حه ديسا هــه‌ژدێ اتق الله حيثما كنت...
حه ديسا هــه‌ژدێ
عن أبي ذر جندب بن جنادة، وأبي عبد الرحمن معاذ بن جبل -رضي الله عنهما-، عن رسول الله -صلى الله عليه وسلم- قال: ( اتق الله حيثما كنت ، وأتبع السيئة الحسنة تمحها ، وخالق الناس بخلق حسن ).
رواه الترمذي
ژ ئه‌بوو ذه‌ررى وموعاذێ كوڕێ جه‌به‌لى -خودێ ژێ رازى بت- دئێته ڤه‌گوهاستن، دبێژن: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌ر جهه‌كێ تو لێ بى ته‌قوایا خودێ بكه، و د دویڤ گونه‌هێ دا خێرێ بكه ئه‌و دێ وێ ژێ به‌ت، و ب ره‌وشته‌كێ باش تێكه‌لیا خه‌لكى بكه.
ترمذى ڤه‌دگوهێزت
گـرنگیا ڤێ حه‌دیسێ ژ هندێ دئێت ئه‌و شیره‌تێ ب سێ تشتێن گرنگ ل مه دكه‌ت:
یێ ئێكێ: ته‌قوایا خودێیه، كو بناخه‌یێ هه‌ر قه‌نجى وباشیه‌كێیه، وئه‌و شیره‌ته یا خودێ ل مه ویێن به‌رى مه ژى كرى، وه‌كى د ئایه‌ته‌كا پیرۆز دا هاتى: ( وَلَقَدْ وَصَّيْنَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنِ اتَّقُوا اللَّـهَ) (النساء: 131)
یه‌عنى: مه شیره‌ت ل وان یێن به‌رى هه‌وه كیتاب بۆ هاتى كرییه، وهه‌وه ژى كو ته‌قوایا خودێ بكه‌ن. وپێغه‌مبه‌رى ژى -سلاڤ لێ بن- هه‌ر جار ل ده‌سپێكا خوتبێن خۆ بیرا صه‌حابیێن خۆ ل ته‌قوایێ دئینا ڤه، وشیره‌ت پێ ل وان دكر.
یێ دووێ: مرۆڤ وى تشتى بكه‌ت یێ گونه‌هـ پێ دئێنه ژێبرن، كو كرنا باشیێیه پشتى هه‌ر گونه‌هه‌كێ.
یێ سیێ: كو ئه‌م ره‌وشت وئه‌خلاقه‌كێ باش ل نك خۆ په‌یدا بكه‌ین، وتێكه‌لیا مه د گه‌ل خه‌لكى یا تازه بت.
وتـه‌قـوا، كو شـیـره‌تا پێغه‌مبه‌ى -سلاڤ لێ بن- یا ئێكێیه، مه‌عنا وێ د زمانى دا په‌رژانه، یه‌عنى: مرۆڤ په‌رده‌یه‌كى بێخته د ناڤبه‌را خۆ ووى تشتى دا یێ ئه‌و ژێ دترست، ووى پێ نه‌خۆش بت، وته‌قوا د زاراڤێ شه‌رعى دا ئه‌وه: عه‌بد په‌رژانه‌كى بێخته ناڤبه‌را خۆ ووى تشتى یـێ ئه‌و ژێ دترست ژ غه‌زه‌ب وعه‌زابا خودایێ خۆ، كو وى كارى بكه‌ت یێ خودێ فه‌رمان ب كرنا وى لێ كرى، وخۆ ژ وى كارى ژى بده‌ته پاش یێ خودێ ئه‌و ژێ دایه پاش. و ژ ئه‌ڤا بۆرى دئێته زانین كو كرنا كارێن واجب، وخۆدویركرنا ژ كارێن حه‌رام ژ ته‌قوایێیه، وتمامیا ته‌قوایێ ب هندێیه مرۆڤ كارێن سوننه‌ت ژى بكه‌ت، وخۆ ژ كارێن مه‌كرووهـ بده‌ته پاش.
وته‌قوایێ گه‌له‌ك به‌رهه‌مێن باش پێڤه دئێن، ژ وان: ته‌قوا ڤیانا خودێ ب ده‌ست خودانى ڤه دئینت ( فَإِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ) (آل عمران: 76)، ئه‌و كه‌سێ ب ته‌قوا بت خودێ كارێ وى ب ساناهى دئێخت ( وَمَن يَتَّقِ اللَّـهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا ﴿٤﴾ ) (الطلاق: 76)، وئه‌وێ ب ته‌قوا بت ل ئاخره‌تێ ژى جهێ وى به‌حه‌شته
( تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن كَانَ تَقِيًّا ﴿٦٣﴾ ) (مریم: 63). وده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: هه‌چى جهێ تو لێ بى ته‌قوایا خودێ بكه، مه‌خسه‌د پتر پێ ئه‌وه ده‌مێ تو یێ ب تنێ بى وكه‌س ته نه‌بینت ژى، تو بیرا خۆ ل هندێ بینه‌ڤه كو خودێ یێ ته دبینت، وئه‌و یێ نێزیكى ته‌یه، ودێ حسێبێ د گه‌ل ته كه‌ت، وكه‌س ژ وى مرۆڤى بێ عه‌قلتر نینه یێ كارێ خۆ یێ چاك نیشا خه‌لكى دده‌ت، وئه‌و چو مفایى وچو زیانێ ناگه‌هیننه وى، وكارێ خۆ یێ خراب نیشا خودێ دده‌ت، وئه‌وه یێ كو دێ حسێبه‌كا هویر د گه‌ل وى كه‌ت.
ئه‌بوو ده‌رداء دبێژت: ئێك ژ هه‌وه بلا خۆ ژ هندێ بپارێزت كو دلێن خــودان باوه‌ران له‌عنه‌تان ل وى بكه‌ن بێى ئه‌و پێ بحه‌سیێت، گاڤا دمینته ب تنێ بێ ئه‌مریا خودێ بكه‌ت، ڤێجا خودێ نه‌ڤیانا وى بهاڤێته دلێن خودان باوه‌ران.
وئیمامێ شافعى -خودێ ژێ رازى- بت دبێژت: سێ تشت هه‌نه گه‌له‌ك دكێمن: مه‌ردینى ده‌مێ مرۆڤى كێم هه‌بت، وته‌قوا ده‌مێ مرۆڤ یێ ب تنێ بت، وگۆتنا حه‌قیێ ل نك وى یێ مرۆڤ ژێ بترست ویێ ژێ ب هیڤى بت.
وچونكى مرۆڤ یێ (مه‌عصووم) نینه، ودبت هنده‌ك جاران سست ببت، وبـه‌ر ب گـونـه‌هـێ ڤـه بـچـت، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- به‌رێ وى دا ئێك ژ وان كاران یێن بنه ئه‌گه‌را ژێبرنا گونه‌هان، وگۆت: ئه‌گه‌ر جاره‌كێ ته گونه‌هه‌ك كر، ئێكسه‌ر د دویڤ دا خێره‌كێ بكه؛ دا ئه‌و وێ گونه‌هێ ژێ ببه‌ت.. وخودایێ مه‌زن ژى د ئایه‌ته‌كێ دا ئاشكه‌را دكه‌ت كو خێر گونه‌هان ژێ دبه‌ن، وه‌كــى گۆتى: ( إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ) (هــود: 114)، ودڤـێــت ژ بیر نه‌كه‌ین كو (ته‌وبه) ب خۆ ژى ئێك ژ مه‌زنترین خێرانه، له‌و هنده‌ك زانا دبێژن: مه‌خسه‌د ب خێرێ ل ڤێرێ تۆبه‌یه ب ڕه‌نگه‌كێ تایبه‌ت، چونكى تۆبه باشترین كاره گونه‌هێ ژێ دبه‌ت. وهنده‌ك زانا -وه‌كى عه‌طائى- دبێژن: كارێن باش ب تنێ گونه‌هێن بچویك ژێ دبه‌ن، به‌لێ گونه‌هێن مه‌زن هه‌وجه‌یى ب تۆبه‌یه‌كا تایبه‌ت هه‌یه.
و د شیره‌تا خۆ یا سیێ دا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- به‌رێ مه دده‌ته ئه‌خلاقێ باش ب تایبه‌تى ده‌مێ ئه‌م سه‌ره‌ده‌ریێ د گه‌ل خه‌لكى دكه‌ین، وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د هنده‌ك حه‌دیسێن خۆ یێن دى دا ڕادگه‌هینت كو مرۆڤێ ژ هه‌میان پتر باوه‌ریه‌كا تمام هه‌ى، ئه‌وه یێ ئه‌خلاقه‌كێ باشتر ل نك هه‌بت، هه‌ر وه‌سا ئاشكه‌را دكه‌ت كو تشتێ ژ هه‌میان پتر خودانى دبه‌ته به‌حه‌شتێ ته‌قوا وئه‌خلاقێ باشه.
و ژ ئیمام ئه‌حمه‌دى دئێته ڤه‌گوهاستن كو ئه‌خلاقێ باش ئه‌وه: ده‌مێ مرۆڤ تێكه‌لیێ د گه‌ل خه‌لكى دكه‌ت كه‌ربێن خۆ ڤه‌نه‌كه‌ت، وكینا وان نه‌كه‌ته دلێ خۆ.. یه‌عنى: ب دله‌كێ صافى، وڕویه‌كێ ڤه‌كرى، سه‌ره‌ده‌ریێ د گه‌ل وان بكه‌ت، هاریكاریا وان د باشیێ دا بكه‌ت، ونه‌خۆشیێ نه‌گه‌هینته وان.
وتشتێ به‌رچاڤ د حه‌دیسێ دا ئه‌وه پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ده‌مێ به‌حسێ ئه‌خلاقێ باش دكه‌ت دبێژت: ( وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ ) ووه‌كى هوین دبینن ئه‌و دبێژت: ( النَّاسَ ) ونابێژت: ( المؤمنین ) یان ( المسلمین ) تشتێ هندێ دگه‌هینت كو پێتڤیه مرۆڤ خودان ئه‌خلاقه‌كێ باش بت د گه‌ل هه‌مى مرۆڤان.
وحه‌تا مرۆڤ ببته خودان ئه‌خلاقه‌كێ باش دڤێت چاڤ ل پێغه‌مبه‌رى بكه‌ت د ئه‌خلاقێ وى دا؛ چونكى ئه‌خلاقێ وى مه‌زنترین وباشترین ئه‌خلاق بوو، وه‌كى خودێ دبێژتێ: ( وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ ﴿٤﴾) (القلم: 4)، هه‌ر وه‌سا دڤێت ئه‌و هه‌ڤالینیا وان مرۆڤان ژى بكه‌ت یێن ئه‌خلاقه‌كێ باش هه‌ى؛ چونكى هه‌ڤال چاڤ ل هه‌ڤالى دكه‌ت.
مفایێن حه‌دیسێ:
پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ حه‌دیسێ دا شیره‌تێ ب سێ تشتان ل مه دكه‌ت:
1- كو ئه‌م ته‌قوایا خودێ بكه‌ین، ل هه‌مى جهان، چ خه‌لك مه ببینن یان نه.
2- كو ئه‌م د دویڤ هه‌ر گونه‌هه‌كێ دا تۆبه بكه‌ین، وقه‌ستا كارێن چاك بكه‌ین.
3- كو ئه‌خلاقێ مه د گه‌ل خه‌لكى هه‌میێ ئه‌خلاقه‌كێ باش بت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی