حه ديسا نـۆزدێ يا غلام، إنى أعلمك كلمات...
حه ديسا نـۆزدێ
عن ابن عباس -رضي الله عنه-، قال: كنت خلف رسول الله -صلى الله عليه وسلم- يوما فقال: ( يا غلام، إنى أعلمك كلمات: احفظ الله يحفظك، احفظ الله تجده تجاهك، إذا سألت فاسأل الله، وإذا استعنت فاستعن بالله، واعلم أن الأمة لو اجتمعت على أن ينفعوك بشىء لم ينفعوك إلا بشىء قد كتبه الله لك، ولو اجتمعوا على أن يضروك بشىء لم يضروك إلا بشىء قد كتبه الله عليك، رفعت الأقلام وجفت الصحف ).
رواه الترمذي، وقال: هذا حديث حسن صحيح.
وفـي روایــة غـیـر الـتـرمــذي: ( احْفَظِ الله تَجِدْهُ أَمَامَكَ، تَعَرَّفْ إِلَيْهِ فِي الرَّخَاءِ، يَعْرِفْكَ فِي الشِّدَّةِ، وَاعْلَمْ أنَّ مَا أَخْطَأَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَكَ، وَأَنَّ مَا أَصَابَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَكَ، وَاعْلَمْ أنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْـرِ يُسْرًا ).
ژ عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژێ رازى بت- دئێته ڤه‌گوهاستن، دبێژت: ڕۆژه‌كێ ئه‌ز ل پشت پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بووم، وى گۆت: خۆرتۆ! ئه‌ز دێ هنده‌ك گۆتنان نیشا ته ده‌م، تو خودێ بپارێزه ئه‌و ژى دێ ته پارێزت، خودێ بپارێزه دێ وى ل به‌را خۆ بینى، ئه‌گه‌ر ته پسیاره‌ك هه‌بت پسیارا خۆ ژ خودێ بكه، وئه‌گه‌ر ته داخوازا هاریكاریێ كر وێ ژ خودێ بخوازه، وتو بزانه ئه‌گه‌ر ئوممه‌ت كۆم ببت دا ب تشته‌كى مفایى بگه‌هینته ته ئه‌و ب تشته‌كى مفایى ناگه‌هینته ته ب وى تشتى نه‌بت یێ خودێ بۆ ته نـڤـیـسـى، وئـه‌گـه‌ر ئه‌و كۆم ببت دا زیانه‌كێ بگه‌هینته ته ئه‌و نه‌شێت زیانێ ب تشته‌كى بگه‌هینته ته ب وى تشتى نه‌بت یێ خودێ ل سه‌ر ته نڤیسى، قه‌له‌م هاتنه ڕاكرن وكاغه‌ز هشك بوون. ترمذى ڤه‌دگوهێزت، ودبێژت: حه‌دیسه‌كا دورسته، و د ریوایه‌ته‌كا دى دا نه ل نك ترمذى هاتیه: خودێ بپارێزه دێ وى ل به‌را خۆ بینى، ل به‌رفره‌هیێ خودێ بنیاسه ل ته‌نگاڤیێ ئه‌و دێ ته نیاست، وتو بزانه كو ئه‌و تشتێ نه‌گه‌هشتیه ته نه‌دبوو بگه‌هته ته، وئه‌وێ گه‌هشتیه ته نه‌دبوو نه‌گه‌هته ته، وتو بزانه كو سه‌ركه‌فتن د گه‌ل بێنفره‌هیێیه، وفره‌هى د گه‌ل ته‌نگاڤیێیه، و د گه‌ل نه‌خۆشیێ خۆشى هه‌یه.
ئه‌ڤه ئێك ژ وان حه‌دیسێن مه‌زنه یێن پێپكێن سه‌ره‌كى یێن دینى، وشیره‌تێن مه‌زن د ناڤ خۆ دا هل دگرت، وئه‌گه‌ر مرۆڤ هزارا خۆ تێدا بكه‌ت دێ بینت هژماره‌كا ده‌رسێن گرنگ تێدا هه‌نه، ژ وان:
خودێ بپارێزه، ئه‌و دێ ته پارێزت:
وپاراستنا مرۆڤى بۆ خودێ ب هندێ دبت كو مرۆڤ دینێ وى بپارێزت، ئه‌مر ونه‌هیێن وى ب جهـ بینت، وپێ ل توخویبێن وى نه‌دانت، ئه‌و كه‌سێ ڤێ چه‌ندێ بكه‌ت، خودێ دێ وى پارێزت، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا خودایێ مه‌زن دبێژت: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّـهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ ﴿٧﴾ ) (محمد: 7) گه‌لى خودان باوه‌ران، ئه‌گه‌ر هوین خودێ ب سه‌ربێخن، ئه‌و ژى دێ هه‌وه ب سه‌رئێخت، ودێ پیێن هه‌وه موكم كه‌ت.
خودێ بپارێزه، ئه‌و دێ د گه‌ل ته بت:
وئه‌و كه‌سێ دینێ خودێ بپارێزت، وپێ ل توخویبێن وى نه‌دانت، خودێ قه‌نجیه‌كا دى ژى د گه‌ل وى دكه‌ت، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌یه: خودێ هه‌ر ده‌م دێ د گه‌ل وى بت، وئه‌وێ خودێ د گه‌ل وى بت، ته‌وفیق وسه‌ركه‌فتن وپاراستن دێ بارا وى بت، وئه‌وێ خودێ د گه‌ل وى بت چو جاران خه‌م وخه‌ریبى وبێ خودانى بارا وى نابت. هه‌ر وه‌سا ئه‌و كه‌سێ شعوور بكه‌ت كو خودێ هه‌رده‌م یێ د گه‌ل وى شه‌رما وى ژ خودێ دێ وى ژ هندێ ده‌ته پاش كو ئه‌و بێ ئه‌مریا خودێ بكه‌ت.
دوعا وپسیار ژ خودێ ب تنێیه:
وئه‌ڤه ئێك ژ بنگه‌هێن سه‌ره‌كییه د عه‌قیدا ئیسلامى دا، دوعا كاكلكا عیباده‌تییه، وعیباده‌ت بۆ خودێ ب تنێ دئێته‌كرن، وهه‌ر پێغه‌مبه‌ره‌كێ هـاتــى بــه‌رى هـه‌ر تشته‌كى داخواز ژ ملله‌تێ خۆ كریه ئه‌و عیباده‌تێ خودێ ب تنێ بكه‌ن، خودایێ مه‌زن د ئایه‌ته‌كێ دا دبێژت: ( وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن يَدْعُو مِن دُونِ اللَّـهِ مَن لَّا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَن دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ ﴿٥﴾ ) (الأحقاف: 5) كه‌س ژ وى سه‌رداچووى وڕێبه‌رزه‌تر نینه یێ ژ بلى خودێ دوعایێ ژ ئێكێ دى بكه‌ت، ئه‌و ئێكێ قه‌ت وقه‌ت د به‌رسڤا وى نه‌ئێت حه‌تا ڕۆژا قیامه‌تێ، وئه‌و ژ گازیا وى یێ غافل وبێ ئاگه‌هـ.. ئه‌ڤه د وان تشتان دا یێن مرۆڤ نه‌شێن بكه‌ن، وخواستنا وان تشتان ژ مرۆڤان یێن ئه‌و دشێن بكه‌ن، گه‌له‌ك زانا ل وێ باوه‌رێنه كو ئه‌و ژى یا مه‌كرووهه، و ژ هنده‌ك صه‌حابیان هاتیه ڤه‌گوهاستن كو وان به‌یعه دابوو پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- كو ئه‌و خواستنا چو تشتان ژ كه‌سێ نه‌كه‌ن، له‌و ئێك ژ وان ده‌مێ شفكا وى، یان هه‌ڤسارێ ده‌وارا وى دكه‌ت، وى داخواز ژ كه‌سێ نه‌دكر بێت وى بده‌ته‌ڤێ!
وخواستنا هاریكاریێ ژى:
ژ خودێ ب تنێ دئێته‌كرن، وتشته‌كێ ئاشكه‌رایه كو ئه‌م د هه‌مى نڤێژێن خۆ دا، د سووره‌تا (الفاتحة) دا دبێژین: ( إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ﴿٥﴾) (الفاتحة: 5) وئه‌ڤه ئعترافه‌كه ژ مه كو ئه‌م عیباده‌تێ خودێ ب تنێ دكه‌ین، وداخوازا هاریكاریێ ژ وى ب تنێ دكه‌ین.
باوه‌ریا ب قه‌ده‌را خودێ:
و د ڤێ گۆتنا خۆ دا پێغه‌مبه‌ر سلاڤ لێ بن به‌رێ مه دده‌ته باوه‌رى ئینانا ب قه‌ده‌را خودێ ژى، ده‌مێ مه ل هندێ هشیار دكه‌ت كو ئه‌گه‌ر خه‌لك هه‌مى بێن نه‌شێن وى تشتى بگوهۆڕن یێ قه‌له‌مێ قودره‌تێ پێ هاتیه گێڕان، وپێتڤیه مرۆڤى باوه‌ریه‌كا باوه‌رى هه‌بت كو هه‌ر تشته‌كێ بێته سه‌رى یێ خۆش بت یان یێ نه‌خۆش بت، علمێ خودێ پێ هه‌بوویه به‌رى چێ ببت، وقه‌ده‌را وى ژى پێ گه‌ڕیایه به‌رى ببت، به‌لێ دڤێت كه‌سه‌ك ب ڕه‌نگه‌كێ سلبى د قه‌ده‌رێ نه‌گه‌هت، وده‌ستان به‌رنه‌ده‌ت، وهه‌ر واقعه‌كێ هه‌بت پێ رازى ببت ب هێجه‌تا هندێ كو مانێ قه‌ده‌را خودێ ب ڤى تشتى هه‌یه، ڤێجا هه‌ما دڤێت ئه‌و یێ رازى بت.. نه! ده‌مێ صه‌حابیه‌كى گۆتیه پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن-: ما ده‌م كارێ ئه‌م دكه‌ین به‌رى هنگى هاتیه نڤیسین، ما كار بۆچیه؟ وى گۆت: نه.. كارى بكه‌ن، چونكى به‌رێ هه‌ر ئێكى دێ بۆ وى كارى ئێته‌دان یێ ئه‌و بۆ هاتیه چێكرن.
ئه‌گه‌ر ته بڤێت خودێ د هه‌وارا ته بێت:
و ژ وان ده‌رس وحكمه‌تێن مه‌زن یێن ژ ڤێ حه‌دیسێ دئێنه وه‌رگرتن، ئه‌ڤه‌یه: ئـه‌گــه‌ر تــه بـڤـێــت خـودێ د ته‌نگاڤیێ دا د هه‌وارا ته بێت، وئه‌و ته ژ نه‌خۆشیێ ڕزگار بكه‌ت، ل به‌رفره‌هیێ وى بنیاسه، ده‌مێ تو یێ ساخله‌م، یـێ ده‌ولـه‌مـه‌ند، د به‌رفره‌هى وته‌ناهیێ دا دژى، هێز وشیان ته هه‌ى، تو خۆ ژ وى بێ منه‌ت نه‌كه، هه‌وجه‌ییا خۆ بۆ وى ئاشكه‌را بكه، و د ئه‌مرێ وى دا بـه، وى بنیاسه، دا ل وى ده‌مـێ تو هه‌وجه‌یى وى دبى، ئه‌و ته ژ بیر نه‌كه‌ت، و د هه‌وارا ته بێت.
ئه‌بوو هوره‌یره دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ( مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَسْتَجِيبَ الله لَهُ عِنْدَ الشَّدَائِدِ وَالكَرْبِ، فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ ) یه‌عنى: هه‌چیێ پێ خۆش بت ل ده‌مێ ته‌نگاڤیێ خودێ د به‌رسڤا وى بێت، بلا ل به‌رفره‌هیێ گه‌له‌ك دوعایان بكه‌ت. وه‌كى ترمذى ژێ ڤه‌دگوهێزت.
د گه‌ل نه‌خۆشیێ خۆشیه:
ده‌مێ ته‌نگاڤى ونه‌خۆشى ب سه‌ر مرۆڤى دا دئێن، دڤێت ئه‌و قه‌ت بێ هیڤى نه‌بت، وصه‌برا خۆ ژ ده‌ست نه‌ده‌ت، د دنیایێ دا مرۆڤ د هه‌مى حاله‌تان ڕا دبۆرت، ودبت گه‌له‌ك ڕه‌نگێن نه‌خۆشیێ ب سه‌ر وى دا بێن، ڤێجا ده‌مێ نه‌خۆشیه‌ك دگه‌هتێ، یان ته‌نگاڤیه‌ك ب سه‌ر دا دئێت، دڤێت وى باوه‌رى هه‌بت كو ژ به‌ر حكمه‌ته‌كێ خودێ ئه‌ڤ چه‌نده یا ئینایه ڕێكا وى، له‌و دڤێت ئه‌و صه‌برێ بكێشت، وحه‌مدا خودێ بكه‌ت، و ل بیرا خۆ بینت، كو پشتى هه‌ر نه‌خۆشیه‌كێ خۆشیه‌ك هه‌یه، وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ئاشكه‌را دكه‌ت كو نه‌خۆشى هه‌ر یا به‌رده‌وام نابت، هه‌ر ده‌مه‌ك دێ ئێت ئه‌و نامینت، ڤێجا ئه‌گه‌ر ته بڤێت ده‌ست ڤالا ژ وێ نه‌خۆشیێ ده‌رنه‌كه‌ڤى، صه‌برێ بكێشه، وبۆ خۆ ب خێر حسێب بكه، وهه‌وارێن خۆ بگه‌هینه خودێ كو ئه‌و وێ نه‌خۆشیێ ژ سه‌ر ته لابده‌ت، وكارى بۆ ڕاكرنا وێ نه‌خۆشیێ بكه ئه‌گه‌ر ئه‌و چه‌نده د شیانا ته دا بت.
مفایێن حه‌دیسێ:
هژماره‌كا ده‌رسێن گرنگ ژ ڤێ حه‌دیسێ دئێنه وه‌رگرتن، وه‌كى:
1- دڤێت هه‌ر ژ بچویكاتى ئه‌م عه‌قیده وبیر وباوه‌رێن دورست نیشا زارۆكان بده‌ین، ووان فێرى وى تشتى بكه‌ین یێ ئه‌و مفایى بۆ خۆ ژێ ببینن د ژیانا خۆ دا.
2- سه‌یدا دڤێت هه‌مى ده‌مان ئستغلال بكه‌ت وتشتێ ب مفا بۆ شاگره‌دیێ خۆ بێژت، ئه‌ڤه هنده‌ك شیره‌ت بـوون پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ل زارۆكه‌كى كرین ده‌مێ ئه‌و دسویار و ژ جهه‌كى دچوونه جهه‌كێ دى.
3- ئه‌گه‌ر ئه‌م ژ زارۆكینى بچویكى تێ بگه‌هینین كو مفا وزیان، خۆشی ونه‌خۆشى د ده‌ستێ خودێ ب تنێ دانه، ودڤێت مرۆڤ هه‌وارێن خۆ به‌س بگه‌هینته وى، و ژ وى ب تنێ یێ ب هیڤى بت، ده‌مێ ئه‌و مه‌زن دبت، ئه‌و دێ بته مرۆڤه‌كێ زیره‌ك، یێ ژ خودێ ب تنێ دترست.
4- پاراستنا دینێ خودێ، و ب جهئینانا شریعه‌تێ وى، باشترین ڕێكه كو خودێ مرۆڤى ب سه‌ربێخت، وسه‌رفه‌رازیێ بینته ڕێكا وى ل دنیایێ وئاخره‌تێ.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی