حه ديسا بیـست وحهفـتــێ
حه ديسا بیـست وحهفـتــێ
عن النواس بن سمعان -رضي الله عنه-، عن النبي -صلى الله عليه وسلم- قـال: ( البر حسن الخلق، والإثم ما حاك فى صدرك، وكرهت أن يطلع عليه الناس ) .
رواه مسلم
وعَــنْ وَابِـصَـةَ بن معبد قَالَ: أَتَيْتُ رَسُولَ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فَقَالَ: ( جِئْتَ تَسْأَلُ عَنْ الْبِرِّ وَالْإِثْمِ؟ ) قَلت: نَعَمْ، قال: ( اسْتَفْتِ قَلْبَكَ، الْبِرُّ مَا اطْمَأَنَّتْ إِلَيْهِ النَّفْسُ، واطْمَأَنَّ إِلَيْهِ القَلْبُ، وَالْإِثْمُ مَا حَاكَ فِي النَّفْسِ، وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاكَ النَّاسُ وَأَفْتَوْكَ ).
رواه أحمد
نـهوواسێ كــوڕێ سهمعانى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پـیـغــهمـبـهرى -سلاڤ لی بن- گــۆت: هـهمـا قهنجى ئهخلاقێ باشه، وخرابى ئهو تشته یێ د سنگێ ته دا بێت وبچت وته پێ خۆش نهبت خهلك پێ ئاگههدار بن.
موسلم ڤهدگوهێزت،
ووابصهیێ كوڕێ مهعبهدى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ئهز هاتمه نك پێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- وى گۆته من: تو یێ هاتى پسیارا قهنجیێ دكهى؟ من گۆت: بهلێ، وى گۆت: پسیارا دلێ خۆ بكه، قهنجى ئهو تشته یێ نهفسا ته ودلێ ته پێ رحهت ببت، وخرابى ئهو تشته یێ د نهفسا ته دا بێت وبچت، و د سنگێ ته دا بگهڕیێت، ئهگهر خۆ خهلك فهتوایێ بۆ ته بدهن ژى.
ئهحمهد ڤهدگوهێزت
ئـهڤــه ژى ئـێـك ژ وان حهدیسانه یێن ب پهیڤێن خۆ ڤه گهلهكا كورت، و ب مهعنا وڕامانا خۆ ڤه یا درێژ، چونكى ئهو ب ڕهنگهكێ كورت قهنجى وخرابیێ بۆ مه ددهته نیاسین، پێغهمبهر -سلاڤ لێ بن- قهنجیێ وهك پـهیـڤـهكـا گـشتى نیشا مه ددهت، كو ههمى ڕهنگێن باشیێ وكریارێن خێرێ د ناڤ خۆ دا ڤهدگرت، وخرابى ژى -كو ڕویێ بهرانبهره- پهیڤهكا گشتیه ههر نهباشیهكا ههبت ژ گۆتن وكریاران ڤهدگرت، و ژ بهر ڤێ چهندێ پێغهمبهرى ئهو دانانه بهرانبهر ئێك.
قهنجى ئهوه مرۆڤ طاعهتێ خودێ بكهت، و د ئهمر وفهرمانێن وى دا بت، وسهرهدهریهكا باش د گهل بهنیان ژى بكهت، خودایێ مهزن د قـورئانێ دا بهحسێ قهنجیێ دكهت ودبێژت:
( وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ ۗ أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿١٧٧﴾) (البقرة: 177)
یــهعــنـى: بـاشـى ههما كارێ وی كهسیه يێ باوهرى ب خودێ ئيناى وپهرستنا وى ب تنێ كرى، وباوهرى ب ڕۆژا دويماهیێ ئـيــنــاى، و ب فــريــشــتـه وكيتابێن هاتينه خوارێ، و ب پێغهمبهران، ومال -د سهر حهژێكرنا خۆ ڕا بۆ وى- دايه مرۆڤێن خۆ يێن نێزيك، وئێتيمان، ووان ههژارێن فهقيریێ ئێخستين، ووان ڕێڤنگێن ژ مال ومرۆڤێن خۆ دويركهفتين وموحتاج بووين، ووان خازۆكێن ژ بێ ڕێ نهچار بووين خواستنێ بكهن، ومال د ئازاكرنا بهنى وئێخسيران دا خهرج كرى، و ب كرنا نڤێژێ ڕابووى، وزهكات داى، وئهوێن پهيمانێن خۆ ب جهـ دئينن، وئهوێ ل دهمێ ههژارى ونهخۆشیێ و ل دهمێ دژواریا شهڕى يـێ بێفرههـ. ئهوێن ب ڤى ڕهنگى ئهون يێن د باوهریا خۆ دا دڕاستگۆ، وئهو ئهون يێن خۆ ژ غهزهبا خودێ پاراستى كو خۆ ژ بێ ئهمریا وى دايه پاش.
ونیشانا قهنجیێ ئهوه دلێ مرۆڤى ل سهر كرنا وێ یێ رحهته.
وخرابى یا كو ب شریعهت خودانێ خۆ هێژاى عقووبێ دكهت، ههر كار وگۆتنهكه یا خودێ حهرام كرى، وپێغهمبهرى -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا دو نیشانێن خرابیێ بۆ مه دهسنیشان كرن:
یا ئێكێ: دهمێ گۆتى: ( مَا حَاكَ فِى صَدْرِكَ ) وئهڤه نیشانهكا ناڤخۆییه، كو مرۆڤ د ناڤخۆییا خۆ دا ههست ب دودلى ونهخۆشیێ بكهت دهمێ وى كارى دكهت.
یا دووێ : ( وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ ) وئهڤه نیشانهكا دهرڤهییه، كو وى پێ خۆش نهبت خهلك پێ بحهسیێن كو وى ئهو كارێ كرى، وشهرم ژ خۆ بكهت.
وئهگهر ئهڤ ههردو نیشانه د كارهكى دا كۆمبوون، دڤێت مرۆڤ خۆ ژێ بدهته پاش، خۆ ئهگهر خهلك ههمى فهتوایێ ب وى تشتى بۆ بدهن.
وپێغهمبهر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا بهایێ ئهخلاقێ باش ژى نیشا مه ددهت، دهمێ دبێژت: ههما قهنجى ههمى ئهوه ئهخلاقێ مرۆڤى یێ باش بت.
مفایێن حهدیسێ:
1- ئهڤ حهدیسه قهنجى وخرابیێ ب مه ددهته نیاسین.
2- وئهو بهایێ فهتوایا دلى ژى د زانینا قهنجى وخرابیا تشتى دا ژى بۆ مه بهرچاڤ دكهت.
3- تشتێ شریعهتێ خودێ وشریعهتێن بهنیان ژێك جودا دكهت ئهوه دهمێ مرۆڤ پێ ل شریعهتێ خودێ ددانت نهفسا مرۆڤى یا رحهت نابت.
4- فهتوایا موفتیان تشتى بۆ مرۆڤى حهلال ناكهت ئهگهر مرۆڤ د دل دا بزانت ئهو تشت یێ دورست نینه.
کومــێتــدان لسـهر بابــه تـی