حه‌دیسا ده‌هێ
حه‌دیسا ده‌هێ
شـرۆڤـه‌كـرنـا چل حه‌دیسێن ئیمامێ نه‌وه‌وه‌ى_ ته‌حسین ئیبراهیم دۆسكى
عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ -رضي الله عنه- قال: قَالَ رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم- يَقُولُ: {أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ الله طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ المُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ المُرْسَلِينَ فَقَالَ: (يَآأَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعۡمَلُوا صَالِحًا) وَقَالَ: (يَآأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا۟ كُلُوا۟ مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقۡنَاكُمۡ) ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ، أَشْعَثَ، أَغْبَرَ، يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ يَا رَبِّ! وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لِذَلِكَ؟!}.
رواه مسلم
ژ ئه‌بوو هوره‌یره‌ى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: گه‌لى مرۆڤان، هندى خودێیه یێ پاكه، وتشتێ پاك نه‌بت ئه‌و قه‌بویل ناكه‌ت، وهندى خودێیه ب وى تشتى فه‌رمان ل خودان باوه‌ران كریه یێ فه‌رمان پێ ل پێغه‌مبه‌ران كرى، وگۆت: گه‌لى پێغه‌مبه‌ران، ژ تشتێ پاقژ بخۆن، وكارێ چاك بكه‌ن، وگۆت: گه‌لى ئه‌وێن باوه‌رى ئیناى، ژ رزقێ پاقژێ مه دایه هه‌وه بخۆن.. پاشى وى به‌حسێ زه‌لامى كر: سه‌فه‌رێ درێژ دكه‌ت، یێ سه‌رقژ وتۆزه‌وى، ده‌ستێن خۆ به‌ر ب عه‌سمانى ڤه درێژ دكه‌ت: یا ره‌ببى یا ره‌ببى! وخوارنا وى یا حه‌رامه، وڤه‌خوارنا وى یا حه‌رامه، وجلكێ وى یێ حه‌رامه، وگۆشتێ خۆ ب حه‌رامى یێ گرتى، ئه‌رێ چاوا دێ به‌رسڤا وى ئێته‌دان.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
گرنگیا ڤێ حه‌دیسێ ژ هندێ دئێت ئه‌و به‌حسێ شه‌رتێ قه‌بویلكرنا وان كاران دكه‌ت یێن مرۆڤ خۆ پێ نێزیكى خودێ دكه‌ت، كو پاقژیه، وئه‌و به‌رێ مرۆڤى دده‌ته گرنگیا هندێ كو خوارن وڤه‌خوارن وجلكێ مرۆڤى ژ ماله‌كێ حه‌لال بت، وخۆ ژ مالێ حه‌رام بده‌ته پاش یێ كو دبته ئه‌گه‌را نه‌قه‌بویلكرنا دوعایێن وى، ودوعا وه‌كى ئه‌م دزانین مه‌زنترین عیباده‌ته بۆ خودێ دئێته پێشكێشكرن.
د ده‌سپێكا گۆتنا خۆ دا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- پاك وپیرۆزیا خودێ ژ هه‌ر عه‌یب وكێماسیه‌كا هه‌بت بۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ت، ده‌مێ دبێژت: {إِنَّ الله طَيِّبٌ} وپه‌یڤا (طیب) ل ڤێرێ ب ڕامانا پاك وپیرۆزیێ دئێت، وچونكى خودێ یێ پاكه ئه‌و به‌س وى تشتى قه‌بویل دكه‌ت یێ پاك بت: {لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا} وهه‌ر چه‌نده ل ڤێرێ پتر هزر بۆ هندێ دچت كو مه‌خسه‌د ب تشتێ دئێته قه‌بویلكرن ویێ نه‌ئێته قه‌بویلكرن، دانا خێرانه، یه‌عنى: ئه‌و مالێ تو ب خێر دده‌ى حه‌تا ژ ته بێته قه‌بویلكرن دڤێت یێ پاقژ وحه‌لال بت، به‌لێ دبت مه‌عنا هێشتا به‌رفه‌رهتر ژى بێته وه‌رگرتن، یه‌عنى: هه‌ر كار وگۆتنه‌كا مرۆڤ بكه‌ت حه‌تا بێته قه‌بویلكرن وبۆ خودانى ب خێر بێته نڤیسین، دڤێت یێ پاك، وپاكى ئه‌وه ئه‌و یێ حه‌لال بت، و ل دویڤ شریعه‌تى بت.. وده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: خودێ قه‌بویل ناكه‌ت، دو مه‌عنا ژێ دئێنه وه‌رگرتن: قه‌بویل ناكه‌ت، یه‌عنى: ئه‌و كار ژ بنى یێ به‌طاله، هه‌ر وه‌كى خودانى نه‌كرى، یان ئه‌و خێرا وى كارى ب تمامى بۆ خودانى نائێته‌دان، چونكى هنده‌ك كێماسى تێدا هه‌نه. و ژ به‌ر كو تشتێ پاك نه‌بت خودێ قه‌بویل ناكه‌ت، وى فه‌رمان ل پێغه‌مبه‌رێن خۆ ب تایبه‌تى، وخودان باوه‌ران ب گشتى كریه كو ئه‌و ژ رزقێ حه‌لال بخون، وحه‌تا رزقێ وان یێ حه‌لال بت، دڤێت ئه‌و كارێ ئه‌و دكه‌ن ژى یێ ئه‌و رزق پێڤه دئێت، یێ حه‌لال بت؛ چونكى خوارنا پاریێ حه‌لال دبته ئه‌گه‌را هندێ عیباده‌تێ مرۆڤى ژێ بێته قه‌بویلكرن، وبه‌رى هه‌میان دوعا.
وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا ئیشاره‌تێ دده‌ته هنده‌ك شه‌رتێن دبنه ئه‌گه‌ر كو دوعایێن مرۆڤى ژ به‌ر قه‌بویل ببن، ژ وان شه‌رتان:
1- پاكى وه‌كى گۆتى: {لَا يَقْبَلُ إِلَّا طَيِّبًا} وپاكى د دوعایێ دا ئه‌وه ئیخلاص تـێـدا هــه‌بــت، یـه‌عـنـى: ژ خودێ بت وبۆ خودێ بت، ویا دویر بت ژ هه‌مى ڕه‌نگێن ریمه‌تیێ ومه‌دحه ومه‌خسه‌دێن خراب.
2- سه‌فه‌ر، چونكى د سه‌فه‌رێ دا، ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر درێژ بوو، مرۆڤ دێ نه‌خۆشیا خه‌ریبیێ وزه‌حمه‌تێ بینت، وهنگى دلێ وى دێ نازك بت، وئه‌و ب نه‌فسه‌كا شكه‌ستى دێ دوعایێ كه‌ت، له‌و پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- به‌حسێ زه‌لامى كر سه‌فه‌رێ درێژ دكه‌ت.. یه‌عنى: ئێك ژ ئه‌گه‌رێن قه‌بویلكرنا دوعایێ ل نك وى په‌یدا دبن، پاشى چ؟
3- پاشى گۆت: {أَشْعَثَ، أَغْبَرَ} یه‌عنى: پرچا سه‌رێ وى یا قژاڤژه، وجلك وسه‌روبه‌رێ وى یێ تۆزه‌ویه، وئه‌ڤه ئیشاره‌ته بۆ گوهۆڕینا هه‌یئه‌ت وسه‌روبه‌رى وه‌ك نیشان بۆ خۆشكاندنێ، ومرۆڤ ده‌مێ دوعایێ دكه‌ت ئه‌گه‌ر نیشانێن خۆشكاندنێ بۆ خودێ ل سه‌ر خۆ ئاشكه‌را بكه‌ت، وه‌كى گریێ یان نه پویته‌پێكرنا ب كه‌شخه‌ییا جلكى وسه‌روبه‌رى پتر یا به‌رعه‌قله كو دوعایا وى بێته وه‌رگرتن، وهه‌ر ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ بوویه ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ده‌ردكه‌فته نڤێژا بارانێ كراسێ خۆ ڤاژى دكر، و ب خۆشكاندن ڤه ده‌ردكه‌فت.
4- د دویڤ دا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: {يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ} ده‌ستێن خۆ به‌ر ب عه‌سمانى ڤه بلند دكه‌ت، وئه‌ڤه ژى ئێك ژ ئادابێن دوعایێنه، د حه‌دیسه‌كێ دا یا (ئه‌حمه‌د وئه‌بوو داوود وترمذى) ڤه‌دگوهێزن، پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: {إِنَّ رَبَّكُمْ تَبَارَكَ وَتَعَالَى حَيِيٌّ كَرِيمٌ ، يَسْتَحْيِي مِنْ عَبْدِهِ إِذَا رَفَعَ يَدَيْهِ إِلَيْهِ، أَنْ يَرُدَّهُمَا صِفْرًا} هندى خودایێ هه‌وه‌یه یێ شه‌رمین ومه‌رده، شه‌رم ژ عه‌بدێ خۆ دكه‌ت ده‌مێ ئه‌و ده‌ستێن خۆ ب نك وى ڤه بلند دكـه‌ت، ئــه‌و وان ڤــالا بـزڤـڕیـنــت.. هــزر بـكـه مرۆڤه‌كێ گه‌له‌كێ مه‌رد بت، و د سـه‌ر مـه‌ردینیا خۆ ڕا یێ شه‌رمین ژی بت، تو ده‌ستێ خۆ ل به‌ر ڤه‌گرى، و ب خۆشكاندن ڤه تشته‌كى ژێ بخوازى، تو بێژى ئه‌و ده‌ستێ ته خالى بزڤڕینت؟ پا هوین بۆ خودێ چ دبێژن؟
5- وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ژ كیس ده‌ڤێ وى زه‌لامى ڤه‌دگوهێزت، ودبێژت: ئه‌و دبێژت: {يَا رَبِّ يَا رَبِّ} یه‌عنى: زێده ئیلحاحێ د دوعایێ دكـه‌ت، دبـێـژت ودبێژته ڤه، نه‌دوه‌ستیێت ونه بێ هیڤى دبت، ئه‌ڤه ژى ئێك ژ ئه‌گه‌رێن قه‌بویلكرنا دوعایێنه، له‌و پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ده‌مێ دوعایه‌ك كربا، وى دو سێ جاران ئه‌و دوباره دكر..
ئه‌ڤه ئه‌و ئه‌گه‌رن یێن دوعا ژ به‌ر دئێنه قه‌بویلكرن، وى زه‌لامى یێ پێغه‌مبه‌رى به‌حسێ وى كرى، ئه‌و هه‌مى ل نك خۆ یێ په‌یدا كرین، به‌لێ تشته‌كێ دى یێ گه‌له‌كێ گرنگ وى ژ بیركریه و ل نك وى نینه: {وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِيَ بِالحَرَامِ} كو خوارن وڤه‌خوارن وجلكێ وى یێ حه‌لال بت.. سه‌عدێ كوڕێ ئه‌بوو وه‌ققاصى داخواز ژ پێغه‌مبه‌رى كر كو ئه‌و دوعایێ بۆ وى ژ خودێ بكه‌ت؛ دا ئه‌و دوعایێن وى قه‌بویل بكه‌ت، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتێ: {أطب مطعمك تكن مستجاب الدعوة} خوارنا خۆ حه‌لال بكه، دوعایێن ته دێ قه‌بویل بن، وه‌كى طه‌به‌رانى ژێ ڤه‌دگوهێزت.
وئه‌و كه‌سێ خه‌مێ ژ حه‌لالیا پاریێ خۆ نه‌خوت، وڤه‌خوارن وجلكێ خۆ ژى، یێ هه‌ژى نابت خودێ دوعایا وى قه‌بویل بكه‌ت، له‌و پشتى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- به‌حسێ وى زه‌لامى كرى یێ ب وى ڕه‌نگێ ژێگۆتى دوعا كرین، به‌لێ خوارن وڤه‌خوارن وجلكێ وى یێ حه‌رام ب عه‌جێبى ڤه پسیار كر: ئه‌رێ چاوا دوعایا وى دێ قه‌بویل بت؟!
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ئـه‌ڤ حـه‌دیـسـه گرنگیا پاقژیێ د قه‌بویلكرنا كار وگۆتنان دا بۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ت.
2- هه‌ر وه‌سا به‌رێ مه دده‌ته گرنگیا خوارن وڤه‌خوارن وجلكێ حه‌لال، وكو ئه‌و ژ ئه‌گه‌رێن قه‌بویلكرنا دوعایێنه.
3- وحه‌دیس هنده‌ك ئه‌گه‌رێن دى ژى یێن قه‌بویلكرنا دوعایێ بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی