حه ديسا هــه‌ڤـدێ إن الله كتب الإحسان على كل شيء...
حه ديسا هــه‌ڤـدێ
عن شداد بن أوس -رضي الله عنه-، عن رسول الله -صلى الله عليه وسلم- قال: ( إن الله كتب الإحسان على كل شيء، فإذا قتلتم فأحسنوا القتلة، وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبح، وليحد أحدكم شفرته فليرح ذبيحته ).
رواه مسلم
شـه‌ددادێ كــوڕێ ئــه‌وســى -خودێ ژێ رازى بت- دبــێــژت: پـێـغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خودێ قه‌نجى ل سه‌ر هه‌ر تشته‌كى واجب كریه، ڤێجا ئه‌گه‌ر هه‌وه كوشتن كر، وێ ب قه‌نجى بكه‌ن، وئه‌گه‌ر هه‌وه ڤه‌كوشتن كر، وێ ب قه‌نجى بكه‌ن، وئێك ژ هه‌وه بلا كێرا خۆ سه‌قا كه‌ت، وڤه‌كوشتیێ خۆ رحه‌ت بكه‌ت.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
ئه‌ڤ حه‌دیسه ژى وه‌كى یێن به‌رى خۆ ئێك ژ قاعیده وپێپكێن ئـیـسـلامـێ یـێـن سـه‌ره‌كـى بـۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ت، كو ب كارئینانا قه‌نجیێیه د هه‌مى تشتان دا، و ژ حه‌دیسێ ئاشكه‌را دبت كو قه‌نجى و ب كارئینانا وێ د هه‌مى گۆتن وكریاران دا تشته‌كێ واجبه ل سه‌ر هه‌مى چێكریان.
وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ده‌مێ دبێژت: ( إِنَّ الله كَتَبَ الْإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ ) خودێ (ئیحسان) ل سه‌ر هه‌مى تشتان (نڤیسیه). ژێ دئێته زانین كو حوكمێ (ئیحسانێ) ووجووبه، چونكى د قورئان وحه‌دیسان دا په‌یڤا (نڤیسین) بۆ كارێ واجب دئێته گۆتن، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿١٨٣﴾ ) ووه‌كى ئاشكه‌را حوكمێ ڕۆژیێ ووجووبه.
و د قورئانێ ژى دا خودێ (ئیحسان) ل سه‌ر مه واجب كریه، وه‌كى گۆتى: ( وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿١٩٥﴾) (البقرة: 195) و د ئایه‌ته‌كا دى دا دبێژت: ( إِنَّ اللَّـهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ) (النحل: 90).
و(ئیحسان) د زمانێ عه‌ره‌بان دا ژێده‌رێ (أحسن، یحسن)یێیه، ومه‌به‌ست پێ گه‌هاندنا قه‌نجى ومفایه بۆ خه‌لكى، دبێژن: (فلان أحسن إلى فلان) یه‌عنى: فلانى ئه‌و تشت گه‌هانده فلانى یێ قه‌نجى وباشیا وى تێدا هه‌ى، و (ئیحسانا د كارى دا) ئه‌وه ده‌مێ مرۆڤ كاره‌كى دكه‌ت، وى كارى ب ڕه‌نگه‌كێ تمام وپێكهاتى بكه‌ت، ونه‌هێلت چو كێماسى بكه‌ڤنێ.
پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا ڕادگه‌هینت، كو خودێ قه‌نجى د هه‌مى تشتان دا نڤیسیه، ومه‌خسه‌د ب هه‌مى تشتان ل ڤێرێ ئه‌و گۆتن وكریارن یێن مرۆڤێ (موكه‌لله‌ف) پێ ڕادبت، ده‌مێ مرۆڤ گۆتنه‌كێ یان كریاره‌كا باش دكه‌ت دڤێت ئحسانێ تێدا ب كار بینت، یه‌عنى: ئه‌و وى ب تمامى بكه‌ت، وه‌كى مه گۆتى، وده‌مێ ئه‌و خۆ ژ گۆتن وكریاره‌كا حه‌رام دده‌ته پاش، دڤێت ئحسانێ تێدا بكه‌ت، یه‌عنى: ب تمامى خۆ ژێ بده‌ته پاش، وده‌مـێ ڕابـه‌رى قه‌ده‌را خودێ دبت دڤێت ئحسانێ بكه‌ت، كو صه‌برێ ل سه‌ر بكه‌ت، وده‌مێ تێكه‌لیێ د گه‌ل خه‌لكى دكه‌ت، دڤێت ئحسانێ د گه‌ل وان ب كار بینت، یه‌عنى: حه‌قێ وان یێ خودێ دایێ، ژ سه‌ر خۆ ڕاكه‌ت، و ب دورستى ب واجبێ خۆ ڕاببت.. وهۆسا، پێتڤیه ل سه‌ر وى ئه‌و د هه‌مى گۆتن وكریاران دا قه‌نجى وئیحسانێ ب كار بینت.
وپشتى بنه‌جهكرنا ڤى قاعیده‌یێ گشتى، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- دو نموونه ل سه‌ر قه‌نجیێ بۆ مه ئینان، ب دو كارێن وه‌سا یێن چو هزرا قه‌نجیێ تێدا نائێته كرن، چونكى ئه‌و هه‌ردو كار كلۆڤانكا بێ ره‌حمى ودلڕه‌قیێنه، كو (كوشتن) و (ڤه‌كوشتنه).
پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ( فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ ) ومه‌خسه‌د ب كوشتنێ ل ڤێرێ، كوشتنا وێ نه‌فسێیه یا خودێ كوشتنا وێ حه‌لال كرى، وه‌كى وى كه‌سى یێ مرۆڤه‌كى بـێ حـه‌ق بكـوژت، ڤێجا حوكم ب كوشتنا وى ژى بێته‌دان.. ده‌مێ ئه‌و قاتل دئێته كوشتن، پێغه‌مه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: قه‌نجیێ د كوشتنا وى دا بكه‌ن!
یه‌عنى: چ؟
یه‌عنى: وى ب عه‌زاب نه‌كوژن، وپشتى هوین وى دكوژن یاریان بۆ خۆ ب كه‌له‌خێ وى نه‌كه‌ن، وێ ڕێكێ د كوشتنا وى دا ب كاربینن یا رحا وى زوى پێ ده‌ركه‌ڤت، وبێى ئه‌و بێته عه‌زابدان، وه‌كى سۆتنێ، یان خندقاندنێ، یان ژێڤه‌كرنا ئه‌ندامێن له‌شێ وى ب ساخى.. وهتد.
نموونه‌یێ دووی: ڤه‌كوشتنا حه‌یوانه‌تى ( وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذَّبْحَ، وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ فَلْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ )
یه‌عنى: ده‌مێ ئێك ژ هه‌وه حه‌یوانه‌كى ڤه‌كوژت، بلا د كریارا ڤه‌كوشتنێ دا قه‌نجیێ ب كار بینت، وقه‌نجیا د ڤه‌كوشتنێ دا ئه‌وه ئه‌و وان شه‌رتان ب كار بینت یێن شریعه‌ت پێ هاتى، وه‌كى:
1- دڤێت ئه‌و ئامیره‌تێ ئه‌و ب ڤه‌كوشتنێ ب كار دئینت یێ خۆش وسه‌قاكرى بت؛ دا حـه‌یــوان نـه‌خــۆشـیــه‌كا زێده‌تر نه‌بینت، وه‌كى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتى: ( وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ فَلْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ ).
2- وبلا ئه‌و ل پێش چاڤێن حه‌یوانى كێرا خۆ نه‌هوسیت، ئیمامێ طه‌به‌رانى ژ عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى ڤه‌دگوهێزت، دبێژت: جاره‌كێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د به‌ر مرۆڤه‌كى ڕا بۆرى، وى په‌زه‌ك ل عه‌ردى ڕازاندبوو، وكێرا خۆ دهوسى؛ دا سه‌رژێكه‌ت، ئینا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتێ: بۆچى به‌رى هنگى ته وه نه‌دكر، ما ته دڤێت چه‌ند جاران وێ ڤه‌كوژى؟
3- بلا وان ڕه‌هێن كو دڤێت بێنه بڕین، ئه‌و ب ئێك جار ببڕت، نه كو ئێك ئێكه.
4- چێ نابت ئه‌و تشته‌كى ژ له‌شێ حه‌یوانى ببڕت، به‌رى ڤه‌كوشتنێ؛ چونكى ڤێ ته‌عزیبا وێ د ڤێ چه‌ندێ دا هه‌یه.
و ژ ڤێ چه‌ندێ دئێته زانین كو حه‌تا حه‌یوانى دڤێت مرۆڤ ره‌حمێ پێ ببه‌ت، د حه‌دیسه‌كێ دا یا ئیمام ئه‌حمه‌د ڤه‌دگوهێزت، هاتیه: ( وَالشَّاةُ إِنْ رَحِمْتَهَا رَحِمَكَ الله )
یه‌عنى: ئه‌گه‌ر تو ره‌حمێ ب بزنێ ببه‌ى، خودێ ژى دێ ره‌حمێ ب ته به‌ت.
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو قه‌نجى د هه‌مى گۆتن وكریاران دا كاره‌كێ واجبه.
2- هه‌ر وه‌سا ئه‌و هندێ دگه‌هینت كو كوشتنا مرۆڤان ب عه‌زاب، ویاریكرنا ب كه‌له‌خێ كوشتى كاره‌كێ حه‌رامه.
3- وحه‌دیس هندێ ژى دگه‌هینت كو ره‌حمبرنا ب حه‌یوانى، خۆ د ده‌مێ ڤه‌كوشتنا وى ژى دا كاره‌كێ واجبه، وئیسلامێ به‌رێ مه یێ دایێ.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی