لەزێ دکرنا باشییێ دا بکە
لەزێ دکرنا باشییێ دا بکە
چونكى كرنا چاكى وباشییێ، وچوونا بهر ب طاعهتێ خودێ ڤه، خۆشییهكا وهسا یا تێدا ههى ب تنێ ئهو كهس تاما وێ ب دورستى دزانت یێ دیتى، لهو خودێناسان دگۆت: ههى ژاران ئههلێ غهفلهتێ! ژ دنیایێ دهركهفتن بێى تام بكهنه شرینییا طاعهتى وخۆشییا باوهرێ.. ههى ژاران مرن دفهقیر!
وكانێ چاوا كارتێكرنهكا خراب، وشـوینوارهكێ كـرێت، وبێ ئیفلهحییهكا مهزن د گونههێ دا ههیه، وهكى بهرى نوكه مه بهحس ژێ كرى، وهسا كارتێكرنا باش وشوینوارێن خوشكۆك ل دنیایێ وئاخـرهتێ ژى د كرنا باشییێ دا ههنه، ودا كـــو مـــه بهایێ خــۆ ل نك خـودێ ههبت، وئهم ب شهوق ب بهر خێرێ وباشییێ ڤه بچین پێتڤییه ل سهر مه ئهم بیرا خۆ ل شوینوارێن باش یێن كرنا خێرێ بینینه ڤه.
ئێك: خۆڕاگرتن و دلرحهتییا ل دهمێ بهلایێ:
ئهڤه ئێك ژ بهرچاڤترین بهرههمێ كرنا قهنجى وخێرێیه، ئهو مرۆڤێ نێزیك ژ خودێ دژیــت، دهمــێ جـارهكێ بهلایهك ژ بهلایێن دنیایێ ب سهر دا دئێت، د رحێ دا بت، یان د لهشى دا، یان د مال وعهیالى دا، ئهو خۆڕاگرتى ودلرحهت دمینت، وئهو بهلا ونهخۆشى گیانێ وى ناههڕفینت، ونهفسا وى ناشكێنت؛ چونكى وى باوهرى ههیه كو بێى قهدهرا خودێ تشتهك نائێته سهرى، ونهبوویه كو جارهكێ حكمهتا خودێ ژ قهدهرا وى ڤهبووى، ئهگهر خۆ مرۆڤ ڕهنگێ وێ پێكڤهمانێ نهزانت ژى.. لهو دێ بینى مرۆڤێ خودان باوهر ب نهفسهكا خۆش ودلهكێ رازى وڕویهكێ گهش پێشوازییێ ل ههمى ڕهنگێن نهخۆشییێ دكهت، وصهبرێ ل سهر دكێشت.
(شیخ الإسلام ابن تیمیه) دهمێ نهیارێن وى گهفێن گرتن وكوشتنێ لێ كرین، گۆت: ((دوژمنێن من دێ چ ل من كهن؟! وباغ وبهحهشتا من د سنگێ من دایه، ئهز كیڤه بچم ئهو یا د گهل من.. كیتابا خودێ وسوننهتا پێغهمبهرێ وى یا د گهل من، ئهگهر ئهو من بكوژن كوشتنا من شههادهته، وئهگهر من نهفى كهن نهفیا من سیاحهته، وئهگهر من بگرن گرتنا من خهلوهیه.. یێ گرتى ئهوه یێ ژ خودایێ خۆ دویركهفتى، وئێخسیر ئهوه یێ بوویه ئێخسیرێ ههوایێ نهفسا خۆ..)).
تشتێ رحهتییێ ژ دلێ خهلكى دئینته دهر هزركرنا ژ دهستدانا دنیایێیه، لهو دێ بینى ئێك ژ وان دهمێ هزر دكهت ئێدى خلاس دهستێ وى ژ خۆشییێن دنیایێ بوو، دكهڤت، وهێزهك ل نك نامینت، بهلێ ئهو كهسێ د گهل خودێ دژیت، دزانت كو ژ بلى دنیایێ ژیانهكا دى ههیه وعالهمهكا بهرفرههتر یا ل هیڤییێ ئهو صهبرێ دكێشت، لهو دێ بینى وهكى (ئبن تهیمیهى) ئهو سستییێ وخۆ ب دهستڤهبهردانێ نانیاست.
دو: ڤیان وحهژێكرنا خهلكى بۆ وى:
خودایێ مهزن د ئایهتهكێ دا دبێژت: (مريم ست و تسعين)(مریم: 96) یهعنى: هندى ئهو كهسن یێن باوهرى ب خودێ وپێغهمبهرێ وى ئیناى، وكارێن چاك -وهكى شریعهت پێ هاتى- كرین، خودێ ڤیان وحهژێكرنا وان دێ ئێخته دلێن خهلكى.
وپێغهمبهر ژى -سلاڤ لێ بن- د گۆتنهكا خۆ دا ڤێ مهعنایێ بنهجهـ وئاشكهرا دكهت دهمێ دبێژت: (إِذَا أَحَبَّ الله عَبْدًا نَادَى جِبْرِيلَ: إِنَّ الله يُحِبُّ فُلاَنًا فَأَحِبَّهُ، فَيُحِبُّهُ جِبْرِيلُ، فَيُنَادِي جِبْرِيلُ فِي أَهْلِ السَّمَاءِ: إِنَّ الله يُحِبُّ فُلاَنًا فَأَحِبُّوهُ، فَيُحِبُّهُ أَهْلُ السَّمَاءِ، ثُمَّ يُوضَعُ لَهُ الْقَبُولُ فِي أَهْلِ الأَرْضِ)یهعنى: ئهگهر خودێ عهبدهك ڤیا دێ گازى جبریلى كهت: هندێ خودێیه حــهز ژ فـلانــى دكــهت تو ژى حهز ژێ بكه، ڤێجا جبریل ژى دێ حهز ژێ كهت، وجبریل د ناڤ خهلكێ عهسمانى دا دێ گازى كهت: هندى خودێیه حهز ژ فلانى دكهت هوین ژى حهز ژێ بكهن، ڤێجا خهلكێ عهسمانى دێ حهز ژ وى كهن، پاشى ڤیانا وى د ناڤ خهلكێ عهردى ژى دێ ئێته دانان.ڤێجا ههر كهسهكێ بڤێت دهرگههێن دلێن خهلكى بۆ وى ڤهببن بلا ئێكا هند بكهت كو خودێ حهز ژ وى بكهت، موحهممهدێ كوڕێ واسعى دبێژت: ((ئهگهر عهبدهك ب دلێ خۆ ڤه ب نك خودێ ڤه چوو، خودێ دلێن خودان باوهران دێ ب نك وى ڤه ئینت)).
وههر ژ بهر ڤێ چهندێ عومهرێ كوڕێ خهططابى د كاغهزهكا خۆ دا بۆ سهعدێ كوڕێ ئهبوو وهققاصى دبێژت: ((ئهگهر خودێ عهبدهك ڤیا دێ وى ل بهر خهلكى شرین كهت، ڤێجا بهرێ خۆ بدێ كانێ بهایێ ته ل نك خودێ چهنده، وتو بزانه كانێ تو ل نك خهلكى یێ چاوایى تو ل نك خودێ ژى دێ یێ وهسا بى)) یهعنى: ئهگهر مرۆڤێن جامێر وخودان باوهر حهز ژ ته كر وته بهایهكێ بلند ل نك وان ههبت، مهعنا وێ ئهوه بهایێ ته ل نــك خـــودێ ژى گـــهلـــهكــه وئــهو حهز ژ ته دكهت.. و ل ڤێرێ ئعتبار ب باشانه نه ب خرابان!
سێ: تامكرنا وى بۆ شرینییا عیبادهتى:
ئهو كهسێ باشییان بكهت، خودێ باشییێ ل بهر وى شرین دكهت.
ئێك ژ باشناڤێن خودێ (شهكووره) ومهعنا ڤى ناڤى ئهوه ئهو (شوكرا) وى كهسى دكهت یێ قهنجییێ بكهت، وشوكرا خودێ بۆ عهبدى ئهوه ئهو سهرا كارێ وى جزایهكێ باشتر بدهتێ، وبهحسێ وى ب باشى بكهت.
وجزایێ باشتر سهرا كارێ باش ئهوه كاركهر تاما شرینییا كارێ خۆ د دلێ خۆ دا ببینت، ژ بهر ڤێ چهندێ ئهگهر تو چو خۆشییێ د دلێ خۆ دا ژ كارێ خۆ یێ باش نهبینى، هنگى بهرێ خۆ بدێ دیاره كێماسییهكا ل نك ته ههى وتو پێ ناحهسیێى؛ چونكى كارێ باش دلى فرههـ دكهت، وخۆشى وشرینییێ تێدا پهیدا دكهت..
وتشتێ غهریب ئهوه گهلهك جاران مرۆڤ نهشێت ب دهڤى تهعبیر ودهربڕینێ ژ وێ خۆشییێ بكهت، وبۆ كهسهكێ دى وهصف بكهت، ب تنێ ئهو كهس وێ خۆشییێ دزانت وپێ دحهسیێت یێ ئهو دیتى، ئبن تهیمییهى دگۆت: ((خۆشییهك د دلێن مه دا ههیه ئهگهر كوڕێن مهلكان زانیبا ئهو چهند یا خۆشه ئهو ب شیران دا وێ ژ مه ستینن)).
بهلێ پا ئهو ب وێ خۆشییێ ناحهسیێن!!
چار: دهولهمهندى:
ئێك ژ شوینوارێن كرنا باشییان ئهوه خودێ مرۆڤى دهولهمهند دكهت، وبهرى هوین هزر بكهن كو مهخسهدا مه ب دهولهمهندییێ زهنگینى وتژیبوونا دهستییه ژ مالى، ڤێجا ئێك ژ ههوه بێژت: پانێ مه خۆ كوشت ب نڤێژان ڤه وههر مه چو نینه! دێ بێژین: دهولهمهندى ئهو نینه دهستێ ته یێ تژى بت ژ مال وزێڕ وزینهتان، دهولهمهندى ئهوه دلێ ته یێ تێر بت، وته قهناعهت ب وى رزقى ههبت یێ خودێ دایه ته، پێغهمبهر -سلاڤ لێ بن- دبێژت:(لَيْسَ الْغِنَى عَنْ كَثْرَةِ الْعَرَضِ، وَلَكِنَّ الْغِنَى غِنَى النَّفْسِ)یهعنى: زهنگینى ئهو نینه ته گهلهك مال ههبت، زهنگینى ئهوه نهفسا ته یا زهنگین بت.
جارهكێ زهلامهك هاته نك فوضهیلێ كوڕێ عیاضى وگۆتێ: ئهڤه كراسهكه ئهز حهز دكهم تو ب دیارى بۆ خۆ ژ من وهرگرى، فوضهیلى گۆتێ: ئهگهر تو یێ زهنگین بى ئهز دێ ژ ته وهرگرم، وئهگهر تو یێ فهقیر بى ئهز ژ ته وهرناگرم، وى گۆت: ئهز یێ زهنگینم، فوضهیلى گۆتێ: ته چهند ههیه؟ وى گۆت: دو هزار، فوضهیلى گۆتێ: تو حهز دكهى ئهو ببانه چار؟ وى گۆت: بهلێ، فوضهیلى گۆتێ: مهعنا تو یێ فهقیرى ئهز ژ ته وهرناگرم!
گاڤا ته دیت دلێ ته یێ تژى قهناعهته ب وى رزقێ خودێ دایه ته، ودلێ ته نهچوو وى مالى یێ د دهستێ خهلكى دا ههى، هنگى كهسهكێ ژ ته زهنگینتر نینه، بلا دهرههمهك ژى ته نهبت..
وئهو چ تشته قهناعهتێ د دلى دا پهیدا دكهت؟
چار: ڕزگارییا ژ خرابى و عهزابێ:
ئهڤه د دنیایێ دا بهرى ئاخرهتێ، وپتر جاران خودێ خرابان ژى ژ عهزابێ دپارێزت، ووان ژ تێچوونێ ڕزگار دكهت ئهگهر باش د ناڤ وان دا ههبن، خودایێ مهزن دبێژت:(الانفال ثلاث و ثلاثين)(الأنفال: 33) یهعنى: نهبوويه كو خودێ وان عهزاب بدهت، وتو -ئهى پێغهمبهر- د ناڤ وان دا، ونهبوويه كو خودێ وان عهزاب بدهت، وئهو داخوازا لێبورينێ ژ گونههێن خۆ بكهن.. مهعنا: ههبوونا پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- د ناڤ وان دا، وئهو سهروهرێ باشانه، وههبوونا هندهك مرۆڤێن ئستغفاران بكێشن د ناڤ وان، دێ بته مانع كو خودێ عهزابێ ب سهر وان دا بینت.
وههر جههكێ باش لێ نهمان، ئێكجار یان ژى هند كێمبوون كو دهنگێ وان نهبت ودتهپهسهر بن، هنگى وێرانى دهست پێ دكهت، عومهرێ كوڕێ خهططابى دبێژت: نێزیكه باژێڕ وێران بن وئهو دئاڤا، گۆتن: چاوا دێ وێران بن وئهو دئاڤا؟ وى گۆت: ئهگهر خراب ب سهر باشان كهفتن!
پێنج: بهرهكهتا د وهختى دا:
ئهگهر مرۆڤ ئهو بت یێ بۆ خودێ بژیت، وكارێ وى باشى بن، خودێ بهرهكهتێ دێ ئێخته عهمرێ وى ووهختێ وى، و ل ڤێرێ بهس ئهز دێ ئیشارهتێ دهمه تشتهكى ئهو ژى مهسهلا نڤیسینا كتێبانه، ئهگهر ئهم بهرێ خۆ بدهینه زانایێن خۆ ئهوێن كتێب نڤیسین سههم دێ سهرێ مرۆڤى گرت ونێزیكه هندهك جاران مرۆڤ باوهر نهكهت چاوا عهمرێ وان تێرا ڤێ ههمییێ دكر، و ل ڤێرێ گوهدارییا هندهك نموونهیێن كورت بكهن:
ئیمام فهخرهددینێ رازى (63 سالان ژیابوو) پتر ژ دو سهد كتێبان ههنه، هندهك ژ وان وهكى تهفسیرێ سیهـ بهرگن.
ئیمامێ نهوهوى (45 سالان ژیابوو) نڤیسینێن وى ل سهر ڕۆژێن عهمرێ وى لێكڤهكرن ههر ڕۆژێ چار دهفتهر گههشتنێ.
ئبن تهیمییه (67 سالان ژیابوو) نێزیكى (300) جلدێن كتێبان نڤیسی بوون، ئهڤه یێن وى ب خۆ تهئلیف كرین، ژ بلى كتێبێن وى نڤیسین ونه یێن وى، طهلهبێ وى ئبن قهییم دبێژت: ئهو مرۆڤهكێ عهجێب بوو، ئهو تشتێ وى د ڕۆژهكێ دا دنڤیسى مه پشتى هنگى نهقل دكر حهفتییهكێ مه خلاس نهدكر!
ئیمامێ ذهههبى (75 سالان ژیابوو) هندهك دبێژن: كتێبێن وى (500) جلدن، وئبن رهجهب دبێژت: كتێبێن وى هندن مرۆڤ نهشێت بهژمێرت، وههما بهسه بێژین: كتێبا وى (تاریخ الإسلام) نوكه د نێزیكى (100) جلدان دا یا هاتییه چاپكرن.. ئهڤه كتێبهكا ب تنێ یا وى.
ئبن حهزمێ ئهندهلوسى نێزیكى حهشتێ هزار كاغهزان نڤیسیبوون.
ئهڤه و ژ بیر نهكهن كو نه وان كۆمپیۆتهر ههبوون پێ بنڤیسن، و ب شهڤێ ئهو ل بهر كلۆپێن كارهبێ ژى نهبوون، ودهمێ دنیا گهرم دبوو وان چو (سپلێت) ژى نهبوون خۆ بدهنه بهر.. وقهلهمێن وان لهڤهن بوون، د گهل هندێ ژى ئهڤ حنێره ژ وان چێبوویه!!
شهش: خلاصبوونا ژ تهنگاڤى ونهخۆشییان:
كرنا باشییێ، ب تایبهتى زكرێ خودێ، وكرنا وان كارێن چاك یێن مفایێ وان دگههته خهلكى، دبته ئهگهرا هندێ مرۆڤ ژ بهلا وموصیبهت وتهنگاڤییێن دنیایێ ڕزگار ببت، عهوفێ كوڕێ مالكێ ئهشجهعى كافران كوڕهكێ وى گرت وئێخسیر كر، ئهو هاته نك پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- وگازندهیێن خۆ بۆ وى كرن، پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- گۆتێ: تو وژنكا خۆ گهلهك بێژن: (لا حول ولا قوة إلا بالله)، وان ب گۆتنا پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- كــر، پشتى چــهنـد ڕۆژهكێن كێم كوڕێ وان هات وچارسهد سهرێن پهزى د گهل دا، گۆت: كافر ژ من غافل بوون من پهزێ وان ئینا وئهز هاتم، وهنگى ئهڤ ئایهته هـــاتــه خوارێ:(الطلاق اثنان و ثلاثة)(الطلاق: 2-3).
ژ حهسهنێ بهصرى دئێته ڤهگوهاستن، بۆ پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- بلند دكهت، دبێژت: ((دَاوُوا مَرْضَاكُمْ بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِّنُوا أَمْوَالَكُمْ بِالزَّكَاةِ، وَأَعِدُّوا لِلْبَلَاءِ الدُّعَاءَ)) نساخێن خۆ ب خێرا دهرمان بكهن، ومالێ خۆ ب زهكاتێ بپارێزن، وبۆ بهلایێ دوعایێ بهرههڤ بكهن.
مهعنا: ئهڤ ههر سێ كارێن هه یێن باش، ڤان ههر سێ موصیبهتێن هه ژ مرۆڤى پاشڤه دبهن.
حهفت: دووندهها باش:
گهلهك جاران شوینوارێن باشییا مرۆڤى ل عهیال ودووندههێ ژى ئاشكهرا دبن، یان بلا بێژین: بهرهكهتا مرۆڤێ باش و ب تهقوا د دووندهها وى دا ئاشكهرا دبت، مه ههمییان د سهرهاتییا مووساى وخضرى دا خواندییه: دهمێ مووسا وخضر د بهر گوندهكى ڕا بۆرین، وخهلكێ وى گوندى ئهو مێڤان نهكرین، ووان دیوارهكێ ڤهههڕفتى دیتى، وخضرى ئهو دیوار ڕاكرى وجارهكا دى ئاڤا كرى، مووساى پسیارا ڤێ چهندێ ژێ كر وى گۆت: (الكهف اثنان و ثمانون)(الكهف: 82) یهعنى: ئهڤ دیواره یێ دو زارۆكێن ئێتیم بوو ل باژێڕى، خزینهیهكا وان د بن ڤه ههبوو، وبابێ وان مرۆڤهكێ چاك بوو، وخودایێ ته ڤیا خزینهیا وان بێته پاراستن حهتا ئهو مهزن دبن وئهو ب خۆ خزینهیا خۆ بیننه دهر، وئهڤه رهحمهكه خودایێ ته ب وان برى، ومن ئهڤ چهنده ژ نك خۆ نهكرییه..
وبهرێ خۆ بدهنه گۆتنا وى: (بابێ وان مرۆڤهكێ چاك بوو) وئینانا ڤێ گۆتنێ ل ڤى جهى یا ژ قهستا نهبوویه، یهعنى: ژ بهر چاكییا بابێ وان (ویا غهریب ئهوه هندهك زانایێن تهفسیرێ دبێژن: بابێ وان یێ حهفتێ مرۆڤهكێ چاك بوو!) خودێ ڤیا وان بپارێزن.
تابعییێ ناڤدار سهعیدێ كوڕێ موسهییبى نڤێژا خۆ گهلهك درێژ دكر، ودگۆته كوڕێ خۆ: ژ بهر ته ئهز نڤێژا خۆ درێژ دكهم، ب وێ هیڤییێ كو خودێ ته بپارێزت.
وئهڤه ئیشارهتهكه ژ وى بۆ سهرهاتییا مووساى وخضرى ودیوارێ ئێتیمان.
گهلهك مرۆڤ ههنه هزر دكهن ئهو مال و قهسر وقوسویران پشتى خۆ بۆ عهیالێ خۆ بهێلن ئهو قهنجییێ ل وان دكهن، ووان ژ بهلایێن زهمانى دپارێزن، وئهگهر وان زانیبا كرنا وان بۆ باشییێ پتر دێ عهیالێ وان پارێزت ئهو دا وێ كهن.
ڕۆژا عومهرێ كوڕێ عهبدلعهزیزى مرى یازده كوڕ ل پشت خۆ هێلان د گهل ههڤده دیناران، وپشتى مهصرهفێ ڤهشارتنا وى ژێ هاتییه ڕاكرن، ههر كوڕهكێ وى نۆزده دهرههم گههشتنێ، وگاڤا پسمامێ وى هیشامێ كوڕێ عهبدلمهلكى مرى وى ژى یازده كوڕ ل پاش خۆ هێلان، وپشتى مالێ وى هاتییه لێكڤهكرن ههر كوڕهكێ وى ملیوون دینار گههشتنێ..
پاشى مهسهله چ لێ هات؟
عهبدررهحمانێ كوڕێ قاسمى دبێژت: ڕۆژهكێ من دیت كوڕهكێ عومهرى سهد ههسپ كرنه خێر بۆ جیهادێ، وههر د وێ ڕۆژێ دا من كوڕهكێ هیشامى دیت خهلكى خێر پێ دكرن!
هوین دزانن عومهرى ب چ عهیالێ خۆ پشتى خۆ پاراست؟
دیرۆكا وى بخوینن دێ زانن.
ههشت: دویماهییا باش:
(حسن الخاتمة) وئهڤه مهزنترین كهرهمه خودێ د گهل عهبدێ خۆ دكهت، دهمێ رحا وى دستینت، ئهو د حالهكێ وهسا دا بت مرۆڤێن چاك حهسویدییێ پێ ببهن!!
و ب سهربۆڕ یا هاتییه بنهجهكرن كو ئهو كهسێ ژیانا خۆ د باشییێ دا بۆراند بت، خودێ دویماهییا باش ب رزقێ وى دكهت، ئهبوو جهعفهرێ تهستورى دبێژت: دهمێ ئهبوو زورعهیێ رازى كهفتییه بهر مرنێ ئهزێ ئاماده بووم، كۆمهكا زانایان ل نك بوون، ووان بهحسێ وێ حهدیسێ دكر ئهوا دبێژت: (لا إله إلا الله ب مریێن خۆ بدهنه گۆتن) یهعنى: ئهوێن كهڤنه بهر مرنێ، ووان شهرم كر بێژنه ئهبوو زورعهى بێژه: (لا إله إلا الله) ئێك ژ وان گۆت: ضهححاكێ كوڕێ موخهللدى ژ عهبدلحهمیدێ كوڕێ جهعفهرى ڤهدگوهێزت، دبێژت: صالح.. وتمام نهكر، ئهبوو زورعهى تمام كر وگۆت: ئهبوو عاصمى بۆ مه ڤهدگوهازت گۆت: ژ عهبدلحهمیدێ كوڕێ جهعفهرى، ژ صالحێ كوڕێ ئهبوو غهریبێ، ژ كوثییرێ كوڕێ موررهیێ حهضرهمى، ژ موعاذێ كوڕێ جهبهلى گۆت: پێغهمبهرێ خودێ -سلاڤ لێ بن- دبێژت: (مَنْ كانَ آخِرُ كَلامِهِ لا إلهَ إلا الله.. )وتمام نهكر ونهگۆت:(دَخَلَ الجنةَ)چونكى رحا وى دهركهفت!
کومــێتــدان لسـهر بابــه تـی