باوه‌رى ب خودایێ خۆ هه‌بت دێ خۆ سه‌ربلند بینن به‌رانبه‌ر جاهلییه‌تێ وهێزا وێ یا ماددى .
تێبرنا ملله‌تێ كافر :
پـشـتـى هـوودى هه‌مى ڕێك د گه‌ل ملله‌تێ خۆ جه‌ڕباندین وچو فایده نه‌كرى ، وى وخـــودان باوه‌رێن د گــه‌ل دا خـۆ ژ كافرێن ملله‌تێ خـۆ ڤـه‌ده‌ركرن ، وگه‌ڤ ب عه‌زابه‌كا دژوار ل وان كر ، ووان ژ بێ دینىیا خۆ یارى بۆ خۆ ب گه‌فا پـێـغـه‌مـبـه‌رێ خــۆ كــر ، وه‌كى قورئان ژ زار ده‌ڤێ وان ڤه‌دگوهێزت ، ودبێژت : ( قَالُوا أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللَّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا كَانَ يَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِنْ كُنتَ مِنْ الصَّادِقِينَ ـ عادىیان گـۆته هوودى سلاڤ لـێ بن : ئه‌رێ ته گازى مه كرىیه دا ئه‌م پـه‌رسـتـنا خـودێ ب تنێ بكه‌ین وپه‌رسـتنا وان صه‌نه‌مان بهێلین یا كو مـه ژ بـابـێـن خـۆ بـۆ خۆ گرتى ؟ پا دێ وێ عه‌زابێ ب سه‌ر مه دا بینه یا تو مه پێ دتـرسینى ئه‌گه‌ر تو ژ ڕاستگـۆیانى ) [ الأعراف : 70 ] .
وان له‌ز ل هاتنا عه‌زابێ كر ، و هه‌مى هزرا وان ئه‌و بوو ئه‌ڤه ڕه‌نگه‌كى تڕانه ویاریانــه ئـــه‌و بــۆ خـۆ ب هوودى دكه‌ن ، له‌و هوودى به‌رسڤا وان دا و گـۆت : ( قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِي فِي أَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ مَا نَزَّلَ اللَّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ فَانتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنْ الْمُنتَظِرِين ـ هوودى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ب ڕاستى عه‌زاب وغه‌زه‌ب ژ خودایێ هه‌وه ب سه‌ر هه‌وه دا هات ، ئه‌رێ هوین د ده‌رحه‌قا ڤان صه‌نه‌مان دا یێن هه‌وه وبابێن هه‌وه ناڤ لێكرین هه‌ڤڕكىیێ د گه‌ل من دكه‌ن ؟ خودێ چو هێجه‌ت وده‌لیله‌ك پێ نه‌ئینایه خوارێ ؛ چونكى ئه‌و یێن هاتینه چێكرن نه چو مفاى دگه‌هینن ونه چو زیانێ ، وهه‌ما یێ په‌رستـن بـۆ بێته كرن خودێ ب تنێیه یێ ئافرانده‌ر ، ڤێجا هوین چاڤه‌رێ بن كو عه‌زاب ب سه‌ر هه‌وه دا بێت ئه‌ز ژى د گه‌ل هه‌وه چاڤه‌رێیى هاتنا وێ مه ، وئه‌ڤه دویماهىیا گه‌فلێكرن وتـرساندنێیه ) [ الأعراف : 71 ] .
یه‌عنى : هنده ئێدى یا من وهه‌وه خلاس ، و ژ به‌ر كارێ هه‌وه عه‌زاب ل سه‌ر هه‌وه فه‌ر بوو ، ڤێجا هه‌ما ل هیڤىیێ بن هه‌وه هند دیت عه‌زاب ب سه‌ر هه‌وه دا هات .. وتێبرنا كافران ژ به‌ر كوفرا وان سوننه‌ته‌كه ژ سوننه‌تێن خودێ یێن كو هـه‌ر دێ ب جهــ ئێـن ، كانێ چاوا ب سه‌رئێخستنا خودان باوه‌ران سوننه‌ته‌كه ژ سوننه‌تێن وى یێن هه‌ر ب جه دئێن ، به‌لـێ مه‌سه‌له مه‌سه‌لا وه‌ختىیه ، وجه‌ڕباندنا وانه . پاشى ڕۆژ هات خودێ نه‌یارێن حه‌قىیێ تێ ببه‌ت ، وڕه‌نگى تێبرنێ ڤێ جارێ یێ جودا بوو ژ جارا دى ..
ئه‌و وه‌لاتێ عادى لـێ دژیان ـ وه‌كى به‌رى نوكه مه ڤه‌گێڕاى ـ وه‌لاته‌كێ تژى خێر وبه‌ره‌كه‌ت بوو ، وباژێڕێ وان یێ كو ب ناڤێ ( ئره‌م ) دئێته ناسین حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى مه‌ته‌ل ب باغ و بستانێن وى دئێته گـۆتن ، گاڤا خودێ ڤیاى . ڤى ملله‌تێ كافر تێ ببه‌ت ، سێ سالان ل دویڤ ئێك باران ژێ بڕین ، باغ وبستانێن وان به‌هیـن ، وئاڤێن وان هشك بوون وگرانى د ناڤ وان دا په‌یدا بوو ، ودبێژن : عه‌ده‌تێ عه‌ره‌بێن وێ ده‌ڤه‌رێ بوو ، گاڤا كه‌فتبانه د ته‌نگاڤىیه‌كێ دا هنده‌ك مرۆڤ ژ خـۆ دهـنـارتنه وێ ده‌ڤه‌رێ یا مالا خــودێ لـێ ل نـیـڤا گـزیـرتا عـه‌ره‌بان ، و ل وێرێ وان دوعا دكرن كو ئه‌و ته‌نگاڤى ژ سه‌ر وان ڕاببت ، و ل دویڤ وى عه‌ده‌تى عادىیان هنده‌ك مرۆڤ هنارتنه مالا خودێ ـ ئه‌وا هێژ ل سه‌ر ده‌مێ ئاده‌مى هاتىیه ئاڤا كرن ـ دا ئه‌و دوعایێن بارانێ بۆ وان بكه‌ن .
پشتى سالا سىیێ ژ هشكاتىیێ خودێ ده‌ستویرى دا ئاڤاهىیێ كوفرێ بهلوه‌شیێت وتـۆل بێته ستاندن ، ل وى ده‌مێ هه‌ر سال باران لـێ دبارى ودنیا سار دبــوو ، ئــه‌و پێ حه‌سیان هه‌ر وه‌كى دنیا یا كه‌ل دبت ، ڕۆىیێ ڕۆژێ شاریا ، و ژ به‌ر گه‌رمێ وهشكاتىیێ سه‌قایێ دنیایێ نه‌خۆش بوو ، پاشى وان هندى دیت هنده‌ك عه‌وران ل هنداڤى سه‌رێ وان خۆ لێكدا ، وان گـۆت : سه‌دا سه‌د ئه‌ڤه دوعایین وان مرۆڤانه قه‌بویل بوون یێن مه هنارتینه مالا خودێ له‌و كه‌یفه‌كا زێده بۆ وان چـێبوو ، و ژ به‌ر گه‌رما ڕۆژێ وان هه‌مىیان خۆ دا به‌ر سیبه‌را وان عه‌وران و ل هیڤىیێ مان باران ژێ ببارت ، خودێ دبێژت : ( فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًا مُسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ قَالُوا هَذَا عَارِضٌ مُمْطِرُنَا بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُمْ بِهِ رِيحٌ فِيهَا عَذَابٌ أَلِيمٌ . تُدَمِّرُ كُلَّ شَيْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا فَأَصْبَحُوا لَا يُرَى إِلَّا مَسَاكِنُهُمْ كَذَلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ ـ ڤـێـجا ده‌مــێ وان ئه‌و عه‌زاب یا وان له‌ز ل هاتنا وێ كرى دیتى وه‌كى عه‌وره‌كى ب لایێ نهالێن وان ڤه هاتى ، وان گـۆت : ئــه‌ڤـه عه‌وره‌كه باران دێ بۆ مه ژێ بارت ، ئینا هوودى سلاڤ لـێ بن گـۆته وان : ئه‌و نه عه‌ورێ بارانێیه وه‌كى هـوین هـزر دكه‌ن ، به‌لكى ئه‌و عه‌ورێ وێ عه‌زابێیه یا هه‌وه له‌ز ل هاتنا وێ كرى ، ئه‌و هـڕه‌بایـه‌كـه عـه‌زابـه‌كا ب ئێش ونه‌خۆش تێدایه . هه‌ر تشته‌كێ ئه‌و ڤێ بكه‌ڤت ب ئانه‌هىیا خودایێ خۆ ئه‌و دێ وى په‌لخینت ، ڤێجا وه لـێ هات ژبلى وان خانىیێن ئه‌و تێڤه تشته‌كێ دى ل وارێ وان نه‌هاته دیتن ، ب جزایه‌كێ وه‌كى ڤى ـ خـودێ دبـێـژت ـ ئـــه‌م ملله‌تێ تاوانبار جــــزا دده‌ین ؛ ژ بـه‌ر تاوان وسه‌رداچوونا وان ) [ الأحقاف : 24-25 ] .
ئه‌و ل هێڤىیێ بوون بارانه‌ك بۆ وان ژ عه‌ورى ببارت , ووان دلـێ خۆ ب ڤێ هیڤىیێ خۆش كر , به‌لـێ پێغه‌مبه‌رێ وان هوودى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئه‌و ژ ڤێ چه‌ندێ بێ هیڤىیێ كرن , وگـۆته وان : وه نینه وه‌كى هوین هزر دكه‌ن , ئه‌ڤه نه عه‌ورێ بارانێیه بۆ هه‌وه هاتى , ئه‌ڤه عه‌وره‌كه هیلاكا هه‌وه یا د گه‌ل دا . وهه‌ر چه‌نده قورئانێ به‌رسڤا وان بۆ مه نه‌ڤه‌گێڕایه ژى , به‌لـێ مسۆگه‌ر وان جاره‌كا دى تڕانه بۆ خۆ ب وى كرین , به‌لـێ فه‌رقا ڤێ جارێ ژ جارێن دى یا ئاشكه‌را بوو ، ڤێ جارێ خودێ ده‌لیڤه هند نه‌دا وان ئه‌و ل ئه‌زمان درێژىیێن خۆ یێن به‌رێ بزڤڕنه‌ڤه ، چه‌ند ده‌لیڤه‌یه‌ك بوون وان هند دیت هڕه‌بایه‌كێ دژوار ب سه‌ر وان دا هات ، هڕه‌بایه‌كێ وه‌سا سار كو ئه‌و ژ به‌ر بڕه‌جفن ، و ژ وێ گه‌رما دژوار ئـێـكسه‌ر سه‌رمایه‌كا دژوار ب سه‌ر وان دا هات ، وبه‌رى ئه‌و بـگـه‌هـن پـسـیارێ ژ ئێك ودو بكه‌ن كانێ ئه‌ڤه چیه ، وان هند خۆ دیت هڕه‌بایى ئه‌و بلند كرن وژۆردا ل عه‌ردى دان : ( وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ . سَخَّرَهَا عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيَالٍ وَثَمَانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِيهَا صَرْعَى كَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِيَةٍ . فَهَلْ تَرَى لَهُمْ مِنْ بَاقِيَة ـ وهندى عادى بوون ب هڕه‌بایه‌كێ سار ودژوار هاتنه تێ برن ، حه‌فت شه‌ڤ وهه‌شت ڕۆژێن به‌رده‌وام وبێ ڤه‌بڕین خودێ ئه‌و ب سه‌ر وان دا ئینا ، ڤێجا د وان شه‌ڤ وڕوژان دا ته ئه‌و مرى ددیتـن وه‌كى وان قورمێن دارقه‌سپان یێن نیڤه‌كا وان ڕزى وڤالا . ئه‌رێ ڤێجا تو یه‌كێ ساخ د ناڤ وان دا دبینى ؟ ) [ الحاقة : 6-8 ] .
حه‌فت شه‌ڤ وهه‌شت ڕۆژان عادىیێن خودان هێزو شیان كه‌فتنه د بن عه‌زابه‌كا وه‌سا دا یا وان چو هزر بۆ نه‌كرى ، یا ژ وان ڤه ئه‌و كارخانه ومه‌صنه‌عێن وان چـێـكـرین دێ شێن مـرنێ ژ وان پاشــڤـه لـێ ده‌ن خانــىیـێــن مـوكم وئاسێ وان د چیایێن وه‌لاتێ خۆ كولابوون ؛ دا ئه‌و خۆ تێڤه ئاسێ بكه‌ن ، به‌لـێ ڕۆژا خودێ ڤیاى وان ببه‌ته هیلاكێ ژ لایه‌كێ وه‌سا ڤه هاتێ یێ وان چو هزر بۆ نه‌كرى ..
پشتى حه‌فتىیا عه‌زابێ ب دویـماهى هاتى وخودێ فه‌رمان ل باى كرى هێرشا خۆ ل سه‌ر كافرا ڕاوه‌ستینت ، ئه‌گه‌ر ته به‌رێ خۆ دابا وه‌لاتێ عادىیان دا عه‌جێبىیان بینـى ، واره‌كێ خالـى .. وئاڤاهىیێن بێ مرۆڤ .. وكارخه‌نه‌یێن ژ كار كه‌فتى ، چــوون وله‌عنه‌ت ب دویڤ دا ، وهوود ودویكه‌فتىیێن وى یێن خودان باوه‌ر مان ، و جێگرىیا وى وه‌لاتى بۆ وان ما ..
( وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا هُودًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَنَجَّيْنَاهُمْ مِـنْ عَذَابٍ غَلِيظٍ . وَتِلْكَ عَادٌ جَحَدُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ وَعَصَوْا رُسُلَهُ وَاتَّبَعُوا أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ . وَأُتْبِعُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا لَعْنَةً وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا إِنَّ عَادًا كَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلَا بُعْدًا لِعَادٍ قَوْمِ هُودٍ ـ وده‌مێ فه‌رمانا مه ب عه‌زابدانا ملله‌تێ هوودى هاتى مه ژ قه‌نجى ودلـۆڤانىیا خـۆ هوود وخودان باوه‌ر ژ وێ عه‌زابێ ڕزگاركرن ، ومه ئه‌و ژ عه‌زابه‌كا دژوار ڕزگاركرن یا كو خودێ دایه عادىیان كو ب تنێ ئاڤاهىیێن وان هێلاین . وئه‌وێن هه عادى بوون باوه‌رى ب ئایه‌تێن خودایێ خـۆ نه‌ئینابوو وگوهدارىیا پێغه‌مبه‌رێن وى نه‌كربوو ، ووان گوهدارىیا فه‌رمانا هه‌ر یه‌كێ خـۆ ژ خودێ مه‌زنتـر دبینت وحه‌قىیێ قه‌بویل نــه‌كــه‌ت كــر . و د ڤـێ دنــیایــێ دا له‌عنه‌تا خودێ ب دویڤ وان دا هاته هنارتن و ل ڕۆژا قیامه‌تێ غه‌زه‌با خودێ . نێ هندى عادى بـوون كافـرى ب خـودایێ خـۆ كربوو وگوهدارىیا پێغه‌مبه‌رێن وى نه‌كربوو . نێ تـێـچـوون ونه‌مان بـۆ عادىیێن مــلــله‌تـێ هــوودى بــت ؛ ژ به‌ر شرك وكوفرا وان ب خودێ كرى )[ هود : 58-60 ] .
عاد ملله‌تــه‌ك بـوو خـودێ هـه‌مـى ئـه‌گـه‌رێن مانێ دا بوونێ ، وقه‌نـجـىیێن مه‌زن د گه‌ل كر بوون : مال ، هێز وشیان ، جوانى ، جهه‌كێ ب به‌ره‌كه‌ت ، زانین ، به‌لـێ ڤێ هه‌مىیێ عه‌زاب ژ وان نه‌دا پاش ؛ چونكى وان باوه‌رى ب ئایه‌تێن خودێ نه‌ئینا وپێغه‌مبه‌رێ وى دره‌وین ده‌رێخست :( وَلَقَدْ مَكَّنَّاهُمْ فِيمَا إِنْ مَكَّنَّاكُمْ فِيهِ وَجَعَلْنَا لَهُمْ سَمْعًا وَأَبْصَارًا وَأَفْئِدَةً فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ سَمْعُهُمْ وَلَا أَبْصَارُهُمْ وَلَا أَفْئِدَتُهُمْ مِنْ شَيْءٍ إِذْ كَانُوا يَجْحَدُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون . وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا مَا حَوْلَكُمْ مِنْ الْقُرَى وَصَرَّفْنَا الْآيَاتِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ . فَلَوْلَا نَصَرَهُمْ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ قُرْبَانًا آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ وَذَلِكَ إِفْكُهُمْ وَمَا كَانُوا يَفْتَرُونَ ـ و ب ڕاستى مه ئه‌و ئه‌گه‌رێن مانا د عه‌ردى دا دابوونه عادىیان یێن كو مه نه‌داینه هه‌وه ئه‌ى گه‌لـى كافرێن قوره‌یشىیان ، ومه هنده‌ك گوه دابوونه وان كو وان پێ گوه لـێ ببت ، وهنده‌ك چاڤ ئه‌و پێ ببینن ، وهنده‌ك دل ئــه‌و پــێ تێ بگه‌هن ، به‌لـێ وان ئه‌و د وێ ڕێكێ دا ب كارئینان یا خودێ پێ ژ وان ڕازى نــه‌بـــت ، ڤێجا وان چـــو مفا نه‌گه‌هانده وان ؛ چونكى وان باوه‌رى ب ئایه‌تێن خــــودێ نه‌ئینا بوو ، وئــه‌و عه‌زابا وان له‌ز لـێ دكر ویارى پێ دكرن ب سه‌رێ وان هات . وئه‌ڤه گه‌فه‌كه ژ خــودێ وترساندنه‌كه بۆ كافران . ئــه‌ى خه‌لكێ مــه‌كـه‌هێ ب ڕاستى ئه‌و گوندێن ل دۆر وڕه‌خێن هه‌وه ژ گوندێن عادى وثەموودىیان مه تێ برن ، وكاڤل كرن ، ومه ب گه‌له‌ك ڕه‌نگان نیشان وهێجه‌تێن خۆ بۆ وان ئاشكه‌راكرن ؛ دا به‌لكى ئه‌و ژ وێ كــوفــرێ بــزڤڕن یا ئه‌و ل سه‌ر . ڤێجا پا دێ بلا ئـه‌ڤ مـلـلـه‌تـێـن مـه تـێ بـریـن ژ لایێ وان خـوداوه‌نـدان ڤـه هاتبانه ب سه‌رئێخستن یێن وان په‌رستن بۆ كرى ؛ دا ئــه‌و وان نــێـزیكى خـودێ بكه‌ن ومه‌هده‌رێ بۆ بكه‌ن ، نێ ئه‌و ل وان به‌رزه‌بوون ، و د به‌رسڤا وان نه‌هاتن ، وبه‌ڕه‌ڤانى ژێ نه‌كر ، وئه‌و بوو ئه‌و دره‌وا وان كرى ده‌مێ وان ژ دره‌و خوداینى دایێ ) [ الأحقاف : 26-28 ] .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی