حه‌دیسا چارێ
حه‌دیسا چارێ
شـرۆڤـه‌كـرنـا چل حه‌دیسێن ئیمامێ نه‌وه‌وه‌ى_ ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكى
عنْ عَبْد الله بن مَسْعُودٍ رضي الله عنه قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ الله صلى الله عليه وسلم، وَهُوَ الصَّادِقُ المَصْدُوقُ: (إِنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِى بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا نُطْفَة، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يُرْسَلُ المَلَكُ فَيَنْفُخُ فِيهِ الرُّوحَ، وَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ: بِكَتْبِ رِزْقِهِ، وَأَجَلِهِ، وَعَمَلِهِ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ، فَوَالَّذِي لاَ إِلَهَ غَيْرُهُ إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الجَنَّةِ، حَتَّى مَا يَكُونَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إِلاَّ ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ فَيَدْخُلُهَا، وَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ، حَتَّى مَا يَكُونَ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إِلاَّ ذِرَاعٌ، فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ، فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الجَنَّةِ فَيَدْخُلُهَا).
رواه البخاري ومسلم
ژ عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودی -خودێ ژێ رازی بت- دئێته ڤه‌گوهاستن دبێژت: پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- وئه‌وه یێ ڕاستگۆ بۆ مه ئاخفت وگۆت: هندی ئێك ژ هه‌وه‌یه ئافراندنا وی د زكێ ده‌یكا وی دا چل ڕۆژان دئێته كۆمكرن چپك، پاشی هندی وێ ئه‌و دبته خوینه‌كا هشك، پاشی هندی وێ دبته پارچه‌گۆشت، پاشی ملیاكه‌ت بۆ دئێته هنارتن، ورحێ پف دكه‌تێ، پاشی فه‌رمان ب چار په‌یڤان لێ دئێته‌كرن: ب نڤیسینا رزقێ وی، وئه‌جه‌لێ وی، وكارێ وی، وكانێ ئه‌و یێ به‌ختڕه‌شه یان یێ دلخۆشه، ڤێجا ئه‌ز ب وی خـودایـێ كــه‌مــه یــێ چـو خـودایـێـن حـه‌ق ژ وی پـێـڤه‌تر نه‌هه‌ین، هندی ئێك ژ هه‌وه‌یه دێ ب كارێ خه‌لكێ به‌حه‌شتێ كه‌ت حه‌تا د ناڤبه‌را وی ووێ دا گــه‌زه‌كـا ب تــنــێ دمــیــنــت، دێ نـڤـیـسـیـن به‌ری وی ڕاكه‌ت، ڤێجا ئه‌و دێ ب كارێ خه‌لكێ ئاگری كه‌ت، ودێ چته تێدا، وئێك ژ هه‌وه دێ ب كارێ خه‌لكێ ئاگری كه‌ت حه‌تا د ناڤبه‌را وی وئاگری دا گه‌زه‌كا ب تنێ دمینت، ڤێجا نڤیسین دێ به‌ری وی ڕاكه‌ت، وئه‌و دێ ب كارێ خه‌لكێ به‌حه‌شتێ كه‌ت، ودێ چته تێدا.
بوخاری وموسلم ڤه‌دگوهێزن
ڤێ حه‌دیسێ ژی گرنگیا خۆ هه‌یه؛ چونكی ئه‌و ئێك ژ وان حه‌دیسانه یێن به‌حس ژ دو مه‌سه‌لێن مه‌زن دكه‌ت:
– مه‌سه‌لا چاوانیا ئافراندنا مرۆڤی، به‌ری ئه‌و بێته سه‌ر دنیایێ، وئه‌ڤه ئێك ژ وان مه‌سه‌لان بوو یێن ل ده‌مێ گۆتنا ڤێ حه‌دیسێ ژ مه‌سه‌لێن ڤه‌شارتی خۆ ل به‌ر زانایان دهاته هژمارتن، له‌و ئه‌و حسێب دبت ئێك ژ وان گۆتنێن موعجزه یێن پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆتین.
ومه‌سه‌لا دووێ مه‌سه‌لا قه‌زا وقه‌ده‌رێیه، ئــه‌وا دئــێـتـه هــژمــارتن ئێك ژ ستوینێن باوه‌ریێ، وه‌كی د حه‌دیسا دووێ ژی دا هاتی.
وئه‌گه‌ر به‌رێ خۆ بده‌ینه حه‌دیسێ دێ بینین گه‌له‌ك فایده ومفایێن مه‌زن تێدا هه‌نه، ژ وان وه‌كی مه گۆتی مه‌سه‌لا ئافراندنا مرۆڤیه د وێ قویناغێ دا یا ب عه‌ره‌بی دبێژنێ: (جه‌نین)، یه‌عنی: ده‌مێ هێشتا ئه‌و د زكێ ده‌یكێ دا. وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ئاشكه‌را دكه‌ت كو هه‌ر قویناغه‌ك ژ ڤان هه‌ر سێ قویناغان یێن مرۆڤ تێ دبۆرت، به‌ری رح بۆ بێته‌دان چل ڕۆژان ڤه‌دكێشت، وپشتی بۆرینا (120) ڕۆژان ژ دورستبوونا بچویكی ژ نوی رح بۆ دئێته‌دان، و ب رحێ ئه‌و دبته مرۆڤه‌كێ زێندی، وئه‌ڤه مه‌سه‌له‌كه زانینا نوی ژی پشته‌ڤانیێ لێ دكه‌ت، وهه‌ر ل وی ده‌مێ یێ ملیاكه‌ت دئێت دا رحێ بده‌ته زارۆكی، فه‌رمان ل وی دئێته‌كرن، ژ لایێ خودێ ڤه، كو ئه‌و چار تشتان یێ په‌یوه‌ندی ب ڤی زارۆكی ڤه هه‌ین بنڤیست: رزقێ وی د دنیایێ دا، كانێ دێ چه‌ند بت ویێ چاوا بت، وئه‌جه‌لا وی، كانێ ئه‌و كه‌نگی دێ مرت وئه‌ڤ رحه یا نوكه بۆ دئێته‌دان دێ ژێ ئێته ستاندن، وكارێ وی، كانێ ئه‌و دێ چ كه‌ت، وكانێ ئه‌و دێ ژ وان به‌ختڕه‌شان بت یێن به‌رێ وان بۆ ئاگری دئێته‌دان، یان دێ ژ وان دلخۆشان بت یێن به‌رێ وان بۆ به‌حه‌شتێ دئێته‌دان؟
مه‌عنا: به‌ری بوونا وی ئه‌ڤ هه‌ر چار تشته ل سه‌ر وی دئێنه نڤیسین، وكـه‌سـه‌ك نـامـرت حـه‌تـا رزقـێ خۆ وئه‌جه‌لا خۆ تمام نه‌كه‌ت، وزانینا خودێ ب وێ دویماهیێ یا ئه‌و دێ گه‌هتێ هێشتا وی ده‌ست ب ڕێكێ نه‌كری، چو كاری ل وی ناكه‌ت، وهلبژارتنێ ژ مرۆڤی ناستینت؛ چونكی ئه‌و ب وێ زانینێ یێ زانا نینه، وگه‌له‌ك ئایه‌ت وحه‌دیسێن دی هه‌نه هندێ دگه‌هینن كو مرۆڤی ئیراده وحه‌زكرن وئازادیا هلبژارتنێ هه‌یه، وچو فایدێ وی ناكه‌ت ئه‌و بێژت: مانێ ئه‌ڤه بۆ من یا نڤیسیبوو، د حه‌دیسه‌كا دی دا یا بوخاری وموسلم ژ ئیمام عه‌لی ڤه‌دگوهێزن هاتیه، دبێژت: پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆت: ( هه‌ر نه‌فسه‌كا هاتیه‌دان خودێ جهێ وێ د به‌حه‌شتێ یان جه‌هنه‌مێ دا نڤیسیه، ونڤیسیه كانێ ئه‌و دێ یا به‌ختڕه‌ش بت یان دلخۆش بت ) ئینا زه‌لامه‌كی گۆت: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رێ خودێ، ڤێجا پا هه‌ما ئه‌م خۆ بهێلینه ب هیڤیا نڤیسینا خۆ ڤه وكاری بهێلین؟ وی گۆت: ( كاری بكه‌ن، چونكی هه‌ر بۆ وی تشتی یێ هاتیه چێكرن یێ ئه‌و ژ به‌ر هاتیه ئافراندن، ئه‌وێن دلخۆش به‌رێ وان بۆ كارێ دلخۆشان دێ ئێته‌دان، وئه‌وێن به‌ختڕه‌ش به‌رێ وان بۆ كارێ به‌ختڕه‌شان دێ ئێته‌دان ) پـاشـی وی ئـه‌ڤ ئایه‌ته خواند:
(فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى *وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى *فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى *وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى* وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى *فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى). الليل 5 الى 10
مه‌عنا: ئه‌و كارێ مرۆڤ دكه‌ت ئه‌وه دبته ئه‌گه‌را (سه‌عاده‌ت وشه‌قائا) خودانی، وهه‌ر ئێك به‌رێ وی ژ لایێ خودێ ڤه بۆ وی كاری دئێته‌دان، وئه‌و ڕێ ل به‌ر وی دئێته خۆشكرن و ب ساناهیكرن یا ئه‌و بۆ هاتیه‌دان، وچونكی مرۆڤ نزانت كانێ ئه‌و بۆ چ هاتیه‌دان، دڤێت ئه‌و قه‌ستا وی كاری بكه‌ت یێ فه‌رمان پێ لێ هاتیه‌كرن، وخۆ ژ وی كاری بده‌ته پاش یێ ئه‌و ژێ هاتیه پاشڤه‌برن، و د گه‌ل هندێ ژی هه‌رده‌م ئه‌و دوعایان بۆ خۆ ژ خودایێ خۆ بكه‌ت كو ئه‌و وی ژ (ئه‌هلێ سه‌عاده‌تێ) حسێب بكه‌ت.
وشه‌رتێ كاری دویماهییه، وئه‌وێ دله‌كێ پاقژ هه‌بت، وهه‌ر ژ ده‌سپێكێ دورست بچته ڕێكێ، وخۆ خه‌له‌ت نه‌كه‌ت، وبارێ خۆ ژ گونه‌هان گران نه‌كه‌ت، دویماهیا وی دێ ل سه‌ر باشیێ بت، وئه‌وێ دله‌كێ پیس وعه‌قیده‌یه‌كا خراب هـه‌بـت، ئـه‌گـه‌ر وی كـاره‌كـێ بـاش -ل به‌ر چاڤ هه‌بت- ژی دویماهیا وی دێ ل سه‌ر خرابیێ ڕاوه‌ستت، د حه‌دیسه‌كا دی دا یا بوخاری ژ سه‌هلێ كوڕێ سه‌عدێ ساعدی ڤه‌دگوهێزت، پێغه‌مبه‌ر سلاڤ لێ بن ڤێ مه‌عنایێ پتر بۆ مه روهن دكه‌ت ده‌مێ دبێژت: (إِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ الجَنَّةِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ، وَهُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَعْمَلُ عَمَلَ أَهْلِ النَّارِ فِيمَا يَبْدُو لِلنَّاسِ، وَهُوَ مِنْ أَهْلِ الجَنَّةِ) زه‌لامه‌ك دێ كاره‌كی ژ كارێن خه‌لكێ به‌حه‌شتێ كه‌ت، وه‌كی ل پێش چاڤێن خه‌لكی دیار، وئه‌و ب خۆ ژ خه‌لكێ ئاگریه، وزه‌لامه‌ك دێ كاره‌كی ژ كارێن خه‌لكێ ئاگری كه‌ت وه‌كی ل پێش چاڤێن خه‌لكی دیار، وئه‌و ب خۆ ژ خه‌لكێ به‌حه‌شتێیه.
یـه‌عـنـی: بـه‌لكی مـرۆڤه‌ك هه‌بت، ل پێش چاڤێن خه‌لكی كاره‌كێ باش ژ كارێن به‌حه‌شتیان دكه‌ت، حه‌تا خه‌لك هه‌می دێ هزركه‌ن ئه‌و به‌حه‌شتیه، به‌لێ ئنیه‌تا دلێ وی -یا خه‌لك پێ نه‌حه‌سیێن- یا خرابه، یان عه‌قیده‌یا وی ب خودێ یا دورست نینه، له‌و دویماهیێ (به‌ری مرنێ) ئه‌و دێ كاره‌كێ وه‌سا كه‌ت یان گۆتنه‌كا وه‌سا بێژت ئه‌و كارێ وی كری هه‌می پویچ ببت، وئه‌و بچته جه‌هنه‌مێ، وه‌كی وی زه‌لامی (یێ ئه‌ڤ حه‌دیسا بۆری ژ به‌ر وی هاتیه گۆتن) ده‌مێ جیهاده‌كا مه‌زن كری، حه‌تا خه‌لكی گۆتی: كه‌سه‌ك ژ مه ئه‌ڤرۆ ئه‌و نه‌كریه یا ڤی مرۆڤی كری، ئینا پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن-، ژ به‌ر كو خودێ ئه‌و ب وێ غه‌یبێ ئاگه‌هدار كر یا صه‌حابیان نه‌دزانی ژ حالێ ڤی زه‌لامی، گۆت: (ئه‌و ژ خه‌لكێ ئاگریه) صه‌حابیان ئه‌ڤ چه‌نده ب غه‌ریبی ڤه وه‌رگرت، چاوا ئه‌و دێ خه‌لكێ ئاگری بت وئه‌و یێ ڤێ جیهادا هنده یا مه‌زن دكه‌ت! پشتی ده‌مه‌كی صه‌حابیان دیت ئه‌و زه‌لام بریندار بوو، پاشی وی ته‌حه‌ممولا برینا خۆ نه‌كر، شیرێ خۆ د سنگێ خۆ چكلاند وخۆ كوشت، ئینا پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ئه‌ڤ گۆتنه گۆت یا مه ڤه‌گێڕای.
ومرۆڤه‌كی دێ بینی، چونكی خه‌سله‌ته‌كا خێرێ د دلێ وی دا هه‌یه، گه‌له‌كێ ژ عه‌مرێ خۆ دێ د خرابیێ دا بۆرینت، پاشی ته هند دیت وێ خه‌سله‌تا خێرێ غه‌له‌به‌ت ل وی كر، وبه‌رێ وی دا دویماهیا باش. وهه‌ر چاوا بت دویماهی پتر جاران به‌رهه‌مێ به‌راهیێیه، ڤێجا بلا هه‌ر كه‌سه‌ك یێ ل خۆ هشیار بت.
وهندی پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- ئه‌ڤ دوعایه دكر: (يا مقلب القلوب ثبت قلبي على دينك) ئه‌ی وه‌رگێڕێ دلان، تو دلێ من ل سه‌ر دینێ خۆ موكم بكه، جاره‌كێ ده‌یكا موسلمانان (أم سلمه)یێ گۆتێ: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رێ خودێ، تو چه‌ند ڤێ دوعایێ دكه‌ی؟! وی گۆت: (يا أم سلمة، إنه ليس آدمي إلا وقلبه بين أصبعين من أصابع الله فمن شاء أقام ومن شاء أزاغ) ئـه‌ی (أم سـلـمـه) مـرۆڤـه‌ك نینه ئه‌گه‌ر دلـێ وی د ناڤبه‌را دو تبلان دا نه‌بت ژ تـبـلـێـن خودێ، یێ وی بڤێت ئه‌و دێ ڕاست كه‌ت، ویێ وی بڤێت ئه‌و دێ د سه‌ر ڕێكێ دا به‌ت. وه‌كی ئیمامێ ترمذى ڤه‌دگوهێزت، و د ریوایه‌ته‌كا دی هاتیه: صه‌حابیان گۆته پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن-: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رێ خودێ، مه باوه‌ری ب ته و ب وی تشتی ژی ئینایه یـێ تـو پێ هاتی، ڤێجا ما تو ژ تشته‌كی ژ مه دترسی، وی گۆت: (نعم، إن القلوب بين إصبعين من أصابع الله يقلبهما كما يشاء) به‌لێ، هندی دلن ئه‌و د ناڤبه‌را دو تبلان ژ تبلێن خودێ دانه، چاوا وی دڤێت ئه‌و وه‌سا وان وه‌ردگێڕت.
یا ره‌ببی، تو دلێن مه ل سه‌ر حه‌قیێ موكم بكه‌ی.
مفایێن حه‌دیسێ:-
1- حه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو پێتڤیه مرۆڤ شوكرا وی خودایی بكه‌ت یێ ئه‌و ژ لاوازیێ دای، و ب ڤی ڕه‌نگێ خوشكۆك ئافراندی، ورزقێ وی ژی دای.
2- رزق وئه‌جه‌ل وكار ودویماهی ژ وێ غه‌یبێنه یا ژ خودێ پێڤه‌تر كه‌س نه‌زانت، وبه‌ری مرۆڤ ببت ئه‌و یێن هاتینه نڤیسین، له‌و دڤێت مرۆڤ خۆ ژێ نه‌ترسینت، وگه‌له‌ك ژێ ب خه‌م نه‌كه‌ڤت، به‌لێ مه‌عنایا ڤێ ئه‌و نینه مرۆڤ ڕوینته خوارێ وئه‌گه‌ران ب كار نه‌ئینت.
3- كار دبنه ئه‌گه‌را چوونا مرۆڤی بۆ به‌حه‌شتێ یان جه‌هنه‌مێ، هه‌ر چه‌نده ئه‌و ره‌حما خودێ ژێ نه‌گرت ناچته به‌حه‌شتێ.
4- شه‌رتێ كاری دویماهیه، ومرۆڤ ل سه‌ر چ تشتی دمرت، ل سه‌ر وی ڕادبت، وپێتڤیه غوروور بۆ كه‌سێ ب كارێ وی چێ نه‌بت، چونكی ئه‌و نزانت كانێ دویماهیا وی دێ ل سه‌ر چ ڕاوه‌ستت.
5- حه‌تا بچویك نه‌بته چار هه‌یڤی رح بۆ وی نائێته‌دان، یه‌عنی: ئه‌و حسێب نابت مرۆڤ، له‌و هنده‌ك زانایان روخصه‌تا دایه ده‌یكێ ئه‌و بچویكی ژ به‌ر خۆ ببه‌ت هندی ژیێ وی نه‌گه‌هشتبته چار هه‌یڤیێ، به‌لێ ئه‌ڤ بۆچوونه یا دورست نینه، وبچویك ئه‌گه‌ر پشتی چار هه‌یڤیێ ودانا رحێ ژ به‌ر ده‌یكێ بچت، هنده‌ك زانا وه‌كی ئیمام ئه‌حمه‌دی دبێژن: دورسته نڤێژ ل سه‌ر بێته‌كرن.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی