حه‌دیسا شەشێ
حه‌دیسا شەشێ
شـرۆڤـه‌كـرنـا چل حه‌دیسێن ئیمامێ نه‌وه‌وه‌ى_ ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكى
عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رضي الله عنه قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله صلى الله عليه وسلم يَقُولُ: (إِنَّ الحَلاَلَ بَيِّنٌ وَإِنَّ الحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا أمور مُشْتَبِهَاتٌ، لاَ يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الحَرَامِ، كَالرَّاعِى يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلاَ وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلاَ وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلاَ وَإِنَّ فِي الجَسَدِ مُضْغَةً، إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الجَسَدُ كُلُّهُ، أَلاَ وَهِىَ الْقَلْبُ).رواه البخاري ومسلم
ژ نوعمانێ كوڕێ به‌شیری -خودێ ژێ رازی بت- دئێته ڤه‌گوهاستن، دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- بوو دگۆت: هندی حه‌لاله یێ ئاشكه‌رایه، وهندی حه‌رامه یێ ئاشكه‌رایه، و د ناڤبه‌را هه‌ردووان دا هنده‌ك كارێن نه‌ئاشكه‌را هه‌نه، گه‌له‌ك كه‌س وان نزانن، ڤێجا هه‌چیێ خۆ ژ كارێن نه‌ئاشكه‌را بپارێزت ئه‌و وی دینێ خۆ ونامویسا خۆ پاراست، وهه‌چیێ بكه‌فته د ناڤ وان دا ئه‌و كه‌فته حه‌رامیێ، وه‌كی وی شڤانی یێ په‌زێ خۆ ل دۆر پاوانی دچه‌رینت، نێزیكه بچته ناڤ وبچه‌رینت، وهه‌ر مه‌لكه‌كی پاوانه‌ك هه‌یه، وپاوانێ خودێ ئه‌و تشتن یێن وی حه‌رام كرین، و د له‌شی دا پارچه‌یه‌ك هه‌یه ئه‌گه‌ر ئه‌و چاك بوو له‌ش هه‌می دێ چاك بت، وئه‌گه‌ر ئه‌و خراب بوو له‌ش هه‌می دێ خراب بت، وئه‌و پارچه دله. بوخاری وموسلم ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ حه‌دیسه ژی ئێك ژ حه‌دیسێن مه‌زنه، یێن دبنه پێپكه‌كێ موكم بۆ ئاڤاهیێ شریعه‌تی، زانایێ حه‌دیسێ یێ ناڤدار (ئه‌بوو داوود) دبێژت: ئیسلام ل دۆر چار حه‌دیسان دزڤڕت.. ئێك ژ وان حه‌دیسان ئه‌ڤ حه‌دیسه.
وئه‌ڤ حه‌دیسه بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت كو تشتێ خوری حه‌لال بت یێ ئاشكه‌رایه، وتشتێ خوری حه‌رام ژی بت یێ ئاشكه‌رایه، یه‌عنی: ده‌لیلێن حه‌لالی وحه‌رامیا وان دئاشكه‌رانه، ومرۆڤ ب عه‌قلێ خۆ دگه‌هتێ، ودزانت ئه‌ڤ تشته یێ حه‌لاله یان نه.. گه‌له‌ك مه‌سه‌له هه‌نه هه‌ر مرۆڤه‌كێ پسیارێ ژ خۆ بكه‌ت وهزرا خۆ تێدا بكه‌ت دێ زانت كانێ ئه‌و دحه‌لالن یان نه، بێی كه‌سه‌ك بۆ بێژت، ئه‌ڤ كارێن ب ڤی ڕه‌نگی بن، كه‌سه‌كێ د ناڤ موسلمانان دا بژیت چو عوزر وهێجه‌ت نابن نه‌زانت، یان كاری پێ نه‌كه‌ت.
بـه‌لێ د نـاڤـبـه‌را هه‌ردووان دا هنده‌ك تشت هه‌نه مرۆڤێن زانا ب دینی ب تنێ دزانن، چونكی ژ لایه‌كی ڤه ئه‌گه‌ر مرۆڤ به‌رێ خۆ بده‌تێ دێ بینت ئه‌و وه‌كی حه‌لالینه، و ژ لایه‌كێ دی ڤه هنده‌ك تشت د ناڤ دا هه‌نه مرۆڤی تێدا دئێخنه شكێ حه‌تا دێ هزر كه‌ت ئه‌و تشته‌كێ حه‌رامه، ئه‌ڤ كاره ئه‌ون یێن پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ناڤێ: (مُشْتَبِهَات) دانایه سه‌ر، یه‌عنی: ئه‌و كارێن حه‌لالی وحه‌رامیا وان نه یا ئاشكه‌را، وده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: گه‌له‌ك مرۆڤ وان نزانن، ژێ دئێته زانین كو د ناڤ مرۆڤان دا هنده‌ك هه‌نه دزانن، وئه‌و مرۆڤ ئه‌ون یێن زانا ب شەریعەتی، مه‌عنا: ئه‌و كار ل به‌ر زانایان نه ژ (مُشْتَبِهَات)ـانه، له‌و هه‌ر جاره‌كا مه‌سه‌له ل به‌ر مرۆڤی ئالۆز بوو، ووی نه‌زانی كانێ ئه‌و ژ حه‌لالیه یان ژ حه‌رامیه، دڤێت به‌ری ئه‌و وی كاری بكه‌ت، پسیارا مرۆڤه‌كێ زانا بكه‌ت، وئه‌گه‌ر هات ووی چو زانا نه‌دیتن پسیارا خۆ ژێ بكه‌ت، یان ئه‌و زانایێن هه‌ین نه ل وی مسته‌وایی بن به‌رسڤا وی ب دورستی بده‌ن، هنگی یا باش بۆ وی ئه‌وه ئه‌و خۆ ژ وی تشتی بده‌ته پاش ونه‌كه‌ت.
وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د گۆتنا خۆ دا بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت كو مرۆڤ د ڤان مه‌سه‌لان دا دو ڕه‌نگن:
– هنده‌ك ژ ته‌قوایێ و ژ به‌ر ترسا خودێ، خۆ ژ ڤان كاران دده‌نه پاش، دا تووشی حه‌رامیێ نه‌بن، ئه‌ڤه دینێ خۆ ونامویسا خۆ دپارێزن، دینێ خۆ چونكی ئه‌و ژ حه‌رامیێ دویر دكه‌ڤن، ونامویسا خۆ چونكی خۆ ژ ئه‌زمانێ خه‌لكی وئاخفتنێن وان دپارێزن.
– وهنده‌ك هه‌نه خۆ ژ وی كاری ناده‌نه پاش یێ (موته‌شابهـ) وئه‌ڤه ئێك ژ دووانه: یان چونكی ئه‌و كار ل نك وی نه ژ (موته‌شابهانه)، به‌لكی ژ كارێن حه‌لاله، له‌و ئه‌و خۆ ژێ ناده‌ته پاش، وهه‌ر چه‌نده ئه‌ڤه تووشی حه‌رامی نابت ژی، به‌لێ یا باشتر ئه‌وه ئه‌و وی كاری نه‌كه‌ت، دا نامویسا وی پـاراسـتـی بمینت، یه‌عنی: خه‌لك به‌حسێ وی نه‌كه‌ت. یان ژی ئه‌و كار ل نك وی ژ (موته‌شابهانه) به‌لێ چونكی ئه‌و بۆ وی یێ خۆشه، و ل دویڤ دلێ ویه ئه‌و خۆ ژێ ناده‌ته پاش، وئه‌ڤه ئه‌وه یێ تووشی حه‌رامی دبت.
وپشتی دیاركرنا ڤێ مه‌سه‌لێ پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- مه‌ته‌له‌ك بۆ مه ئینای دا ڤێ مه‌سه‌لێ پتر ل به‌ر روهن بكه‌ت، وگۆت: هه‌ر مه‌لكه‌كی یان مه‌زنه‌كی ژ مه‌زنێن دنیایێ جهه‌كێ هه‌ی بۆ خۆ ب تنێ پاوان دكه‌ت، وناهێلت كه‌سه‌ك ژ بلی وی ویێن وی بڤێن بچتێ، وخودێ ژی د دنیایێ دا پاوانه‌كێ هه‌ی وی عه‌بدێن خۆ یێن مه‌نعه‌كرین نێزیك ببن، ئه‌و پاوان تشتێن حه‌رامن، یه‌عنی: وی حه‌رامی یێ ته‌عان كری، وفه‌رمان یا ل عه‌بدێن خۆ كری كو كه‌س ژ وان خۆ نێزیك نه‌كه‌ت، ڤێجا هه‌چیێ په‌زێ خۆ ببه‌ت ب ڕه‌خ پاوانێ مه‌لكی ڤه بچه‌رینت، ئه‌و نزانت به‌لكی ده‌مه‌كی ژێ غافل ببت وهند ببینت په‌زێ وی یێ ب ناڤ پاوانی ڤه چووی وزیانا كری، وهنگی ئه‌و دێ خۆ تووشی غه‌زه‌با مه‌لكی كه‌ت، به‌لێ ئه‌گه‌ر وی په‌زێ خۆ بر ژ پاوانی دویر كر، دێ پشت ڕاست كو په‌زێ وی زیانه‌كێ بكه‌ت.. و ژ ڤێ مه‌ته‌لێ ئاشكه‌را دبت كو پێتڤیه مرۆڤ خۆ ژ كارێن حه‌رام بده‌ته پاش، وپه‌رژانه‌كی بێخته د ناڤبه‌را خۆ وحه‌رامی دا؛ دا كو ژ غه‌زه‌با خودێ بێته پاراستن، وته‌قوا ل نك په‌یدا ببت.
وئه‌ڤ حه‌دیسه بۆ وان دبته ده‌لیل ئه‌وێن دبێژن: ئه‌و كارێن مرۆڤی به‌ر ب حه‌رامی ڤه دبه‌ن، وسه‌ری دكێشنه حه‌رامی، دحه‌رامن، ئه‌گه‌ر خۆ د نه‌فسا خۆ دا دحه‌لال ژی بن، وه‌كی مانا زه‌لامه‌كی د گه‌ل ژنه‌كێ ل جهه‌كی ب تنێ، یان (نه‌ظه‌ر) وبه‌رێخۆدانا تشتێ حه‌رام.
و ل دویماهیا گۆتنا خۆ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- مه ل گرنگیا دلی بۆ له‌شی ئاگه‌هدار دكه‌ت، ودبێژت: هه‌ر جاره‌كا دل دورست بوو له‌ش هه‌می دێ دورست بت، و ژ ڤێ گۆتنێ دره‌وا وان كه‌سان دیار دبت ئه‌وێن ب له‌شێ خۆ كارێن خراب دكه‌ن، ودبێژن: دلێ مه یێ پاقژه! دل ئه‌گه‌ر پاقژ بوو، له‌ش ژی دێ پاقژ بت، وپیسیا كارێ خودانی نیشانا نه‌پاقژیا دلێ ویه. یه‌حیایێ كوڕێ موعاذى دبێژت: ئه‌و كه‌س یێ ڕاستگۆ نینه ئه‌وێ بێژت ئه‌ز حه‌ز ژ خودێ دكه‌م، وتوخویبێن وی ناپارێزت. ودل ئه‌گه‌ر پیس بوو وخودانی به‌رگه‌ڕیان نه‌كر وی ب تۆبێ بشۆت وپاقژ بكه‌ت، خودێ وێ پیسیێ -ئه‌گه‌ر چ یا ڤه‌شارتیه ژی- بۆ خه‌لكی هه‌ر دێ به‌رچاڤ كه‌ت، وه‌كی د ئایه‌ته‌كێ دا هاتی: (أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ يُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ) (محمد: 29)
یه‌عنی: ئه‌رێ ما ئه‌و دوڕیێن كه‌رب وكین د دلێن وان دا هه‌ی هزر كریه خودێ وێ ده‌رنائێخت وبۆ خه‌لكی به‌رچاڤ ناكه‌ت؟ به‌لێ.. هندی خودێیه مرۆڤێ ڕاستگۆ ویێ دره‌وین هه‌ر دێ ژێك جودا كه‌ت!
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو پێتڤیه مرۆڤێ موسلمان خۆ ژ وان كاران بده‌ته پاش یێن خودێ حه‌رام كرین، و د ناڤبه‌را خۆ ووان دا په‌رژانه‌كی بدانت.
2- ژ ته‌قوایێیه مرۆڤ خۆ ژ وی تشتی بده‌ته پاش یێ گومان تێدا بت، وحـه‌لالی وحـه‌رامـیـا وی یـا ئاشكه‌را نـه‌بـت، وپـاراستنا دین ونامویسێ ژی د ڤێ چه‌ندێ دا هه‌یه.
3- وئه‌ڤ حه‌دیسه ده‌لیله كو تشتێ سه‌ری بكێشته حه‌رامی حه‌رامه، ئه‌گه‌ر ئه‌وب خۆ یێ حه‌لال ژی بت، ل دویڤ قاعیده‌یێ (سد الذرائع) یێ زانایا بنه‌جهكری.
4- ژ حه‌دیسێ دئێته وه‌رگرتن كو ئه‌گه‌ر شڤانه‌كی په‌زێ خۆ بره ب ڕه‌خ پاوانێ كه‌سه‌كی ڤه وچه‌راند، وپه‌ز چو ناڤ زیانێ، هه‌ر زیانه‌كا په‌زێ وی بگه‌هینته وی پاوانی، خه‌رامه‌ت ل سه‌ر شڤانیه، وفایدێ وی ناكه‌ت بێژت: من های ژێ نه‌بوو، یان مه‌خسه‌دا من ئه‌و نه‌بوو! وه‌كی وی یێ ل دۆر گونه‌هێ دزڤڕت، ئه‌گه‌ر ئه‌و ب ناڤ ڤه چوو دێ خۆ هێژای عقووبێ كه‌ت، وچو هێجه‌ت ژێ نائێنه قه‌بویلكرن.
5- گرنگیا دلی وپاقژیا وی ژی ژ ڤێ حه‌دیسێ دئێته زانین، وكو پێتڤیه ل سه‌ر مرۆڤێ موسلمان گه‌له‌ك خه‌مێ ژ پاقژكرنا دلێ خۆ بخۆت، چونكی ب پاقژیا دلی كارێ له‌شی هه‌می پاقژ دبت، و ب پیسیا دلی كارێ له‌شی هه‌می پیس دبت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی