سه‌رهاتییا ئیبـراهیم پێغه‌مبه‌ر
سه‌رهاتییا ئیبـراهیم پێغه‌مبه‌ر
ئیبـراهیم .. خـۆشـتـڤـییێ خـودێ , ئــه‌وێ ناڤــێ وى پـتـر ژ شـێـسـت جاران د قورئانێ دا هاتى , ئه‌و پێغه‌مبه‌رێ خودان قه‌دره یێ گه‌له‌ك جاران خودایێ مه‌زن فه‌رمان ل مه ( ئوممه‌تا موحه‌مـمـه‌دى ) كرى كو ئه‌م چاڤ ل وى بكه‌ین و ل سه‌ر ڕێكا وى بچین .. ڕێكا خۆ ته‌سلیمكرنا ب هه‌مى ڤه بۆ خودێ .
ڤـێ جارێ به‌حسێ مه دێ سه‌رهاتییا ڤى پێغه‌مبه‌رى بت , ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت .
ئیبـراهیم كى بوو ؟
وه‌كى هه‌ر جار ئێكه‌مین پسیارا ئه‌م دهلێخین ل ده‌سپێكا ڤه‌گێرینا سه‌رهاتىیا ڤى پێغه‌مبه‌رى دێ ئه‌ڤه بیت : ئه‌رێ ئیبـراهیم كى بوو ؟
بۆ به‌رسڤ دێ بێژین : نه قورئانێ ونه‌حه‌دیسێن دورست به‌رسڤا ڤێ پسیارێ نه‌دایه , تشتێ قورئانێ بۆ مه گـۆتى ب تنێ ئه‌ڤه‌یه قورئان ناڤێ بابێ ئیبـراهیمى یێ دورست بۆ مه ڤه‌دگێڕت ودبێژت : ( وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ـ وتو ئه‌ى موحه‌ممه‌د ، به‌حسێ دان وستاندنا ئیبـراهیمى سلاڤ لـێ بن د گه‌ل بابێ وى ئازه‌رى بكه ، ده‌مێ وى گـۆتییێ : ئه‌رێ تو هنده‌ك صه‌نه‌مان دكه‌یه خودا وژبلى خودێ تو په‌رستنێ بـۆ دكه‌ى ؟ ئه‌ز ته وملله‌تێ ته د به‌رزه‌بوونه‌كا ئاشكه‌را دا دبینم ) [ الانعام : 74 ] .
وژبلى ڤێ سیناهییێ قورئان وحه‌دیس چویێ ژ نه‌سه‌با ئیبـراهیمى بۆ مه ناڤه‌گوهێزن , به‌لـێ تشتێ گومان تێدا نه‌یى ئه‌وه كو ئیبـراهیم ژ دوونده‌ها نووح پێغه‌مبه‌رىیه ـ سلاڤ لـێ بن ـ وپشتى وى ب زه‌مانه‌كێ درێژ هاتبوو .
وچونكى ئیبـراهیم باپیـرێ یه‌عقووبییه ـ ئه‌وێ دبێژنێ : ئیسرائیلى ـ ئیسرائیلىیان پویته‌یه‌كێ مه‌زن یێ دایه سه‌رهاتىیا وى وبنه‌مالا وى د كتێبا خۆ دا ئــه‌وا ئـه‌و ب ناڤێ ( كتێبا پیـرۆز ) دده‌نه ناسین , د پشكا ( په‌یمانا كه‌ڤن ـ العهد القدیم ) دا (ب تایبەت د (سفر التکوین )دا) , د ڤێ په‌رتۆكێ دا هاتىیه كو ئیبـراهیم ـ یان: ئه‌برام وه‌كى ئه‌و دبێژنێ ـ كوڕێ تارحییه , و تارح كوڕێ ناحوورییه , وپێدا دچن حه‌تا دگه‌هنه بابێ هـه‌شتێ كو ئه‌رفه‌كشادێ كوڕێ سامێ كوڕێ نووحییه . یه‌عنى : ل دویڤ ریوایه‌تا ( ته‌وراتێ ) د ناڤبه‌را تارحێ بابێ ئیبـراهیمى ونووحى دا هه‌شت باب هه‌نه .
بابێ ئیبـراهیمى وده‌یكا وى :
وه‌كـى ژ یا بۆرى بۆ مه ئاشكه‌را بووى جوداهىیه‌ك د ناڤبه‌را ریوایه‌تا قورئانێ ویا ( سفر التكوین ) دا د ده‌ر حه‌قا ناڤێ بابێ ئیبـراهیمى دا هه‌یه , قورئان دبێژت : ناڤێ بابێ ئیبـراهیمى ئازه‌ر بوو , و ( سفر التكوین ) دبێژت : ناڤێ وى تارح بوو .
و یا غه‌ریب ئه‌وه گه‌له‌ك زانایێن موسلمان به‌رگه‌ڕیان كرىیه كو ریوایه‌تا قورئانێ ( ته‌ئویل ) بكه‌ن , دا د گه‌ل ریوایه‌تا ته‌وراتێ بگونـجـت , هه‌ر وه‌كى ریوایه‌تا تــه‌وراتــێ بـناخه‌یه‌كێ باور پێ كرییه ! له‌و دێ بینى ئێك ژ وان لـێ دگه‌ڕیێت كو ( ئازه‌رى ) بكه‌ته مامێ ئیبـراهیمى نه بابێ وى ( و هندەك ژ وان مەخسەدەکا دی ژی ب ڤێ چەندێ هەیە ، ئەو دبێژن: دایبابێن پێغەمبەرێ مە سلاڤ لێ بن ژ دایبابێن وی و حەتا دگەهنە ئادەم و حەووایێ هەمی بەحەشتی نە، و دا ئازەرێ بابێ ئیبراهیمی گوتنا وان درەو دەرنەئێخت ، رابوون ئایەت تەئویل کر و ئازەر حسێب کر مامێ ئیبراهیمی!) , وهنده‌كێن دى دبێژن : دیاره ئازه‌ر له‌قه‌بێ وى بوو نه ناڤێ وى بوو .. وهتد .
وچونكى قورئان ژێده‌رێ خودایى یێ ئێكانه‌یه یێ كو ب ڕه‌نگه‌كێ پاڕاستى گه‌هشتىیه مه ئه‌م دبێژین : ریوایه‌تا وێ ـ بێى كو ته‌ئویل بكه‌ین ـ ژ هه‌ر ریوایه‌ته‌كا دى یا دورستـتـره ( و هێژای گوتنێ یە کو دیروکنڤیسێ کەڤن ( یۆسیفۆس ) دبێژت : ناڤێ بابێ ئیبراهیمی ( ئاثەر ) بوو , وئاثەر و ئازەر ـ وەکی ئاشکەرا ـ دنێزیکی ئێکن ) , وئه‌وێن خۆ ب ته‌ئویلا ریوایه‌تا قورئانێ ڤه مژویل دكه‌ن دا ل دویڤ ریوایه‌تێن دى ببه‌ن , یا باشـتـر بۆ وان ئه‌وه ئه‌و ریوایه‌تێن دى ل دویڤ ریوایه‌تا قورئانێ بینن , ئه‌گه‌ر وان باوه‌رى هه‌بت كو قورئان بناخه‌یه . وژبلى ئایه‌تا قـورئانێ د حه‌دیسه‌كا دورست ژى دا یا ( بوخارى ) ژ ( ئـه‌بــوو هـوره‌یره‌ى ) ڤه‌دگوهێزت هاتىیه : ( يلقى إبراهيم أباة آزر يوم القيامة .. ) , ئه‌ڤه ژى هندێ دگه‌هینت كو بابێ ئیبـراهیمى ئازه‌ره .
وتشتێ دى یێ قورئانێ بۆ مه ژ بابێ ئیبـراهیمى ڤه‌گوهاستى وته‌وراتێ به‌حس ژێ نه‌كرى ئه‌ڤه‌یه : كو هه‌ڤڕكى سه‌را دینێ دورست د ناڤبه‌را ئیبـراهیمى وبابێ وى دا چێبووبوو , وبابێ ئیبـراهیمى ژ وى خواست كو ئه‌و ژ وى وه‌لاتى ده‌ركه‌ڤت یێ ئـه‌و لـێ , وئیبـراهیمى ئه‌ڤ داخوازا وى ب جهــ ئینا , وبابێ خۆ هێلا ومشه‌خت بوو .. وبــه‌روڤاژىیا ڤــێ چـه‌نــدێ ته‌ورات ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئیبـراهیم د گه‌ل بابێ خۆ ژ باژێڕێ ( ئۆر ) به‌ر ب ( حه‌ررانێ ) ڤه مشه‌خت بوو , وه‌كى پاشى دێ ڤه‌گێرین .
و د هنده‌ك ژێده‌ران دا هاتىیه كو ناڤێ ده‌یكا ئیبـراهیمى ( عه‌وشا‌ء ) بوو .
ئیبـراهیم .. ده‌م , و جهــ :
د به‌رسڤا ڤێ پسیارا دو سه‌رى ژى دا دێ بێژین : د چو ئایه‌تان وچو حه‌دیسێن دورست دا نــه‌هاتـىیه كانێ ئیبـراهیم ل چ ده‌مى , و ل كیژ وه‌لاتى ژیابوو , به‌لـێ ژ هلكولینێن شوینواران ( حه‌فریاتان ) ، وڤه‌كۆلینێن دیرۆكى , ئاشكه‌را دبت كو ئیبـراهیم پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دوهزار سالان حه‌تا هزار وحـه‌فـت سـه‌د سالان به‌رى بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ یێ هاتىیه سه‌ر دنیایێ . ( ل دویف ریوایەتا تەوراتا نوکە ئیبراهیم ( 1948 ) سالان پشتی ئادەمی یێ بووی ل سالا ( 2166 )بەری زاینیێ و ( 2123 ) سالان پشتی وی یێ مری و دناڤبەرا مرنا ئیبراهیمی و بوونا عیسای دا نێزیکی ( 1800 ) سال هەنە و ل دویڤ ڤێ ریوایەتێ دیروکا مروڤینییێ بو ( 38 ) قەرنان بەری زاینیێ دزڤرت و ئەڤە بیست قەرن پشتی زاینییێ ژی چوون مەعنا: ئەڤە نێزیکی ( 85 ) قەرنایە مروڤ لسەر رویێ عەردی دژیت: ل دویڤ ریوایەتا تەوراتا نوکە!) و ل دۆر جهێ ئیبـراهیم لـێ بووى , وپشكا ئێكێ ژ ژینا خۆ لـێ بۆراندى سێ بۆچوونێن سه‌ره‌كى هه‌نه دئێنه گـۆتن :
⚪یا ئێكێ ـ كو ریوایه‌تا ته‌وراتێیه ـ دبێژت : ل باژێڕێ ( ئـۆر ) (دکەڤتە دەڤەرا ژێرییا عێراقا نوکە) كـو ئـێـك ژ باژێـڕێـن ناڤـدارێـن وه‌لاتـێ كـلـدانییان بـوو ل وى سه‌رده‌مى وسـه‌ر ب بابـلـێ ڤه‌بوو , خودێ سـێ كوڕ دانه تارحى ـ پشتى ژییێ وى ژ حه‌فتێ سالـىیێ بۆرى ـ : ئه‌برام , وناحوور , وهاران , وپشتى چه‌ند ساله‌كان ـ بێى ده‌سنیشانكرنا هـژمارا وان سالان ـ تارحى مالا خۆ ژ باژێڕێ ( ئۆر ) ل وه‌لاتێ كلدانییان باركر وڤیا قه‌ستا وه‌لاتــێ كــه‌نـعانـىیان ( ل شامێ ) بكه‌ت , به‌لـێ به‌رى ئـه‌و بـگـه‌هـتـه شامـێ ئـه‌و ل باژێڕێ ( حه‌ررانێ ) یێ كشدانىیان ئاكنجى بوو , و ل وێرێ مر , وپشتى مـرنـا وى ئیبـراهیمـى مالا خـۆ ڤـه‌گوهاسته وه‌لاتێ كه‌نعانىیان ، و ل شه‌كیم ( نابولسا نوكه ) ئاكــنــجــى بوو ، پاشى پشتى ده‌مه‌كى چوو حه‌بروونێ ( ئه‌لـخـه‌لیلا نوكه ) و ل وێرێ ما حه‌تا مرى .
⚪یا دووێ ئه‌وه یا دبێژت : ئیبـراهیم ل شامێ ، ل جهه‌كێ نێزیكى باژێڕێ دیـمـه‌شـقـێ یێ بووى ، وپشكا ئێكێ ژ ژىیێ خۆ ل وێرێ بۆراندىیه .
⚪یا سىیێ دبـێـژت : بابــێ ئـیـبـراهیمى خه‌لكێ باژێڕێ ( حه‌ررانێیه ) ـ كو ئێك ژ باژێڕێن كوردستانێ یێن ناڤداره ـ ، و ل ڤى باژێڕى خودێ ئیبراهیم دابوو ، وده‌مـێ ئـه‌و هـێـشـتا زارۆك بابــێ وى مالا خۆ ئینا باژێڕێ ( ئـۆر ) ولـێ ئاكنجى بوو ، وئیبـراهیم ل وێرێ مه‌زن بووبوو ، وپشتى چه‌ند ساله‌كان ئه‌ڤ ماله زڤڕى ڤه وه‌لاتێ خۆ و ل حه‌ررانێ ئاكنجى بووڤه ، وڤه‌كـۆلینێن شوینواران یێن نوى پتـر پشته‌ڤانىیا ڤێ بۆچوونێ دكه‌ن .
و ب دورستى نه‌هاتىیه زانیـن كانێ ئیبـراهیم ژ چ ملله‌ت بوویه ، وتشتێ به‌رعه‌قل ئه‌وه بنه‌مالا ئیبـراهیمى ژ وى ملله‌تى بت یێ هنگى ل حه‌ررانێ دژیا .. ویا زانایه كو خــه‌لــكـێ ده‌ڤـه‌را حه‌ررانێ ل وى ده‌مى ستێر په‌رێس بوون ، وخه‌لكێ وه‌لاتێ بابلێ ( وخه‌لكێ ئـۆر ژى د گه‌ل وان دانه ) په‌رستنا صه‌نه‌مان دكر .
ڕامانا په‌یڤا ( ئه‌برام ، ئه‌براهام ، ئیبـراهیم ) :
یا زانایه كو په‌یڤا ( ئیبـراهیم ) په‌یڤه‌كا نه یا عه‌ره‌بییه ، له‌و ڤێ په‌یڤێ د زمانێ عه‌ره‌بان دا چو ڕامان بۆ نینن ، وزانایێن زمانان دبێژن : په‌یڤا ئیبـراهیم ـ وه‌كى نـوكــه ب عه‌ره‌بى دئێته زاركرن ـ ژ په‌یڤا ( ئه‌براهام ) یا سریانى یا هاتىیه وه‌رگرتن ، كو ب ڕامانا : (( بابێ دلـۆڤان )) دئێت .
وهنده‌ك دبێژن : ئه‌ڤ په‌یڤه یا عبـرییه ، ژ دو پارچه‌یان یا لێكدایه : ( ئه‌ب : باب ) ، و ( راهام : گــه‌لــه‌ك ) یه‌عنى : بابێ گه‌له‌كان ؛ چونكى دوونده‌هه‌كا بۆش ب دویڤ كه‌فتبوو .
وسه‌یدا ( عه‌بباس مه‌حـمـوود ئه‌لعه‌ققاد ) دبێژت : ده‌مێ ئیبـراهیم بووى بابێ وى ناڤێ وى كربوو ( ئیبـرام ) یه‌عنى : خۆشتڤىیێ خوداوه‌ندان ( صه‌نه‌مان ) ، به‌لـێ پشتى هنگى ناڤێ وى هاته گوهاڕتن وبوو ( ئیبـراهام ) یه‌عنى : خۆشتڤىیێ خودێ ، و ب ڤــێ چه‌ندێ په‌یڤا ئیبـراهام ( یان ئیبـراهیم ) ب دورستى دكه‌فته به‌رانبه‌ر په‌یڤا ( خلیل الله ) یا عه‌ره‌بى .
و د قــورئانــێ وحه‌دیسان دا هژماره‌كا ناسناڤان بۆ ڤى پێغه‌مبه‌رى هاتینه دانان وه‌كى : ( خلیل الله ـ خۆشتڤىیێ خودێ ) و ( شیخ الأنبیا‌ء ـ پـیـرێ پێغه‌مبه‌ران ) و ( أب الأنبیا‌ء ـ بابێ پێغه‌مبه‌ران ) و ( أب المؤمنین ـ بابێ خودان باوه‌ران ) .
ئیبـراهیم به‌رى پێغه‌مبه‌رینییێ :
سه‌رهاتىیا ژینا ئیبـراهیمى به‌رى ببته پێغه‌مبه‌ر ب به‌رفره‌هى نه‌هاتىیه زانین ؛ چونكى نه د قورئانێ دا ونه د حه‌دیسان ژى دا ـ ونه د ته‌وراتێ دا ـ به‌حسێ ڤێ قویناغا ژىیێ وى ب درێژى نه‌هاتىیه كرن .
و ل دویڤ گـۆتنێن ژێك جودا د ده‌ر حه‌قا وى جهى دا یێ ئیبـراهیم لـێ ژیاى مرۆڤ دشێت بێژت : ئیبـراهیم ـ چ ل حه‌ررانێ بت ، چ ل ئـۆر بت ـ زارۆكینى وجحێلینىیا خۆ ل ژێرىیا عیـراقێ بۆراندىیه ، د ناڤبه‌را ئـۆر وبابلێ دا ، ودیرۆك بۆ مه ڤه‌دگێڕت كو ئه‌و ده‌مێ ئیبـراهیم لـێ ژیاى ـ ده‌سپێكا هزارا دووێ به‌رى زایینێ ـ شارستانىیه‌كا پێشكه‌فتى ل وه‌لاتێ بابل هه‌بوو ، یا پێشكه‌فتى ژ لایێن علمى وهۆنه‌رى وئاڤاهىیان ڤه ، ویا پاشكه‌فتى ژ لایێ بیـر وباوه‌ران ڤه ؛ چونكى خه‌لكێ ڤى وه‌لاتى خودایێ ب حه‌ق نه‌دناسى وپه‌رستـن بۆ هنده‌ك خوداوه‌ندێن چێكرى پێشكێش دكر ، و ل به‌ر سیبه‌را شارستانىیا بابلىیان كـۆلان ودیوانخانه دتژى صه‌نه‌م بوون ، ئه‌و صه‌نه‌مێن په‌رستـن بۆ دهاته كرن ، وهنده‌ك دیرۆكڤان دبێژن : ئازه‌رێ بابێ ئیبـراهیمى ب خۆ ئێك ژ وان كه‌سان بوو یێن ب كارێ چێكرنا صه‌نه‌مان ڕادبوو ، ودویر نینه ژ به‌ر زێده گرێدانا وى ب صه‌نه‌مان ڤه وى ناڤێ كوڕێ خۆ یێ نه‌خرى كربته ( ئیبـرام ـ خۆشتڤىیێ صه‌نه‌مان ) .
ودبێژن : پشتى ئیبـراهیم فاما بووى ، ده‌مێ بابێ وى ئازه‌رى صه‌نه‌مه‌ك چێ دكـر ددا ڤێ ودگـۆتــێ : هه‌ڕه بــبــه بازارێ بــۆ مــه بــفــرۆشه ، وچونكى ئیبـراهیم هه‌ر ژ زارۆكینىیێ بۆ پێغه‌مبه‌رینىیێ دهاته ئاماده‌كرن ، خودێ فطره‌ته‌كا ساخله‌م دابوویێ وى پێ دزانى كو ئه‌ڤ دینێ بابێ وى ل سه‌ر دینه‌كێ بێ خێره ، ئیبـراهیمى صه‌نه‌م دبـر د ئاڤێ دهلاند و ب تڕانه‌ڤه دگـۆتێ : ئاڤێ ڤه‌خۆ ! وگاڤا دچوو بازارێ گازى دكر : كى دێ ڤى كڕت یێ ژبلى خوساره‌تىیێ تشته‌كى نه‌گه‌هینت ؟!
ئه‌ڤ كارێ ئیبـراهیمى ده‌مێ هێشتا زارۆك ل دلـێ خه‌لكى نه‌دهات ؛ چونكى وان ئه‌ڤ كارێ وى حسێب دكر تڕانه پێكرن ب دین وصه‌نه‌مێن وان ، ودویر نینه وان هنده‌ك جاران گازنده‌یێن خۆ ژ ئیبـراهیمى گه‌هاندبنه بابێ وى ژى ، به‌لـێ وى ئه‌ڤ گازنده ب چو ڤه وه‌رنه‌گرت بن ، ب هێجه‌تا هندێ كو ئیبـراهیم زارۆكه‌كێ نه‌زانه .
د ناڤ ڤى وه‌لاتێ دویر ژ خودێ دا ، و ل نك ڤى بابێ صه‌نه‌م په‌رێس ، خودێ به‌نىیێ خۆ ئیبـراهیم ـ سلاڤ لـێ بن ـ پاقژ وبژوین ڕاكر ، هێشتا خودێ وه‌حى بـۆ نـه‌هـنـارتـى نه‌ڤـیـانا صــه‌نــه‌م پــه‌رێسىیێ ئێخستبوو سه‌ر دلـێ وى ، ئیبـراهیمى ب خوڕستىیا خۆ دزانى كو خودێ ژ هندێ مه‌زنتـره د به‌ره‌كى یا داره‌كى دا بێته كـۆمـكـرن ، وئــیــبـراهیم ل سـه‌ر ڤێ باوه‌رىیا پاقژ ما حه‌تا خودێ قه‌نـجـىیا خۆ ل سه‌ر وى تـمـام كرى وپێغه‌مبه‌راتى بۆ هنارتى .
پێغه‌مبه‌رینییا ئیبـراهیمى :
ئیبـراهیم ژ لایێ خودایێ خۆ ڤه بۆ باره‌كێ گران ومه‌زن ـ كو پێغه‌مبه‌رینىیه ـ دهاتـه ئاماده‌كرن ، له‌و هه‌ر ژ زارۆكینىیا وى خودێ خۆڕستىیه‌كا پاك وپاقژ دابوویێ ، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : ( وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا بِهِ عَالِمِينَ ـ و ب ڕاستى مه ئیبـراهیم ب وێ هیدایه‌تا وى ئینابوو سه‌ر ڕێ ، یا وى به‌رى مووساى وهاروونى به‌رێ خه‌لكى ددایێ ، ومه دزانى كو ئه‌و خودانێ وێ چه‌ندێیه ( [ الأنبیا‌ء : 51 ] ، ده‌مێ ئیبـراهیم گه‌هشتى وبوویه زه‌لامه‌كێ تـمـام خودێ ئه‌و هێژاى هندێ دیت بۆ هلگرتنا گازىیا خۆ هلبژێرت ، و ب ڕاستى مه نـه‌زانىیه ده‌مێ ئه‌و بۆ پێغه‌مبه‌رینىیێ هاتىیه هلبژارتن كانێ ژییێ وى چه‌ند سال بوو .
ئیبـراهیمى ـ وه‌كى هه‌ر پێغه‌مبه‌ره‌كێ دى ـ ملێن خۆ ب دورستى دانه به‌ر بارێ پێغه‌مبه‌رینىیێ ، ل سه‌رى ژ مالا خۆ ده‌ست پێ كر ، وبه‌ر هه‌ر كه‌سه‌كى وى گازىیا خۆ گه‌هانده بابێ خۆ وژنكا خۆ سارایى وبرازیێ خو لووطى ، هه‌ر وه‌سا گازیا خۆ گه‌هانده ملله‌تى خۆ ژى .. ووه‌كى هه‌ر جار هژماره‌كا كێم ژ فه‌قیـر وژاران گوهدارىیا وى كر ، وپتـرىیا خه‌لكى نه‌یاره‌تىیا وى كر .
ئیبـراهیم وبه‌لاڤكرنا گازییا ئیسلامێ :
ئیسلام گازىیا ئیبـراهیمى بوو ، ئه‌و دین بوو یێ ئیبـراهیمى به‌رێ خه‌لكى ددایێ ، وه‌كى خودایێ مه‌زن دبێژت : ( مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمْ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ ـ ئــه‌ڤ دیــنــێ هــۆسا ب ساناهى دینێ بابێ هه‌وه ئیبراهیمىیه ، وخودێ یه د كیتابێن به‌رێ هاتینه خوارێ دا ناڤێ هه‌وه كرىیه موسلمان ) [ الحج : 78 ] .
و د ئایه‌ته‌كا دى دا هاتىیه كو ئیسلام ئه‌و دین بوو یێ خودێ بۆ پێغه‌مبه‌رێ خۆ هلبژارتى ، وه‌كو گـۆتى : ( ومَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ ولَقَدْ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنْ الصَّالِحِينَ . إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ . ووصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ ويَعْقُوبُ يَابَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمْ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ـ وكه‌س پشت ناده‌ته دینێ ئیبـراهیمى ـ كو ئیسلامه ـ كێم فامه‌كێ نه‌زان نه‌بت ، و ب ڕاستى مه د دنیایێ دا ئه‌و بـۆ پێغه‌مبه‌رینىیێ هلبژارت ، وئه‌و ل ئاخره‌تێ ژ چاكانه یێن ده‌ره‌جێن بلند بـۆ وان هه‌ین . وئه‌گه‌را ڤێ هلبژارتنێ له‌زكرنا وى یا بێ دودلـى بوو بـۆ ئیسلامێ ، ده‌مێ خودایێ وى گـۆتىیێ : دلـێ خـۆ بـۆ خودایێ خـۆ خوڕى پاقژ بكه . ڤێجا ئیبـراهیم د به‌رسڤێ هات وگـۆت : من خـۆ ته‌سلیمى خـۆدایێ هه‌ر تشته‌كى كر ب دلسۆزى وڤیان ولێزڤڕین ڤه . وئیبـراهیمى ویه‌عقووبى كوڕێن خـۆ پالدان كو ل سه‌ر ئیسلامێ موكم بـبن گـۆتن : ئه‌ى كوڕێن مه هندى خودێیه ئه‌ڤ دینه بـۆ هه‌وه هلبژارتىیه ، كو دینێ ئیسلامێ یه [ یێ موحه‌ممه‌د سلاڤ لـێ بن پێ هاتى ] ، ڤێجا هـوین هـه‌مـى ژیـنـا خـۆ ئه‌وى نه‌هێلن ، وبلا مـرن نــه‌گــه‌هته هــه‌وه ئــه‌گــه‌ر هوین د موسلمان نه‌بن ) [ البقرة : 130-132 ] .
ووه‌كى مه گـۆتى ده‌مێ خودێ ئیبـراهیم بۆ گازىیا خو هلبژارتى به‌رى هه‌ر تــشــتـه‌كى وى ئه‌ڤ گازىیه گه‌هانده بابێ خو ، وچونكى د سه‌رهاتىیا ئیبـراهیمى دا د گه‌ل بابێ وى ده‌رسه‌كا مه‌زن بۆ خودان باوه‌ران هه‌یه قورئانا پیـرۆز بۆ مه ڤه‌گێڕایه ، وئه‌م ژى ل ڤێرێ دێ به‌حس ژێ كه‌ین ..
ئیبـراهیم د گه‌ل بابێ خۆ :
ئازه‌رێ بابێ ئیبـراهیمى مرۆڤه‌كێ صه‌نه‌م په‌ریِس بوو ، و ل دویڤ گـۆتنه‌كێ وى صـه‌نـه‌م چێ دكرن ژى ودفرۆتن ، وده‌مێ ئیبـراهیمى ده‌ست ب گازىیا خۆ كرى ژ بابێ خۆ ده‌ست پێ كر ـ وه‌كى مه گـۆتى ـ ژ به‌ر سێ ئه‌گه‌ران :
⚪یا ئێكێ : چونكى ئازه‌ر بابێ ئیبـراهیمى بوو وئیبـراهیم مرۆڤه‌كێ دلـۆڤان بوو ب بابێ خۆ وبه‌رى هه‌ر كه‌سه‌كى وى خێر بۆ وى دڤیا .
⚪یا دووێ : چونكى بابێ وى صه‌نه‌م چێ دكرن ،و ب هاتنا ڤى مرۆڤى بۆ ناف ڕێزێن ئیسلامێ ده‌رگه‌هه‌كێ خرابىیێ یێ مه‌زن ل باژێڕى دئێته گرتن .
⚪یا سىیێ : چونكى ئیبـراهیم مرۆڤه‌كێ ( داعیه ) بوو ، ومرۆڤێ ( داعیه ) به‌رى هه‌ر تشته‌كى ژ مالا خۆ ده‌ست پێ دكه‌ت ؛ چونكى تشته‌كێ به‌رعه‌قل نینه ئه‌و پیسىیى د مالا خۆ دا قه‌بویل بكه‌ت ولـێ بگه‌ڕیێت مالێن خـه‌لـكـى پاقژ بكه‌ت .
وقـورئانـێ د گـه‌لــه‌ك جهان دا سه‌رهاتىیا ئیبـراهیمى د گه‌ل بابێ وى بۆ ڤه‌گێڕایه ، ژ وان جهان سووره‌تا ( مریم )ە ژ ئایه‌تا [ 41-50 ] ، خودایێ مه‌زن دبێژت : ( واذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقًا نَبِيًّا)ئیبـراهیم پێغه‌مبه‌ره‌كێ ڕاستگۆ بوو د هه‌مى گـۆتن وكریارێن خۆ دا ، ودا ئه‌و بۆ موسلمانان ببته جهێ چاڤلێكرنێ تو ـ ئه‌ى موحه‌مه‌د ـ د ڤێ قورئانێ دا به‌حسێ سه‌رهاتىیا وى د گه‌ل بابێ وى بۆ ملله‌تێ خۆ بكه ، ئه‌وى ـ سلاڤ لـێ بن ـ چ كربوو ؟
( إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَاأَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ ولَا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئًا ) ده‌مێ وى گـۆتـىیه بابـێ خۆ ئازه‌رى : ئه‌ى بابێ من ! ب ڤێ په‌یڤا نازك ؛ دا بـیـرا وى ل وێ په‌یوه‌ندىیێ بینته ڤه یا وان دگه‌هینته ئێك كو كوڕینى وبابینىیه یا كو هـنـدێ دخـوازت هه‌ر ئێك ژ وان د خێرا یێ دى دا بت ، ئه‌ى بابێ من ، ژ به‌ر چ تو وان صه‌نه‌مان دپه‌رێسى یێن نه‌گوهـ ل تشته‌كێ دبت ، ونه چو تشتا دبینن ، وئه‌گه‌ر خودێ نه‌بت ئه‌و نه‌شێن تشته‌كى ژ ته پاشڤه لـێ بده‌ن ؟ ئاخرى په‌رستن بۆ هندێ یه دا ئه‌وێ مرۆڤ په‌رستنێ بۆ دكه‌ت مفایه‌كى ب گه‌هینته مرۆڤى ، ئه‌ڤ صه‌نه‌مێن هه د ڕه‌ق وهشكن ، تشته‌كى ژ ڤێ ناكه‌ن !
( يَاأَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنْ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا )جاره‌كا دى : ئـه‌ى بابێ من ، هندى خودێ یه ژ وێ زانینێ یا دایه من یا نه‌دایه ته ، ڤێجا تو وێ ژ من قه‌بویل بكه ، وتو د وى تشتى دایێ ئه‌ز ته بۆ گازى دكه‌م دویكه‌فتنا من بكه ، ئــه‌ز دێ بــه‌رێ ته ده‌مه وێ ڕێكا ڕاست یا تو لـێ به‌رزه نه‌بى باش هزرا خۆ د گــۆتـنـا ئیبـراهیمى دا بكه‌ن .. طبیعەتێ مرۆڤى یێ وه‌سایه گه‌له‌ك جاران مرۆڤ ژ خۆ ناگرت گوهێ خۆ بده‌ته وێ حه‌قىیێ یا ئێكێ ژ مرۆڤى كێمتـر بۆ مرۆڤى بێژت ، ڤێجا دا ئــه‌ڤ طبیعەتێ نه‌یێ دورست غه‌له‌به‌تێ ل بابێ وى نه‌كه‌ت ، ئیبـراهیمى گـۆته بابێ خۆ : ئه‌ڤا ئه‌ز بۆ ته دبێژم علمه‌كه خودێ یێ دا یه من ، یه‌عنى : نه ژ شاره‌زایێ وزیره‌كىیا منه ، هلبژارتنه‌كه خودێ كرى ، وعلمه‌كه وى یێ دایه من ونه‌دایه ته ، ڤێجا تو دویكه‌فتنا وێ حه‌قىیێ بكه یا من بۆ ته گـۆتى ، ئه‌ز دێ به‌رێ ته ده‌مه ڕێكه‌كا ڕاست كو ڕێكا خودێ یه .
( يَاأَبَتِ لَا تَعْبُدْ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَانِ عَصِيًّا)ئــه‌ى بابــێ مـن ، تو د په‌رستنا ڤان صه‌نه‌مان دا گوهدارىیا شه‌یتانى نه‌كه‌ن : چونكى شه‌یتان ئه‌و بوو یێ بــێ ئــه‌مــرىیا خـودایێ پـڕدلـۆڤان كرى وخۆ ژ گوهدارىیا وى مه‌زنتـر لێكرى ( يَاأَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِنْ الرَّحْمَانِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا) ئه‌ى بابێ من ، هندى ئه‌زم ئه‌ز دترسم تو ل سه‌ر كوفرێ بـمـرى ، ڤێجا عه‌زابه‌ك ژ خودایێ پڕدلۆڤان بگه‌هته ته ، وتو د ئاگرى دا بۆ شه‌یتانى ببىیه هه‌ڤال . یه‌عنى : مه‌سه‌له هه‌مى ئه‌ڤه‌یه دلـێ من یێ ب ته‌ڤه ، وئه‌ز دترسم ئه‌گه‌ر تو دویكه‌فتنا ڕێكا خودێ نه‌كه‌ى خودێ عه‌زابه‌كا مه‌زن ب سه‌ر ته دا بینت ، وتو ببىیه ژ وان یێن دچنه جه‌هنه‌مێ ب ڤێ نه‌رم وحه‌لیمىیێ ئیبـراهیمى گازىیا خۆ گه‌هانده بابێ خــۆ ، بـه‌لـێ به‌رسڤا بابێ وى یا ب چ ڕه‌نگ بوو ؟
قورئان ژ زار ده‌ڤێ وى ڤه‌دگوهێزت ودبێژت : ( قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْراهِيمُ لَئِنْ لَمْ تَنتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا ) بابێ ئیبـراهیمى گـۆتێ : ئه‌رێ تو پـشـت دده‌یه په‌رستنا خوداوه‌ندێن من ئه‌ى ئیبـراهیم ؟ به‌رسڤه‌كه زڤراتى ژێ دپــه‌شت .. نه‌گـۆتى : ئه‌ى كوڕێ من ، دیسا نه‌گـۆتێ :كا وه‌ره دا سه‌حكه‌ینێ ئه‌و چ دیــنـه تو پـێ هاتـى ، وبـۆچـى دیـنـێ تـه یێ دورسـتـه ویێ من یێ خـه‌لـه‌تـه .. ( ته‌عه‌صصوبا ) وى بــۆ ڕێــبـازا باب وباپــیـران ب ڕه‌نگه‌كێ وه‌سا چاڤ لـێ تارى كرن وى ئاگه‌هــ ژ ( عاطفا ) بابینىیێ نه‌ما ، ده‌لیڤه نه‌دا دان وستاندنێ كو ده‌ورێ خۆ بیینت ، ئێكسه‌ر ده‌ست ب گه‌ڤان كر وگـۆت : سویند بت ئه‌گه‌ر تو هاڤێتنا صه‌نه‌مێن مه به‌س نه‌كه‌ى ئه‌ز دێ به‌ران ل ته بارینم وته كوژم ! وتو ژ نك من هه‌ڕه نه‌مینه ل وى جهى یێ ئه‌ز لـێ ، وئێدى د گه‌ل من نه‌ئاخڤه .
هـه‌مى ڕێك لـێ بڕین : د گه‌ل من نه‌ئاخڤه ، وئه‌و جهێ كو ئه‌ز لـێ تو نه‌مینه لـێ ، و د گـه‌ل هندێ ژى ئێدى وه نــه‌بـت تو به‌حسێ صه‌نه‌مێن مه ب خرابى بكه‌ى ، ئه‌گه‌ر ئه‌ز ب خۆ دێ ته كوژم .. چاوا ؟ دێ به‌ران ل ته بارینم حه‌تا ته دكوژم !
ئیبـراهیمى چ به‌رسڤ دایێ : ( قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا . وَأَعْتَزِلُكُمْ وَمَا تَدْعُونَ مِـنْ دُونِ اللَّهِ وَأَدْعُو رَبِّي عَسَى أَلَّا أَكُـونَ بِدُعَاءِ رَبِّي شَقِيًّا) ئیبـراهیمى گـۆته بابێ خۆ : سلاڤ ژ من ل ته بن نه‌خۆشىیه‌ك ژ من ناگـه‌هـتـه ته ، وپاشى ئه‌ز دوعایێن هــیــدایـه‌تێ وگونه‌هــ ژێبرنێ دێ بۆ ته ژ خودێ كه‌م . هندى خودایێ منه ب حالـێ من یێ مهره‌بان ودلۆڤانكاره د به‌رسڤا پسیارا من دئێت ده‌مێ ئه‌ز هاوار دكه‌مێ . وئه‌ز دێ خۆ ژ هه‌وه ووان خوداوه‌ندێن هوین په‌رستنێ بۆ دكه‌ن ڤه‌ده‌ركه‌م ، وئه‌ز ژ دل دێ دوعایان ژ خودایێ خۆ كه‌م ، به‌لكى ئه‌ز ب دوعایا خودایێ خۆ به‌خت ڕه‌ش نه‌بم كو ئه‌و د به‌رسڤا پسیارا من نه‌ئێت .
یـه‌عـنـى : هــه‌ر چاوا بـت تو بابێ منى ، ومن خرابى بۆ ته نه‌ڤێت ، ئه‌گه‌ر تو خۆ ژ من سل بكه‌ى ومن ده‌ربێخێ ژى ، ئه‌ز هه‌ر دێ دوعایا خێرێ بۆ ته كه‌م ، به‌لكى خودێ دوعایا من ب جه بینت وبه‌رێ ته بده‌ته هیدایه‌تێ .
و ژ ڤێ دان وستاندنێ پێڤه‌تر قورئان چ به‌حسێ بابێ ئیبـراهیمى ناكه‌ت ، به‌لـێ قــورئان ـ وســونــنـه‌ت ژى ـ بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ن كو بابێ ئیبـراهیمى حه‌تا مرى ژى باوه‌رى ب دیــنــێ دورســـت نــه‌ئـیـنـا بـــوو ، لـــه‌و ڕۆژا قیامه‌تێ ئه‌و ئێك ژ جه‌هنه‌مىیانه ، ( بوخارى ) ژ ( ئه‌بوو هوره‌یره‌ى ) ڤه‌دگوهێزت ، دبێژت : پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گـۆت : ( يلقى إبراهيم أباة آزر يوم القيامة ، وعلى وجة آزر قترة وغبرة ، فيقول لـة إبراهيم : ألم أقل لك لا تعصني ؟ فيقول أبوة : فاليوم لا أعصيك ، فيقول إبراهيم : يا رب إنك وعدتني أن لا تخزيني يوم يبعثون ، فأي خزي أخزى من أبي الأبعد ؟ فيقول الله تعالى : إني حرمت الجنة على الكافرين ، ثم يقال : يا إبراهيم ما تحت رجليك ؟ فينظر فإذا هو بذيخ ملتطخ فيؤخذ بقوائمة فيلقى فـي النار ـ ڕۆژا قیامه‌تێ ئیبـراهیم بابێ خۆ ئازه‌رى دبینت ، و ل سه‌ر دێمێ ئازه‌رى نیشانێن عێجزىیێ ونه‌خۆشىیێ د دیارن ، ئیبـراهیم دێ بێژتێ : ما من نه‌گـۆتبوو ته بێ ئه‌مرىیا من نه‌كه ؟ بابێ وى دێ بێژت : ئه‌ڤرۆ ئه‌ز بێ ئه‌مرىیا ته ناكه‌م ، ئینا ئیبـراهیم دێ بێژت : یا ره‌ببى ته سۆز دابوو من كو تو ڕۆژا قیامه‌تێ مـن شـه‌رمزار نه‌كه‌ى ، وما چ شه‌رمزارى ژ هندێ مه‌زنتـره بابێ من یێ دویرتر بت ، خودێ دێ بێژت : من به‌حه‌شت ل سه‌ر كافران حه‌رام كرىیه ، پاشى دێ ئێته گـۆتن : ئه‌ى ئیبـراهیم ئه‌و چىیه ل به‌ر پىیێن ته ؟ ئیبـراهیم دێ به‌رێ خۆ ده‌تێ حــه‌یـــوانــه‌كــێ كرێت و د خوینێ گه‌ڤاستى دێ بینت ، ڤێجا ئه‌و حه‌یوان دێ ب پێپكان ئێته كێشان ودێ به‌ن هاڤێنه د ئاگرى دا ).
ئیبـراهیم وصه‌نه‌م په‌رێسێن ملله‌تێ وى :
د گـه‌ل ڤـێ ( ده‌عـوا ) فـه‌ردى یا ئــیــبـراهـیمى د گه‌ل بابێ خۆ دكر وى ده‌عوا ( جه‌ماعى ) دگه‌ل ملله‌تێ خۆ ژى دكر ، هه‌ر ده‌لیڤه‌یه‌كا بۆ وى هل دكه‌فت وى ده‌نگێ خۆ ب گازىیا حه‌ق دگه‌هانـده وان ، د سووره‌تا ( الشعرا‌ء ) دا ژ ئایه‌تا ( 69-89 ) خودایێ مه‌زن دان و ستاندنه‌كا ئیبـراهیمى د گه‌ل ملله‌تێ وى بۆ مه ڤه‌دگوهێزت ودبێژت : ( وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ إِبْرَاهِيمَ . إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ وَقَوْمِهِ مَا تَعْبُدُونَ . قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَامًا فَنَظَلُّ لَهَا عَاكِفِين ـ تو ئه‌ى موحه‌ممه‌د ، به‌حسێ ئیبـراهیمى بۆ كافران بـكـه ده‌مێ وى گـۆتىیه بابێ خۆ وملله‌تێ خۆ : هوین په‌رستنا چ دكـه‌ن ؟ وان گۆت : ئـه‌م پـه‌رسـتـنـا هـنـده‌ك صـه‌نـه‌مـان دكـه‌ین ، ڤێجا ئه‌م ل سه‌ر په‌رستنا وان دمینین ) و دا ئــیـبـراهیم بێ مفایێیا ڤى كارێ وان بۆ وان به‌رچاڤ كه‌ت پسیاره‌ك ژ وان كر وگـۆت : ( قَالَ هَلْ يَسْمَعُونَكُمْ إِذْ تَدْعُونَ . أَوْ يَنْفَعُونَكُمْ أَوْ يَضُرُّونَ ـ ئیبـراهیمى بۆ دیاركرنا نه‌حه‌قىیا بــۆچوونا وان گـۆت : ئه‌رێ وان گوهـــ ل دوعایێن هه‌وه دبن ده‌مێ هوین گازى وان دكه‌ن، یان ئه‌و مفایه‌كى دگه‌هیننه هه‌وه ده‌مێ هوین وان دپــه‌رێـسـن ، یان ژى ئـه‌و زیانه‌كێ دگه‌هیننه هه‌وه ئه‌گه‌ر هه‌وه په‌رستنا وان هێلا ؟ )
پسیاره‌كا د جهێ خۆ دایه ، هه‌ر كاره‌كێ مرۆڤ بكه‌ت دڤێت به‌رێ خــۆ بــده‌تـێ كانێ كرنا وى چ مفایى دگه‌هینته خودانى ونه‌كرنا وى چ زیانێ دگه‌هینتێ ، و ل دویڤ ڤى ئه‌نجامى دێ هه‌لویسته‌كى ستینت كانێ وى كارى بكه‌ت یان نــه ، به‌رسڤا ملله‌تێ ئیبـراهیمى ـ وبابــێ وى ژى د گـــه‌ل دا ـ چ بوو ؟ ئایه‌ت دبێژن : ـ وان گـۆت : تشته‌كێ وه‌سا چێ نابت ، به‌لـێ پا مه بابێن خـــۆ دیتبوون وان ئه‌و دپه‌رێسین ، ڤێجا مه ژى د وى تشتى دا یێ وان دكر چاڤ ل وان كر ( مه‌نطق ) ێ جاهلییه‌تێ یێ هه‌مى ده‌م وجهانه ، بابێن مه ئه‌ڤ كاره یێ كرى ، ئه‌م ژى دێ ل سه‌ر ڕێكا وان چین ، ئه‌گه‌ر خۆ ڤى كارى چو مفا تێدا نه‌بت ونه‌كرنا وى چو زیان تێدا نه‌بت ژى ـ وه‌كى تو دبێژى ـ ئه‌م دێ وى هه‌ر كه‌ین ، وئێكێ وه‌كى ته ژ نوى نه‌شێت مه بگوهۆڕت وبه‌رێ مه ژ پیـرۆزه ڕێكا باب وباپیـران بده‌ته پاش ! گاڤا ئیبـراهیمى ئـه‌ڤ ئـیـصـرارا وان ل ســه‌ر كـوفـرێ دیتى وزانى شیـره‌ت كارى د وان ناكه‌ن ، ب ئاشكه‌رایێ ( موفاصه‌له ) د گه‌ل وان كر : ( قَالَ أَفَرَأَيْتُمْ مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ . أَنْتُمْ وَآبَاؤُكُمْ الْأَقْدَمُونَ . فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِي إِلا رَبَّ الْعَالَمِينَ . الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِي . وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِي . وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِي . وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ . وَالَّذِي أَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّين ـ ئیبـراهیمى گـۆت : ئه‌رێ هه‌وه دیتىیه تشتێ هه‌وه وبابێن هه‌وه یێن كـه‌ڤـن به‌رى هه‌وه دپه‌رێسین ژ صه‌نه‌مێن بێ گوه یێن نه مفاى دگه‌هینن ونه زیانێ ؟ هندى ئه‌و تشتـن یێن هوین ژبلى خودێ دپـه‌رێسن ئه‌و دوژمــنــێـن منن ، وئه‌ز په‌رستنا خودایێ هه‌مى چێكرىیان ب تنێ دكه‌م . ئه‌وه یێ ب جوانتـرین ڕه‌نگ ئـه‌ز ئافراندیم وبـه‌رێ مـن دده‌تـه ڕێكا مه‌صلحه‌تا دنیایێ وئاخره‌تێ ، وئه‌وه یێ ژ قه‌نجىیا خۆ خوارنێ وڤه‌خوارنێ دده‌ته مـن ، وئـه‌گـه‌ر نـه‌خـۆشىیه‌ك گـه‌هشته من ئه‌و مـن ساخ دكـه‌ت ، وئه‌وه یێ من د دنیایێ دا دمرینت وڕحا من دستینت ، پاشى ل ڕۆژا قیامه‌تێ ئه‌و من زێندى دكه‌ته‌ڤه ، ژ وى پێڤه‌تر كه‌س نه‌شێت وێ چه‌ندێ بـكـه‌ت ، وئه‌وه یێ ئه‌ز دلـێ خـۆ دبه‌مێ كو ڕۆژا جزادانێ ئه‌و گونه‌ها من ژێ ببه‌ت ).
ب شه‌ڤ وڕۆژ ئیبـراهیمى گازىیا خۆ گه‌هانده ملله‌تێ خۆ ، و ب هه‌مى ڕێكان هاتـێ كــو بـه‌رێ وان بده‌ته دینێ دورست ، به‌رسڤا وان چ بوو ؟ قورئان دبێژت : (فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَاهُ اللَّهُ مِنْ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ـ ڤێجا به‌رسڤا ملله‌تێ ئیبـراهیمى بۆ وى ئه‌و بوو هـنـده‌ك ژ وان گـۆته هنده‌كان : هوین وى بكوژن یان بسوژن ) [ العنكبوت : 24 ] .
ئیبـراهیم ل كۆچكا مه‌لكێ كافر :
د سوره‌تا ( البقرة ) دا خودیێ مه‌زن سه‌رهاتىیا ئیبـراهیمى د گه‌ل مه‌لكه‌كێ كافر بــۆ مــه ڤه‌دگێڕت ، ده‌مێ وى ئیبـراهیم ڤه‌خواندىیه كـۆچكا خو دا دان وستاندنێ د گه‌ل وى بكه‌ت سه‌را ڤى دینێ ئه‌و پێ هاتىیه هنارتن ، و ژ سیاقێ دان وستاندنێ دئــێـتـه زانین كو ڤى مه‌لكى ده‌عوا خوداینىیێ دكر ، وبه‌رى سه‌رهاتىیا ئیبـراهیمى د گه‌ل ڤى مه‌لكى ڤه‌گێڕین یا د جهێ خۆ دایه پسیاره‌كێ بهلێخین :
ئه‌رێ ئه‌ڤ مه‌لكه كى بوو ؟ ومه‌لكاتى ل كیژ وه‌لاتى دكر ؟ وئه‌ڤه ئه‌و بوو یێ فه‌رمان ب هاڤێتنا ئیبـراهیمى بۆ ناڤ ئاگرێ داى یان ئێكێ دى بوو ؟
وبه‌رسڤا ڤێ پسیارێ ب ڕاستى په‌یوه‌ندى ب مه‌سه‌له‌كا دى ڤه هه‌یه : ئه‌رێ ئه‌و جهێ ئیبـراهیم لـێ دژیا كیژ جهــ بوو ؟ (بەری نوکە ئەم ل دور ڤێ مەسەلێ ئاخفتینە) ئه‌گه‌ر ئیبـراهیم ل باژێڕێ ( ئۆر ) بت ، هــزر پتـر دێ بۆ هندێ چت كو ئه‌ڤ مه‌لكه مه‌لكێ بابل بت ؛ چونكى باژێڕێ ئۆر ل وى ســه‌رده‌مــى پتـرین جاران تابعى بابل بوو ، ودبت ئه‌ڤ مه‌لكه حاكمێ باژێڕێ ( ئـۆر ) بت ، خه‌لكى گـۆتبتێ : مه‌لك ؛ چونكى تابعێ مه‌لكێ بابل بت ، یان ژى سه‌ربـخـۆیىیا وى هه‌بت .
هنده‌ك زانایێن دیرۆكێ دبێژن : ناڤێ ڤى مه‌لكى نه‌مرۆدێ كوڕێ كه‌نعانێ كوڕێ كـۆشى بوو ، كو ئێك ژ مه‌لكێن بابلـێ بوو ، پشتى ملله‌تێ ئیبـراهیمى ئه‌و هاڤێتىیه د ئاگرى دا ئه‌ڤ دان وستاندنه وان د گه‌ل ئێك كربوو (ڤێ گوتنێ زانایێ ناڤدار (ابن کثیر) ژ هندەك تەفسیرزانان ڤەدگوهێزت ) ، به‌لـێ دیرۆكا بابلى ئه‌وا حه‌تا ئه‌ڤرۆ هاتىیه زانین چو مه‌لك ب ڤى ناڤى نه‌داینه ناسین ، تـشـتـێ هندێ دگه‌هینت كو ئه‌ڤ ناڤلێكرنه دبت یا دورست نه‌بت ، وبــۆ زانـیـن د ( سفر التكوین ) دا ژ ( ته‌وراتێ ) به‌حسێ مه‌لكه‌كێ زۆردار ب ناڤێ نه‌مرۆدێ كوڕێ كۆشى هه‌یه ، ودویـر نـیـنـه دیرۆكڤانان ئه‌ڤ ناڤه ژ وێرێ وه‌رگرت بت . (هندەك تەفسیرزان دبێژن:دەمێ ئیبراهیمی هەڤرکی دگەل مەلکێ کافر کری و گوتیێ خودایێ من ژینێ و مرنێ ددەت وی مەلکی گوتێ تە ب چاڤ دیتییە دەمێ ئەو ڤێ چەندێ دکەت؟ و چونکی ئیبراهیمی ئەو ب چاڤ نەدیتبوو نەشیا بێژتێ .. ڤێجا پشتی هینگێ ئیبراهیمی ئەڤ داخوازە ژ خودایێ خو کر.)
قورئان ب ڤى ڕه‌نگى سه‌رهاتىیا ئیبـراهیمى دگه‌ل وى مه‌لكێ كافر ڤه‌دگێرت ودبێژت : ( أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْك .. ) ئه‌ى موحه‌مـمه‌د ، ما ته ژ حالـێ وى عه‌جێبتـر دیتىیه یێ د خوداینى وته‌وحیدا خودێ دا هه‌ڤڕكى د گه‌ل ئیبـراهیمى سلاڤ لـێ بن كرى ؛ چونكى خودێ ملك دابوویێ ، ڤێجا وى كوته‌ككارى كرى و ب دفن بلندى ڤه پسیار ژ ئیبـراهیمى كرى : كى یه خودایێ ته ؟
ئیبـراهیمى چ به‌رسه‌ڤ دایێ ؟ ( إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّي الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيت )ئیبـراهیمى سلاڤ لـێ بن گـۆتێ : خودایێ من ئه‌وه یێ چێكرىیان زێـنـدى دكــه‌ت ڤــێـجا ئـه‌و دژین ، وژیـنـێ ژوان دستینت ڤێجا ئه‌و دمـرن، ئه‌و ب تنـێیه یێ ژینێ ومرنێ دده‌ت ، وى گـۆت : ئه‌ز خه‌لكى زێندى دكه‌م ودمرینم ، ئانه‌كۆ : یێ من بڤێت بكوژم ئه‌ز دكوژم ، ویێ من بڤیت بهێلم ئه‌ز دهـێـلـم .. دبـێـژن : وى داخــواز كــر دو مرۆڤان بۆ بینن ، ئێك كوشت وئێك هێلا ، پاشى ل ئیبـراهیمى زڤرى وگـۆت : ئه‌ڤه من ژى ئێك مراند وئێك زێندى كر !
گاڤا ئیبـراهیمى ئه‌ڤ چه‌نده ژ وى دیتى زانى ئه‌و چاوا هزر دكه‌ت ، ئینا به‌رێ دان وستاندنێ ب لایه‌كێ دى ڤه وه‌رگێڕا ، گـۆت : ( قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنْ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنْ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ ) ئیبـراهیمى گـۆتێ : هندى ئه‌و خودایه یێ ئه‌ز وى دپه‌رسێم ڕۆژێ ژ ڕۆژهه‌لاتێ دئینته‌ده‌ر ؟ ئه‌رێ تو دشێى ڤێ سوننه‌تا خودایى بگوهۆڕى ووێ ژ ڕۆژئاڤایێ بینىیه ده‌ر ؟ ئینا ئه‌ڤ كافره حێبه‌تى ما وچو هێجه‌ت د ده‌ستان دا نه‌مان .
ئیبـراهیمى ده‌مێ ده‌لیلـێ ئێكى بۆ مه‌لكى ئیناى ، یێ مراندن وزێندیكرنێ ، مـه‌خـسـه‌دا وى پــێ ڕاســتـىیا مراندن و زێندیكرنێ بوو ، به‌لـێ مه‌لكى بۆ هه‌ڤڕكى و ژ قه‌ستا به‌رێ موناقه‌شێ ژ ( حه‌قیقه‌تێ ) وه‌رگێڕا ( مه‌جازێ ) ، ئیبـراهیم دشیا بــێـژته مه‌لكى : ئه‌گه‌ر مراندن وزێندیكرن ئه‌ڤه بت ، ئه‌م هه‌مى دشێین ڤى كارى بكه‌ین ، ڤێجا بـۆچـى تـو خودێ بى وئه‌م نه ؟! وهنگى ژى مه‌لك دا ڕه‌ق ڕاوه‌ستت ، به‌لـێ دویر نینه هنگى ( حه‌قیقه‌ت ومه‌جاز ) ل به‌ر هنده‌ك كه‌سێن حازر تێكه‌لـى ئێك بــبا ، لــه‌و وى نـمـوونــه گــوهاڕت ، ومــرۆڤــێ ( داعیه ) دڤێت ڤێ ده‌رسێ بۆ خۆ ژ ئــیــبـراهیمى وه‌رگــرت : گاڤا ئــه‌و تـرسا ژ به‌ر نـمـوونه‌یه‌كێ مه‌سه‌له ل به‌ر ( جـمـهـوورى ) به‌رزه بت دڤێت ئه‌و نـمـوونه‌یه‌كا دى بینت ، ئیبـراهیمى نمـوونه‌یا هه‌لاتن وئاڤابونا ڕۆژێ ئینا چونكى چو ( مه‌جاز ) د ڤێ مه‌سه‌لـێ دا نـیـنـن ، ئـه‌ڤـه ژ لایه‌كى ڤه ، و ژ لایه‌كێ دى ڤه یا زانایه كو ملله‌تێ ئیبـراهیمـى ( ومه‌لك ئێك ژ وان بوو ) د گه‌ل صه‌نه‌م په‌رێسىیێ عیباده‌تێ هه‌ر حه‌فت كه‌وكه‌بان ژى دكر ( كو ڕۆژ یان ئیلاه سن وه‌كى وان دگـۆتێ ئێك ژ وانه ، به‌لكى یان ژ هه‌مىیان مه‌زنتـره ) ئه‌گه‌ر مه‌لكى گـۆتبا : ئه‌ز ڕۆژێ دهه‌لینم وئاڤا دكـه‌م ـ ودشیا وه بێژت ! ـ هنگى ئه‌و د گه‌ل خه‌لكێ دیوانا خۆ دا كه‌فته هه‌ڤڕكىیێ ، وگرفتارىیه‌كا سیاسى دا بۆ وى چێ بت ، ئه‌رێ چاوا ڕۆژ خوداوه‌ندا ژ هه‌مىیان مه‌زنتـر بت ومه‌لك وێ بینت وببه‌ت ؟ ملله‌ت ڤێ قه‌بویل ناكه‌ت ، ڤێجا ملك چ بێژت ؟ یا باشتـر بۆ وى ئه‌وبوو كو ئه‌و نه‌ئاخڤت ؛ چـونـكى نه‌برسڤدانا وى بۆ ئیبراهیمى چێتـره ژ هندێ كو ملله‌ت دژى وى ڕابت !! ب ڤى ڕه‌نگى ئه‌و بێ ده‌نگ بوو: ( فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ وَاللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ)[ البقرة :258 ] .
ئیبـراهیم و سه‌رهاتى یا ساخكرنا ته‌یران :
ئه‌ڤه ئێك ژ وان سه‌رهاتى یێن تژى ( ئیعجازه ) یێن قورئانێ بۆ مه ڤه‌گێراین ، خودایێ مه‌زن دبێژت : ( ( وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنْ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ـ وتـو ئـه‌ى موحه‌ممه‌د ، به‌حسێ داخوازا ئیبـراهیمى بكه ده‌مێ وى ژ خودایێ خـۆ خواستى كو نیشا وى بده‌ت كانێ چاوا ئه‌و مرىیان ساخ دكه‌ت ، ئینا خودێ گـۆتێ : ئه‌رێ ما ته باوه‌رى نه‌ئینایه ؟ وى گـۆت: به‌لـێ ، به‌س ئه‌ز وێ چه‌ندێ داخواز دكه‌م دا باوه‌رىیا من پتـر لـێ بێت ، وى گـۆت : پا دێ چار ته‌یـران بینه نك خـۆ ، ووان ڤه‌كوژه وپارچه پارچه بكه ، پاشى ل سه‌ر هه‌ر چیایه‌كى پارچه‌یه‌كێ ژ وان بدانه ، پاشى گازى وان بكه ئه‌و ب له‌ز دێ ئێنه نك ته . ئینا ئیبـراهیمى سلاڤ لـێ بن گازى كر ، هـنـگـى هـه‌ر پارچه‌یه‌ك زڤڕى جهێ خـۆ ، و ب له‌ز هاتن . وتو بزانه هندى خودێیه یێ زاله كه‌س نه‌شێتێ ، د گـۆتن وكریار وشریعه‌ت وقه‌ده‌را خـۆ دا یێ كاربنه‌جهه ( [ البقرة : 260 ] .
د ڤێ ئایه‌تێ دا خودایێ مه‌زن بیرا مه ل وێ چه‌ندێ دئینت ده‌مێ ئیبـراهیم پێغومبه‌رى داخواز ژ خودایێ خو كرى كو ئه‌و ل به‌رجاڤ نیشا وى بده‌ت كانێ ئه‌و چاوا مرىیان ساخ دكه‌ت ، وخودێ داخوازا وى ب جهــ ئیناى .. وده‌مێ مرۆڤ ڤێ سه‌رهاتییێ دخوینت ئێكه‌مین پسیارا ئه‌و ژ خۆ دكه‌ت دێ ئه‌ڤه بت :
ئه‌رێ ئه‌ڤه چ داخواز بوو ئیبـراهیمى كرى ؟ ما گومانه‌ك د دلـێ وى دا هه‌بوو كو خودێ دشێت مرییان ساخ بكه‌ته‌ڤه ؟
به‌رسڤ ـ وه‌كى ئیبـراهیمى ب خۆ داى ـ : نه‌خێر ! به‌لـێ ئیبـراهیمى شه‌وق وئاره‌زۆیه‌ك ددلـى دا هه‌بوو كو ڤێ نهێنىیێ د چێكرىیێن خودێ دا ببینت ، ئه‌ڤ شه‌وقه نه‌خواستنا ده‌لیله‌كى یه بۆ موكمكرنا باوه‌رییێ ، نه .. ئه‌ڤه ئاره‌زۆیه‌كه هنده‌ك جاران ددلـێ مه‌زنتـرین خودان باوه‌رى دا په‌یدا دبت كو ئه‌و نهێنى یا چێكرن وزێندیكرنێ ب چاڤ ببینت ده‌مێ چێ دبت .
و د تــه‌عـلیقه‌كێ دا ل سه‌ر ڤێ سه‌رهاتى یێ پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ( نحن أحق بالشك من إبراهيم إذ قال : وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي)(ئەڤ حەدیسە بوخاری و موسلم ژ ئەبوو هورەیرەی ڤەدگوهێزن) ، ومه‌عنا ڤێ حه‌دیسێ ئه‌وه پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ئه‌م ژ ئیبـراهیمى هه‌ژیتـرین كو شك بۆ مه چێ ببت ، ڤێجا ئه‌گه‌ر شك بۆ مه چێ نه‌بت مه‌عنا ئێكجار ئه‌و بۆ ئیبـراهیمى چێ نه‌بوویه .. وئه‌ڤ حه‌دیسه ژى هندێ دگه‌هینت كو ئه‌ڤ پسیارا ئیبـراهیمى كرى نه ژ به‌ر چو گومانان بوویه كو ل نك وى په‌یدا بووینه .
ئیبـراهیم وشكاندنا صه‌نه‌مان :
پشتى ئیبـراهیمى هه‌مى ڕێك ب كارئیناین دا به‌رێ ملله‌تێ خو بده‌ته دینێ خودێ یێ دورست وبێ خێرى یا صه‌نه‌م په‌رێسى یێ بو وان به‌رچاڤ بكه‌ت ، وملله‌تێ وى به‌رده‌وامى ل سه‌ر كافرى یا خو كرى ، ئیبـراهیمى ڤیا ئسلووبێ خۆ بگوهۆرت ، و ب ڕه‌نگه‌كێ ( نوى ) بۆ ملله‌تێ خۆ ئاشكه‌را بكه‌ت كو ئه‌و دینێ ئه‌و ل سه‌ر دچن یێ بێ مفایه ، ره‌نگه‌كێ وه‌سا كو كریار ژى دگه‌ل دا بت ..
ئــه‌و ملله‌تێ ئـیـبـراهیم د ناڤ دا دژیا ل سالـێ ڕۆژه‌ك وان هه‌بوو كه‌یف تێدا دكــر ، جـه‌ژنه‌كا وان یا سالانه‌بوو ، ل وێ ڕۆژێ هه‌مى پێكڤه هویر و گر ، ژن ومێـر ، ژ باژێـڕى ده‌ردكــه‌فـتـن وبــۆ كـه‌یـف و سەیـرانـێ دچــوونـه چـۆلـى ، هه‌ر ژ سپێدێ ده‌ردكه‌فتن وحه‌تا ڕۆژ ئاڤا دبوو دمانه ل وێرێ ، وتشته‌كێ دى ژى هه‌بوو وان دكر : ل ڕۆژا جه‌ژنێ هه‌ر ماله‌كێ هنده‌ك خوارن چێ دكر وسپێدێ دبر ددانا به‌ر صه‌نه‌مان ، وده‌ردكه‌فتن ، ده‌مێ ئێڤارى دزڤڕینه‌ڤه دا چن وێ خوارنێ زڤڕیننه مال وهه‌مى هزرا وان ئه‌و بوو ئه‌ڤ خوارنه یا پیـرۆز بووى !
ل شه‌ڤا جه‌ژنێ ده‌مێ خه‌لكى كارێ خۆ دكر ، مرۆڤێن ئیبـراهیمى گـۆتێ : تو ژى سوباهــى د گه‌ل مه وه‌ره جه‌ژنێ ، ئیبـراهیمى چ به‌رسڤ دا وان ؟ قورئان دبێژت : ( ( فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ . فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ ـ ئیبـراهیمى ب لایێ ستێران ڤه به‌رێ خۆ دا وگـۆت : ئه‌زێ نه‌خۆشم (دبت مەخسەدا ئیبراهیمی ب نەخوشیێ نەخوشییا (نەفسی) بت نەیا (لەشی) بت ، بەلێ چونکی ئەڤ گوتنا وی رەنگەکێ درەوێ دگەل دا بوو دحەدیسەکێ دا یا موسلم ژ ئەبوو هورەیرەی ڤەدگوهێزت هاتی یە : لم يكذب إبراهيم عليه السلام قط إلا ثلاث كذبات .. وەکی پاشی دێ ل جهەکێ دی بەحس ژێ کەین)( [ الصافات 88 - 89 ] ، وبۆچى وى به‌رێ خۆ دا ستێران وئه‌ڤ گـۆتـنـه گـۆت ؟
دبت ژ به‌ر هندێ بت چونكى ملله‌تێ وى هزر دكر ستێر نه‌خۆشىیێ دگه‌هیننه مرۆڤى ، ڤێجا ده‌مێ ئیبـراهیمى به‌رێ خۆ دایه ستێران وئه‌ڤ گـۆتنه كرى ، وان هــزركـر ئــیــبـراهیم یێ دبێژت : ستێران ئه‌زێ نه‌خۆش كریم ، له‌و وان باوه‌رى ب گۆتنا وى ئینا و ل دویڤ درێژ نه‌كر .
سـپـێـدێ خه‌لك ژ باژێڕى ده‌ركــه‌فـتـن ، وده‌مێ ئه‌و دوركه‌فـتـیـن ئیبـراهیمى ب ده‌نگه‌كێ نزم ڤه سویند خوار كو چى گاڤا ئه‌و ده‌ركه‌فتـن ئه‌و دێ چت صه‌نه‌مێن وان شكێنت ، و ب نیشانان ڤه هنده‌ك مرۆڤان ژ وان گوهــ ل ده‌نگێ وى بوو به‌لـێ ژ له‌زان دا وان چو پویته نه‌دا گـۆتنا وى ، پشتى باژێڕ ژ مرۆڤان ڤالا بووى ، ئیبـراهیمى ئێكسه‌ر قه‌ستا بوتـخـانه‌یا باژێڕى كر .. ئیبـراهیمى ب له‌ز قه‌ستا صه‌نه‌مێن ملله‌تێ خۆ كر ، و ب تڕانه‌ڤه گـۆته وان : ئه‌رێ ما هوین ڤێ خوارنێ ناخۆن یا خزمه‌تكارێن هه‌وه بۆ هه‌وه دئینن ؟ هه‌وه چىیه بۆچى هوین نائاخڤن وبه‌رسڤا پسیاركه‌ران ناده‌ن ؟ پاشى وى ده‌ست دایێ و ب ده‌ستێ خۆ یێ ڕاستێ صه‌نه‌م هه‌مى شكاندن ؛ دا بۆ ملله‌تێ خۆ ئاشكه‌را بكه‌ت كو ئه‌و د خه‌له‌تن ده‌مێ ئه‌و عیباده‌تى بۆ وان دكه‌ن ، ودا ئه‌و وان تێ بێخت وى صه‌نه‌مێ مه‌زن هێلا نه‌شكاند ، وبڤرێ خۆ دانا سه‌ر ملـێ وى .
ئێڤارى ده‌مێ ئه‌و زڤڕینه باژێڕى ، وه‌كى هه‌ر جار چوونه نك صه‌نه‌مێن خۆ دا خوارنا خۆ یا پـیـرۆز د گه‌ل خۆ ببه‌نه مالێن خۆ ، به‌لـێ چه‌ند حێبه‌تى یا وان یا مه‌زن بوو ده‌مێ وان دیتى صه‌نه‌مێن وان هه‌مى دهویرهویر كرینه ، وگاڤا وان صه‌نه‌مێن خۆ د ڤــى كــراسـێ ره‌زیل دا دیتیـن ، هنده‌ك ژ وان پسیار ژ هـنـده‌كان كر : كێ ئه‌ڤه د گه‌ل خوداوه‌ندێن مه كرى یه ؟ ب ڕاستى ئه‌و دێ مرۆڤه‌كێ زۆردار بت ، چاوا وى بسته‌یى ل سه‌ر خوداوه‌ندێن مه یێن مه‌زن كرىیه !
ئه‌وێن گوهــ ل ئیبـراهیمى بووى ده‌مێ وى سویند خوارى كو دێ صه‌نه‌مان شكێنت گـۆتن : مه گوهــ لـێ بوو وى خۆرتێ دبێژنێ : ئیبـراهیم ، به‌حسێ صه‌نه‌مێن مه ب خرابى دكر . مه‌زنێن وان گـۆت : پا دێ هوین ئیبـراهیمى ل به‌ر چاڤێن مرۆڤان بینن ؛ دا ئه‌و شاهده‌یێ ل سه‌ر ئعـتـرافا وى بده‌ن ؛ دا هێجه‌تا مه خۆشـتـر لـێ بێت .
ب ڕاسـتـى پسیاره‌كا غه‌ریب بوو وان كرى ! ئه‌و ب خۆ یێن دبێژن : خودایێن مه ، ویێن دبێژن : كێ وه لـێ كرىیه ؟ ئه‌رێ ئه‌و چ خودانه یێن كه‌سه‌كێ دى هه‌بت بشێت وان بپه‌لـخـینت !
ووان ئیبـراهیم ئینا ، وب نیشانان ڤه ئیبـراهیم هنگى هێشتا یێ جحێل بوو ، له‌و وان گـۆت : ئه‌و خۆرتێ دبێژنێ ئیبـراهیم ( قورئان ژ زاردەڤێ وان دبێژت : ( قَالُوا سَمِعْنَا فَتًى يَذْكُرُهُمْ يُقَالُ لَـهُ إِبْرَاهِيمُ )[ الانبياء : 60 ] و یا زانایە کو پەیڤا (فتی) دزمانێ عەرەباندا بو وی جحێلی دئێتە گوتن یێ بیست هەرا سیهــ سالی بت) ، پشتى ئیبـراهیم ل دیوانا وان حـازر بـووى وان پسیار ژێ كر : ئه‌رێ تویى یێ ته خوداوه‌ندێن مه شكاندین ؟
تـشـتێ ئیبـراهیمى دڤیا ژ دیاركرنا بێ عه‌قلىیا وان ب جه هات ، له‌و ئیبـراهیمى ـ دا بێ عه‌قلى یا وان ئاشكه‌را بكه‌ت ـ گـۆت : نه‌خێر ، یێ ئه‌و شكاندین ئه‌ڤ صه‌نه‌مێ مه‌زنه ، ئه‌وێ بڤر ل سه‌ر ملى ، پسیارا وى بكه‌ن ، كانێ دێ شێت ئاخڤت یان به‌رسڤا هه‌وه ده‌ت ! ئینا مه‌سه‌له كه‌فته له پێن وان ، وسه‌رداچوونا وان بۆ وان ئاشكه‌را بوو؛ چاوا ئه‌و په‌رستنا وان دكه‌ن وئه‌و دبێزارن ، نه‌دشێن خرابى یێ ژ خۆ پاشڤه لـێ بده‌ن ، ونه‌دشێن به‌رسڤا پـسیاركه‌رێ خۆ بده‌ن ؟ ووان ئعـتـراف ب زۆردارى یێ و شركێ ل سه‌ر خۆ دا .
پاشـى پـشـتـى ئـه‌و هاتـیـنـه ڕاوه‌ستاندن هه‌ر زوى هه‌ڤڕكىیا وان زڤڕى ڤه ، وئه‌و ل نه‌حه‌قىیێ ڤه‌گه‌ڕیان ، ووان به‌رانبه‌ر ئیبـراهیمى ئه‌و هێجه‌ت بۆ خۆ گرت یا كو دبته هێجه‌ت ل سه‌ر وان ، وان گۆت : چاوا پسیار وان بكه‌ین ، وتو دزانى ئه‌و نائاخڤن ؟ ئیبراهیى بۆكێمكرنا بهایێ صه‌نه‌مێن وان گۆ ت : چاوا هوین په‌رستنا وان صه‌نه‌مان دكه‌ن یێن ئه‌گه‌ر په‌رستنا وان هاته كرن ئه‌و چو مفاى ناگه‌هینن ، وئه‌گه‌ر په‌رستنا وان هاته هێلان ژى ئه‌و چو زیانێ ناگه‌هینن ، نه‌هوین بن ونه ئه‌و صه‌نه‌مێن هوین ژبلى خودێ دپه‌رێسن ئه‌رێ ما هوین ب عه قل ناكه‌ڤن ونزانن چ كاره‌كێ كرێته هوین ل سه‌ر ، هوین صه‌نه‌مێن ڕه‌ق وهشك دپه‌رێسن ، وپه‌رستنا خودایێ خۆ یێ هوین وكریارێن هه‌وه ژى ئافراندین دهێلن ؟ ده‌مێ هێجه‌تا وان پویچ بووى وحه‌قى ئاشكه‌ڕابووى ، وان نه‌ڤیا خۆ ب ده‌ست ئیبـراهیمى ڤه به‌رده‌ن ؛ چونكى نه‌عه‌ده‌تێ جاهلیه‌تێ ده‌ڤى ژ نه‌حه‌قىیا خۆ به‌رده‌ت ئه‌گه‌ر خۆ نه‌حه‌قى یا وێ بو هویر وگران یا ئاشكه‌را ژى بت .. گاڤا كه‌فتىیه له‌پێن وان وان ده‌ست هاڤێته حوكم وده‌ستهه‌لاتا خۆ ، ووان گـۆت : هوین ئیبـراهیمى ب ئاگرى بسۆژن ؛ وه‌ك تـۆلڤه‌كرن بۆ خوداوه‌ندێن خۆ یێن هه‌وه پشته‌ڤانى بۆ كرى . وجاهلییه‌تێ ده‌ست دا ( ئـیـرهابێ ) چه‌كێ خۆ یێ هه‌روهه‌ر ..
ئیبـراهیم د ناڤ ئاگرى دا :
پشتى كافرێن ملله‌تێ ئیبـراهیمى چو ده‌لیل د ده‌ست دا نه‌ماین هه‌ڤڕكىیا وى پێ بـكــه‌ن ، ڕابوون ده‌ست ب گه‌ڤ وگوڕان كر ، وهندى هند كه‌ربا وان یا دژوار بوو ، وان هزرا ڕه‌نگه‌كێ وه‌سا یێ كوشتنێ كر كو كه‌سێ به‌رى وان هزر بۆ نه‌كر بت ، وئه‌ڤه یه ( ئیبداعا جاهلییه‌تێ ) ده‌مێ شه‌نبۆز دبت !
وان نه‌گـۆت : سه‌رێ ئیبـراهیمى ب شیـرى لـێ ده‌ن ، یا وى بهلاویسن ، یان بهاڤێنه د بنێ زیندانێ دا .. نه ! ئه‌ڤ ڕه‌نگێن كوشتنێ یێن كلاسیكى دلێن وان هیـن ناكه‌ن ، وان فه‌رمان دا ئاگره‌كێ مه‌زن بێته هلكرن ، و ل پێش چاڤێن خه‌لكى هـه‌مىیێ ئیبـراهیم ب ساخى بێته هاڤـێـتـن د ناڤ وى ئاگرى دا ؛ دا باش بێته سۆتن ، به‌لكى هنگى پیچه‌كێ دلێن وان هیـن ببن ! مه‌لكى بڕیار دا چاله‌كا كویر ومه‌زن بێته كۆلان ، پاشى ملله‌ت هه‌مى پشكدارىیێ د كـۆمكرنا داران دا بكه‌ن ، حه‌تا ئه‌و چال ژ داران بێته تژى كرن ..
ـ بۆچى ملله‌ت هه‌مى ؟
ـ چونكى مه‌سه‌له نه مه‌سه‌له‌كا شه‌خصىیه د ناڤبه‌را ئیبـراهیمى و مه‌لكى دا ، مه‌سه‌له پاڕاستنا ( ته‌ناهىیا نه‌ته‌وه‌یى ) یه ، به‌ڕه‌ڤانىیا ژ رێبازا پیـرۆزا باب وباپیـرانه دژى بــزاڤا گه‌نجه‌كێ ( سه‌رگه‌رم وخاپاندى ) ، له‌و دڤێت ملله‌ت هه‌مى پشكدارىیێ د ڤێ ( مه‌شرووعى ) دا بكه‌ت !
وحه‌تا چال بێته كۆلان وكارێ سۆتنا ئیبـراهیمى بێته كرن ، وان ئیبـراهیم گرت وهاڤێته د زیندانێ دا .. وچال هاته كۆلان ، و ژ لایێ ملله‌تى ڤه ب داران هاته تژى كرن ، ئه‌ڤى كارى چه‌ند ڤه‌كێشا ؟
هـنـده‌ك دبێژن : پتـر ژ چار هه‌یڤان خه‌لكى هه‌مىیێ دڤى ( مه‌شروعى ) دا كار دكر ، حه‌تا دبێژن : ل وى ده‌مى ئه‌گه‌ر ژنه‌ك نساخ ببا یان عه‌یاله‌كێ وێ ئێشه‌ك هاتبایێ ، دا نه‌زركه‌ت كو چى گاڤا ئه‌و یان نساخێ وێ ڕاببته‌ڤه ، ئه‌و باره‌كێ داران بۆ سۆتنا ئیبـراهیمى دێ كۆم كه‌ت !
وپسیارا ل ڤێرى دئێته كرن ئه‌ڤه‌یه : ئه‌رێ ئه‌و چالا كافران بۆ ئیبـراهیمى كـۆلاى ل كیڤه‌بوو ؟
چو به‌رسڤێن بنبـڕ بۆ ڤێ پسیارێ د ده‌ست مه دا نینن ، چونكى نه قورئانێ ونه حه‌دیسێ ئه‌ڤ چه‌نده بۆ مه ئاشكه‌را نه‌كرىیه ، وته‌وراتێ هه‌ما ئێكجار ئه‌ڤ سه‌رهاتىیه نه‌ڤه‌گێڕایه ، به‌لـێ نوكه ل ده‌ڤه‌را حه‌ررانێ چاله‌كا مه‌زن هه‌یه دبێژن : ئه‌ڤ چاله ئه‌وه یا كافران ئیبـراهیم هاڤێتىیه تێدا.. وخودێ چێتـر دزانت .
پـشـتـى چال هاتىیه كـۆلان وان ئه‌و تژى دار كر ، وئاگـره‌كـێ مه‌زن تێدا هلكرى ، ئاگــره‌كـێ وه‌سا بوو دبێژن : طەیر ل عه‌سمانى ژ به‌ر گه‌رماتىیا وى دكه‌فتـن ! به‌لـێ ئاگره‌كێ وه‌سا شاریاى چاوا دێ شێن خۆ نێزیك كه‌ن وئیبـراهیمى هاڤێتنه تێدا ؟
مرۆڤه‌ك ژ وان ( دهندەك ریوایەتێن زەعیف دا هاتییە کو ئەو مروڤ زەلامەکێ کورد بوو ، ناڤێ وی (هزن) بوو ، و ژبەر ڤی کارێ وی خودێ خەسف لێ کر و ئەو دعەردی دا برە خوارێ) ب چێكرنا ئامویره‌ته‌كێ وه‌سا ڕابوو كو ئیبـراهیمى بكه‌نه تێدا و ژ دویر ڤه بهاڤێته د نیڤا ئاگرى دا ، ئه‌و ئامویره‌تێ دبێژنێ : ( مه‌نجه‌نیق ) . وڕۆژا ژڤانێ هاڤێتنا ئیبـراهیمى بۆ ناڤ ئاگرى هاتى بڕیار هاته دان خه‌لك هه‌مى كۆم بـبـن ؛ دا ڤێ ئاهه‌نگا مه‌زن ببینن ، ئه‌و ئاهه‌نگا ئه‌ڤه چار هه‌یڤه ده‌وله‌ت وملله‌ت پـێـكـڤـه خـۆ بـۆ كار دكـه‌ن .. ووان ئیبـراهیم كره د مــه‌نـجـه‌نـیـقێ دا و هاڤێته د چالـێ دا . چو نیشانێن ترسێ ل سه‌ر دێمێ ئیبـراهیمى په‌یدا نه‌بوون ؛ چونكى خـه‌مـا وى دنــیا نــه‌بــوو ، وبه‌رێ وى ل كنارێ خودێ ب تنێ بوو ، ئه‌زمانێ وى ب زكرێ خودێ ڤه یێ موژیل بوو ، ( بوخارى ) ژ ( عه‌بدوللاهێ كوڕێ عه‌بباسى ) ڤه‌دگــوهێزت ، دبێژت : گـۆتنا ئیبـراهیمى یا دویماهىیێ [ به‌رى بهاڤێته د ئاگرى دا ] ئه‌و بوو وى گـۆت : ( حسبي الله ونعم الوكیل ) ..
ودبێژن : ده‌مێ ئیبـراهیم د مه‌نـجـه‌نیقێ دا بۆ ناڤ ئاگرى هاتىیه هاڤێـتـن جـبـریل هاتـه نــك وگـۆتێ : ته چ دڤێت بێژه دا ئه‌ز بۆ ته بكه‌م .. ئیبـراهیمى گـۆتێ : ئه‌گه‌ر ژ ته بت ، من چو نه‌ڤێت ، وئه‌گه‌ر ژ خودێ بت به‌لـێ ، ئه‌و یێ من دبینت ، وئه‌و دزانت من چ دڤێت .
هنـگـى .. ده‌مێ ته‌نگاڤى گه‌هشتىیه دویماهىیێ فه‌رمان ژ لایێ خودێ ڤه‌هات : ( قُلْنَا يَانَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ . وَأَرَادُوا بِهِ كَيْدًا فَجَعَلْنَاهُمْ الأَخْسَرِينَ ـ ڤێجا مه گـۆته ئاگرى : بۆ ئیبـراهیمى سار ببه وببه ته‌ناهى ، ڤێجا چـو نه‌خۆشى تێدا نه‌گه‌هشتێ . ووى ملله‌تى تێچوون بۆ ئیبـراهیمى ڤیا ئینا خودێ فه‌ند وفێلا وان خراب كر ، وئه‌و كرنه یێن نزم وشكه‌ستى ( [ الأنبیا‌ء : 69 – 70 ] .
وئه‌و ئاگرێ خودێ هێزا سوژاندنێ دایێ ، هه‌ر وى خودایى فه‌رمان لـێ كر كو سۆتنێ نه‌كه‌ت ، ووى فه‌رمان ب جه ئینا .. سیه ڕۆژان حه‌تا چلان ـ وه‌كى هنده‌ك دیرۆكڤان دبێژن ـ ئاگر ما هل ، خه‌لكى هزر كر ئیبـراهیم یێ بوویه كشلاخ ، به‌لـێ سه‌همێ سه‌رێ وان گرت ده‌مێ وان دیـتـى ئیبـراهیم ب ساخى ژ ناڤ ئاگرى ده‌ركه‌فت ، ونێزیك بوو ئه‌و باوه‌ر ژ چاڤێن خۆ نه‌كه‌ن .. یا به‌رعه‌قل ئه‌و بوو پشتى وان ئه‌ڤ ( موعجزه ) ب چاڤ دیتى ، وان هه‌مىیان باوه‌رى ب ئیبـراهیمى ئینابا ، به‌لـێ وان ئه‌و نه‌كر ، و ل شوینا باوه‌رى ئینانێ وان گـۆت : ئه‌ڤه سێره‌به‌ندىیه كه ئیبـراهیمى كرى !
ئیبـراهیم و سارا ولووط :
بابێ ئیبـراهیمى ئازه‌رى برایه‌ك هه‌بوو دگـۆتنێ : ( هاران ) وكوڕه‌ك ژى هه‌بوو دگـۆتنێ هاران ، ودیاره وى ناڤێ برایێ خۆ ڕاكربوو ، برایێ وى هارانى كچه‌ك هه‌بوو دگـۆتنێ : ( سارا ) (زانایێ ناڤدار( ئبن كثیر ) ڤێ گوتنێ دروستتر دبینت ، و هندەک دبێژن: سارا کچا مەلکێ حەررانێ بوو ، و دحەدیسا معراجێ دا ئەوا (موسلم) ڤەدگوهێزت، پێغەمبەر سلاڤ لێ بن بەحسێ یووسڤی دکەت و دبێژت خودێ نیڤا جوانییێ دابو وی و دەیکا وی و مەخسەد ب دەیکا وی ( سارا ) یە وەکی زانا دبێژن کو دبیتە دەیکا باپیرێ وی ، و دریوایەتەکێ دا یا بوخاری ڤەدگوهێزت هاتییە کەسێ ل وی زەمانی جوانییا سارایێ نەبوو و پەیڤا سارا وەکی زمانزان دبێژن ب رامانا ( الاميرة ـ مير ) و ( القمر ـ مەهــ) دئێت) شوى ب پسمامێ خۆ ئیبـراهیمى كربوو ، وبرایێ ئیبـراهیمى ( هارانى ) كوڕه‌ك هه‌بوو د گـۆتنێ : ( لووط ) (لووط پشتی هینگێ ببوو پێغەمبەر و بو خەلکێ سەدوومێ هاتبوو هنارتن ، وەکی بو مە دیار دبت) ، سارا ولووط ژ وان كه‌سان بوون یێن باوه‌رى ب پێغه‌مبه‌رینىیا ئیبـراهیمى ئیناى ، وهنده‌ك دبێژن : هه‌ما وان هه‌ر دووان ب تنێ باوه‌رى ب وى ئینا بوو . پشتى ئیبـراهیمى ژ ئاگرى هاتى یه ده‌ر و ژ ملله‌تێ خۆ بێ هیڤى بووى كو باوه‌رىیێ پێ بینن ، و ل دویڤ فه‌رمانا خودێ ، وى وه‌لاتێ بابلـێ هێلا وقه‌ستا ده‌ڤه‌را شامێ كر ، و ل سه‌رى چوو قه‌ستا باژێڕێ حه‌ررانێ كر .
ئیبـراهیم ل حه‌ررانێ :
ئیبـراهیم و ژنكا خۆ وبرازایێ خۆ چوونه ده‌ڤه‌را شامێ و ل باژێڕێ حه‌ررانێ ئاكنجى بوون ، ویا زانایه كو خه‌لكێ حه‌ررانێ په‌رستنا ستێران دكر ، وچونكى ئیبـراهیم پێغه‌مبه‌ر بوو كارێ وى به‌لاڤكرنا ئیسلامێ بوو د ناڤ خه‌لكى دا ، گاڤا وى خه‌لك ل سه‌ر ڤى دینێ بێ خێر دیتى وى ده‌ست ب به‌لاڤكرنا ئیسلامێ كر وبه‌رێ خه‌لكى دا ته‌وحیدێ وپه‌رستنا خودێ ..
د قورئانێ دا ئیشاره‌ت بۆ ئێك ژ دان وستاندێن ئیبـراهیمى د گه‌ل ستێر په‌رێسان هه‌یه ، وهزر پتـر بۆ هندێ دچت كو ئه‌ڤ دان وستاندنا ئیبـراهیمى د گه‌ل كافران ل حه‌ررانێ چێ بت ؛ چونكى خه‌لكێ وێ ـ وه‌كى مه گـۆتى ـ پـه‌رسـتـنا ستێـران دكر .
وئه‌و ئسلووبێ ڤێ جارێ ئیبـراهیمى د گه‌ل كافران ب كارئیناى یێ جودا بـوو ژ وى ئـسـلووبێ وى ل ده‌ڤه‌را بابلـێ د گه‌ل وان ب كارئیناى ، ڤێ جارێ وى ( مه‌نهه‌جێ ته‌جریبى ) د گه‌ل وان ب كارئینا دا وان ل بێ خێرىیا په‌رستنا ستێران ئاگه‌هدار بكه‌ت ، قورئان دبێژت : ( وَكَذَلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنْ الْمُوقِنِينَ . فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ . فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِنْ لَمْ يَهْدِنِي رَبِّي لَأَكُونَنَّ مِنْ الْقَوْمِ الضَّالِّينَ . فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّي هَذَا أَكْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ يَاقَوْمِ إِنِّي بَرِيءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ . إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَا مِنْ الْمُشْرِكِينَ . وَحَاجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أَتُحَاجُّونِي فِي اللَّهِ وَقَدْ هَدَانِي وَلَا أَخَافُ مَا تُشْرِكُونَ بِهِ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ رَبِّي شَيْئًا وَسِعَ رَبِّي كُلَّ شَيْءٍ عِلْمًا أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ . وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُمْ بِاللَّهِ مَا لَـمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ . الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمْ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ . وَتِلْكَ حُجَّتُنَا آتَيْنَاهَا إِبْرَاهِيمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَـنْ نَشَاءُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ) ( [ الانعام 75 – 83 ] .
ئـه‌و مـرۆڤـێـن ب كارێ پـه‌روه‌رده‌كـرنێ ڕادبن دزانن كــو گه‌له‌ك جاران ڕێـكــا ژ هه‌مىیان ڕاستتـر بۆ پێشچاڤكرنا كاره‌كى كانێ یێ دورسته یان نه ، ئه‌وه مرۆڤێ په‌روه‌رده‌كار ب ڕه‌نگه‌كێ ( عه‌مه‌لـى ) وى كارى بێخته به‌رچاڤ ، بۆ نـمـوونه : بچویكه‌كێ ساڤا ده‌مێ خۆ نێزیكى قـۆرىیێ ئاڤا كه‌ل دكه‌ت ، ئه‌گه‌ر تو وى پاشڤه لـێ بده‌ى پتـر دێ ره‌غبه‌ت بۆ وى چێ بت كو ئه‌و خۆ نێزیكى وى قۆرى بكه‌ت ، بـه‌لـێ ئه‌گه‌ر ته‌هێلا حه‌تا ئه‌و خۆ نێزیك بكه‌ت و ده‌ستێ خۆ بگه‌هینتێ وئه‌و ب خۆ ب تاما سۆتنێ بحه‌سیێت ـ سۆتنه‌كا سڤك وبێ زیان ـ ئێدى جهێ قـۆرى لـێ بت ئه‌و خــۆ نـێـزیك ناكه‌ت ، ئه‌گه‌ر خۆ یێ سار ژى بت ، بۆچى ؟ چونكى وى یێ جه‌رباندى .. ئه‌ڤه‌یه ئه‌و مه‌نهه‌جێ دبێژنێ : مه‌نهه‌جێ ته‌جریبى .
ئیبـراهیمى ئه‌ڤ مه‌نهه‌جه ڤێ جارێ جه‌ڕباند ، گـۆت : به‌لكى عه‌قله‌ك بێته سه‌رێ ڤان ستێر په‌رێسان ، به‌لـێ ڤێ ژى د گه‌ل وان فایده نه‌كر .. قورئان دبێژت : كانێ چاوا مــه د مــه‌سـه‌لا عیباده‌تى دا به‌رێ ئیبـراهیمى دا هیدایه‌تێ وه‌سا ئه‌م وێ یا كو ل عه‌سمانان وعه‌ردى هه‌ى ژ ملكى وشیانا مه‌زن نیشا وى دده‌ین ، ودا ئه‌و ببته ژ وان یێن د باوه‌رى یا خۆ دا دموكم . ده‌مێ شه‌ڤ ب سه‌ر ئیبـراهیمى دا تارى بووى وى دان وستاندن د گـه‌ل ملله‌تێ خۆ كر ؛ دا بۆ وان دیار بـكـه‌ت كو دینێ وان یێ پــویــچــه ، ئـیـبـراهیمى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ستێره‌ك دیت ، ودا ئه‌و ملله‌تێ خۆ به‌ر ب تــه‌وحـیدێ ڤه ببه‌ت وى گـۆت : ئه‌ڤه خودایێ منه ، ڤێجا ده‌مێ ئه‌و ستێر ئاڤابووى ، وى گـۆت : ئه‌ز حه‌ز ژ وان خودایان ناكه‌م یێن ئاڤا دبن .
ئیبـراهیمى ب ڤێ چه‌ندێ دڤیا بێژته وان : چه‌ند دینه‌كێ عه‌جێبه هه‌وه هه‌ى ، چاو هوین په‌رستنا تشته‌كى دكه‌ن ئاڤا دبت .
وشه‌ڤا ددویڤ دا ده‌مێ ئیبـراهیمى دیتى هه‌یڤ ده‌ركه‌فت ـ بۆ كێشانا هه‌ڤركان ب لایێ خــۆ ڤـه ـ وى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ئه‌ڤه خودایێ منه ، ده‌مێ ئه‌و ژى ئاڤابووى ، وى ـ وه‌ك خــۆ هــه‌وجه‌كرن بۆ هیدایه‌تا خودایێ خۆ ـ گـۆت : ئه‌گه‌ر خودایێ من د مــه‌سـه‌لا ته‌وحیدا خۆ دا به‌رێ من نه‌ده‌ته ڕاستىیێ ئه‌ز دێ بمه ژ وى ملله‌تى یێ ژ ڕێكا ڕاست به‌رزه‌بووى وپه‌رستنا تشته‌كێ دى ژبلى خودێ كرى . وده‌مــێ وى دیـتــى ڕۆژ یا هه‌لاتى وى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ئه‌ڤه خودایێ منه ، ئه‌ڤه ژ ستێر وهه‌یڤێ مه‌زنــتـره ، ڤـێجا ده‌مـێ ئه‌و ژى ئاڤابووى ، وى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ئه‌زێ به‌ریـمـه ژ وێ شركا هوین دكه‌ن ، كو هوین ژ بلى خودێ پـه‌رستنا ستێـر وصه‌نه‌مان دكه‌ن . هندى ئه‌زم من به‌رێ ڕوىیێ خۆ د په‌رستنێ دا یێ دایه خودێ ب تنێ ، وئـه‌وه یێ عه‌سمان وعه‌رد ئافراندین ، ومن به‌رێ خۆ ژ شركێ یێ وه‌رگێڕایه ته‌وحیدێ ، وئه‌ز نه ژ وانم یێن شریكان بۆ خودێ ددانن .
یه‌عنى : ئــیـبـراهیمى ب ته‌جروبه بۆ ملله‌تێ خۆ دیار كر كو ئه‌ڤ خـوداوه‌نـدێن ژ قه‌ستا یێن ئه‌و په‌رستنێ بۆ دكه‌ن دبێ مفانه ، به‌لـێ وان گوهدارىیا ئیبـراهیمى نـه‌كـر ، لـه‌و ئـیـبـراهیمى ـ وه‌كــى مــه گـۆتـى ـ ب ڕه‌نگه‌كێ ئاشكه‌را به‌رائه‌تا خۆ ژ دینێ وان دا ، وگاڤا ئیبـراهیمى ب ڤى ڕه‌نگى ( ته‌حه‌ددیا ) وان كرى ملله‌تێ وى د تـه‌وحــیــدا خــودێ دا هــه‌ڤـڕكى د گه‌ل وى كر ، وى گـۆته وان : ئه‌رێ هوین د ته‌وحیدا خودێ دا هه‌ڤڕكىیێ د گه‌ل من دكه‌ن ، ووى به‌رێ من یێ دایه زانینا ته‌وحیدا خۆ ، ڤێجا ئه‌گه‌ر هوین من ب خوداوه‌ندێن خۆ دترسینن كو ئه‌و زیانێ بگه‌هیننه مــن ئـه‌ز ژ وان ناترسم وئه‌و چو زیانێ ناگه‌هیننه من ، ب وى تشتى نه‌بت یێ خودایێ من حه‌ز كرى كو بگه‌هته من .
خودایێ من هه‌مى تشت ب زانینا خۆ ڤه‌گرتینه ، ئه‌رێ ڤێجا ما هوین بیـرا خۆ لـێ نائیننه‌ڤه دا بزانن ئه‌و ب تنێیه یێ هێژاى په‌رستنێ ؟ وچاوا ئه‌ز ژ صه‌نه‌مێن هه‌وه بـتـرسم وهوین ژ خودایێ من ناتـرسـن یـێ هـویـن ئافـرانـدین ، وئه‌و صه‌نه‌م ژى ئافراندین یێن هوین بۆ وى د عـیـباده‌تى دا دكه‌نه هه‌ڤپشك ، بێى كو هه‌وه هێجه‌ته‌ك ل سه‌ر وێ چه‌ندێ هه‌بت ؟ ڤێجا كى ژ هه‌ردو ده‌سته‌كان : ده‌سته‌كا بوتپه‌رێسان وده‌سته‌كا خودانێن تـه‌وحیدێ پتـر هێژایى ته‌ناهىیى وسه‌لامه‌تىیا ژ عه‌زابا خودێیه ؟ ئه‌گه‌ر هوین ڕاستىیا گـۆتنا من دزانن بێژنه من .
ئیبـراهیم وبنه‌مالا وى ل شامێ :
پشتى ئیبـراهیم وبنه‌مالا خۆ چه‌نده‌كێ ماینه ل حه‌ررانێ ، ل دویڤ فه‌رمانا خودێ وى وه‌لاتێ خۆ هێلا وبه‌ر ب شامێ ڤه چوو ، قورئان دبێژت : ( وَنَجَّيْنَاهُ وَلُوطًا إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا لِلْعَالَمِينَ ـ ومه ئیبـراهیم ولووگ ئه‌وێ باوه‌رى پێ ئیناى ڕزگاركرن ، ومـه بــه‌رێ وان دا عه‌ردێ شامێ یێ مـه بـه‌ره‌كه‌ت هاڤێتىیێ ب مشه‌كرنا خــێــر وخێراتان ل وێرێ ، وپتـرىیا پێغه‌مبه‌ران ژى ل وێرێ بوون ( [ الانبیا‌ء : 71 ] .
ل دویڤ فـه‌رمانا خودێ ئیبـراهیم ژ وه‌لاتێ خۆ مشه‌خت بوو وچوو قه‌ستا ده‌ڤه‌را ( فلسطین ) ێ كــر . وئــه‌و وژنكا خــۆ سارا وبـرازایێ خۆ لووگ ل لایێ ڕۆژهه‌لاتا ( به‌یتولمه‌قدسێ ) ئاكنجى بوون ، وئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ل وى ده‌مى وه‌لاتێ كه‌نعانىیان بوو .. و ل وێرێ ئیبـراهیم ئاكنجى بوو ، وژینا خۆ بره سه‌رى .
سال بۆرین وڕۆژ بۆ ڕۆژێ ئیبـراهیم وژنكا وى سارا ب ناڤ سال ڤه‌دچوون وتشتێ تاما خۆشا ژینا وان تێك ددا ب تنێ ئه‌و بوو هێشتا خودێ ل وان نه‌هاتبوو كه‌ره‌مێ وچو زارۆك نه‌دابوونه وان ، ووه‌سا یا دیار كو ئه‌گه‌ر ژ سارایێ بوو ووێ بچویك نـه‌دبـوون . وپـشـتـى چه‌ند سالــه‌كان ژ مانا ئـیـبـراهـیـمـى ل شامـێ دبێژن : جاره‌كێ ژ به‌ر نه‌هاتنا بارانێ خه‌لا ل شامێ په‌یدا بوو ئینا وى قه‌ستا ( مصرى ) كر ..
ئیبـراهیم ل مصرێ :
( بوخارى ) ژ ( ئـه‌بـوو هوره‌یره‌ى ) ڤه‌دگــوهــێــزت ، دبێژت : پـێـغـه‌مـبـه‌رى ـ سـلاڤ لـێ بن ـ گـۆت : ( ئـیبـراهیم ـ سلاڤ لـێ بن ـ وسارا پێكڤه مشه‌خت بوون ، وچوونه جهه‌كى مه‌لكه‌ك لـێ هه‌بوو ، ئینا ل وى جهى بوو ده‌نگ كو ئیبـراهیم یێ هاتى وجوانتـرین ژنك یا د گه‌ل ، ئینا وى [ یه‌عنى : مه‌لكى ] هنارته ب دویڤ وى ڕا وگـۆتێ : ئه‌ى ئیبـراهیم ، ئه‌و كییه د گه‌ل ته ؟ وى گـۆت : ئه‌و خویشكا منه ( ئیبراهیمی ئەڤ گوتنە گوت چونکی عەدەتێ وی مللەتی بوو ئەگەر ژنکەکا ب مێر هاتبا وێرێ وان مێرێ وێ دکوشت و ژنک بو خو دبر ، ژخو ئەگەر ئەو ژن یا ب مێر نەبا وان چو نەخوشی نەدگەهاندنە مروڤێن وێ ) ، پاشى ئیبـراهیم زڤڕى نك سارایێ وگـۆتـێ : من یێ گـۆتییه وان تو خویشكا منى ، ڤێجا من دره‌وین ده‌رنه‌ئێخه (وئه‌ڤه گـۆتنا ئیبـراهیمى یا سىیێ بوو ئه‌وا ب سه‌رڤه وه‌كى دره‌وێ ، یا ئێكێ : ده‌مێ وى گـۆتىیه ملله‌تێ خۆ : ئه‌ز یێ نه‌خۆشم ، ویا دووێ : ده‌مێ وى گـۆتىیه ملله‌تێ خۆ : صه‌نه‌مێ مه‌زن صه‌نه‌مێن هه‌وه شكاندینه ، ویا سىیێ ئه‌ڤه گـۆتنه بوو ..
و ژ به‌ر ڤان هه‌ر سێ گـۆتنان ڕۆژا قیامه‌تێ ده‌مێ خه‌لك دچنه نك وى دا ئه‌و مه‌هده‌رێ بۆ خه‌لكێ مه‌حشه‌رێ بكه‌ت ئه‌و دبێژته وان : هه‌ڕنه نك ئێكێ دى من سێ دره‌و كرینه له‌و ئه‌ز نه‌وێرم ئه‌ڤرۆ داخوازا مه‌هده‌رێ بۆ هه‌وه ژ خودێ بكه‌م ) ، وئه‌ز ب خودێ كه‌مه ژبلى مــن وتـــه خـــودان باوه‌ره‌ك ل عه‌ردى نینه (دبت مه‌خسه‌دا ئیبـراهیمى ب عه‌ردى عه‌ردێ وى وه‌لاتى بت ؛ چونكى لووطى ژى باوه‌رى ب خـودێ هـه‌بـوو ، وهنگى یێ ساخ بوو ، ودبت ژ ڤێ حه‌دیسێ بێته زانین كو لووط د گه‌ل مامێ خۆ نه‌چووبوو وى وه‌لاتى) ، ئینا وى سارا هنارت ، وده‌مێ ئه‌و مه‌لك هاتییێ ، وێ ده‌سنڤێژا خۆ گرت ونڤێژكر ، وگـۆت : یا ره‌ببى ئه‌گه‌ر من باوه‌رى ب ته وپێغه‌مبه‌رێ ته ئینا بــت ، ونامـویسا خۆ پاراست بت ، تو ڤى كافرى ل من زال نه‌كه ، ئینا ئه‌و وه‌سا بێنا وى ته‌نگ بوو حه‌تا وى پىیێن خۆ ڕاهاڤێتـن ).
وهه‌ر چه‌نده د ڤێ حه‌دیسێ دا نه‌هاتىیه كو ئه‌و عه‌ردێ ئیبـراهیم چوویێ مصر بـوو ، بـه‌لـێ د هنده‌ك حه‌دیسێن دى دا هاتىیه پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ( هـویـن دێ مـصـرێ ڤـه‌كـه‌ن ، ڤـێـجـا ئه‌گه‌ر هه‌وه ئه‌و ڤه‌كر هوین ب شیـره‌تا من د ده‌ر حه‌قا قبطییان دا بكه‌ن ؛ چونكى وان مرۆڤاینى د گه‌ل مه هه‌یه ) . (وەکی موسلم ڤەدگوهێزت) ومه‌خسه‌دا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب مرۆ ڤاینىیێ ئه‌و بوو كو هاجه‌را ده‌یكا ئیسماعیلى قبطى بوو .
و ژ حه‌دیسا بۆرى دیار دبت كو ده‌مێ ئیبـراهیم چوویه مصرێ ئه‌و وژنكا خۆ سارا ، مه‌لكێ مصرێ یێ وى سه‌رده‌مى یێ كافر ( پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسا خۆ دا دبێژت : مه‌لكه‌ك هه‌بوو ، ونابێژته ڤى مه‌لكى : فیـرعه‌ون ، وته‌ورات ده‌مێ ڤێ سه‌رهاتىیێ ڤه‌دگێڕت دبێژته ڤى مه‌لكى فیـرعه‌ون) ڤیا خرابىیێ بگه‌هینته ژنكا ئیبـراهیمى ، به‌لـێ چونكى ئه‌و ژنكه‌كا ده‌همه‌ن پاقژ وخودان باوه‌ر بوو وێ هه‌وارێن خۆ گه‌هاندنه خودێ كو ئه‌و وێ ژ خرابىیا ڤى كافرى بپارێزت ، وخودێ داخوازا وێ بۆ ب جه ئینا ، ده‌مێ مه‌لكى خۆ نێزیك دكر خودێ بێنا وى وه‌سا ته‌نگ دكر نه‌دشیا ژ جه بلڤت له‌و وى پىیێن خۆ ڕادهاڤـێـتـن ، ودگـۆته سارایێ : به‌س تو دوعایه‌كێ بۆ من بكه كو ئه‌ز وه‌كى به‌رێ لـێ بێم ئه‌ز چو ل ته ناكه‌م ، سارایێ دوعا بۆ وى كرن ئه‌و چێبوو ، پشتى چـێـبـووى جاره‌كا دى ئه‌و ل گـۆتنا خۆ لێڤه‌بوو وچوو سارایێ ، ئینا جاره‌كا دى وه ل وى هات .. سێ جاران ئه‌ڤه ب سه‌رى هات ، جارا چارێ گازى ئێلچىیێن خۆ كر وگـۆتێ : ئه‌ڤه نه مرۆڤه‌كه هه‌وه بۆ من ئیناى ، ئه‌ڤه شه‌یطانه ! پاشـى گاڤا وى ئه‌ڤ چه‌نده ژ سارایێ دیتى وزانى ئه‌و ژنه‌كا پاقژه ڕابوو جارىیه‌ك ژ جارى یێن خۆ دا هاجه‌رێ وئه‌و بۆ زه‌لامێ وێ زڤڕاند ، وپشتى چه‌نده‌كێ ئه‌و ماینه ل مصرێ جاره‌كا دى ئه‌و زڤڕینه جهێ خۆ یێ ژێ هاتـیـن كو وه‌لاتێ شامێ بوو .
جاره‌كا دى ل شامێ
پشتى ئیبـراهیمى وژنكا خۆ سارا ـ و د گه‌ل وان دا جارییا سارایێ هاجه‌را قبطى ـ ژ مصرێ ڤـه‌گـه‌ڕیاین جاره‌كا دى ل شامـێ ئاكنجى بوون ، وچه‌ند ساله‌كان مانه ل وێرێ ..
و ل ڤى ده‌مى خودێ وه‌حى بۆ لووطى ـ برازایێ ئیبـراهیمى ـ هنارت ، وئه‌و بۆ خــه‌لـكـێ ده‌ڤه‌را ( سه‌دوومێ ) ل ( ئـوردنـێ ) هـنـارت ، ووى پـشـتـى ده‌ستویرى ژ مامێ خۆ خواستى چوو قه‌ستا وێ ده‌ڤه‌رێ كر .. ( و سەرهاتییا وی دگەل وی خەلکێ ئەو بو هاتییە هنارتن پشتی سەرهاتییا ئیبراهیمی ـ ئەگەر خودێ حەز بکەت دێ ڤەگوهێزین) .
وپشتى زڤڕینا ئیبـراهیمى ژ مصرێ ب چه‌ند ساله‌كان ده‌مێ ژنكا وى سارایێ دیتى ئه‌و یا به‌ر ب پیـراتىیێ ڤه‌دچت وچو هیڤى نینن كو وێ چو عه‌یال ببـن ، ئه‌و ڕابوو جارى یا خۆ هاجه‌ر كره دیارى بۆ زه‌لامێ خۆ ؛ دا به‌لكى خودێ زارۆكه‌كى ژێ بــده‌تــێ ودوونده‌ها وى پــێ بـمـینت .. وئــه‌و بــوو خودێ هاته كه‌ره‌مێ وكوڕه‌ك ژ هاجــه‌رێ دا ئیبـراهیمى ناڤـێ وى كره : ئیسماعیل ، وپشتى هنگى خـودێ كه‌ره‌م د گه‌ل سارایێ ژى كر وكوڕه‌ك دایێ ناڤێ وى كره : ئیسحاق ، و ب ڤان هه‌ردو كوڕان ـ ئه‌وێن پشتى هنگى بووینه پێغه‌مبه‌ر ـ خودێ دوونـده‌هـه‌كا بۆش ئـێـخـسته دویڤ پێغه‌مبه‌رێ خۆ ئیبـراهیمى ـ سلاڤ لـێ بن ـ . ( سەرهاتییا ئیسماعیلی و دەیکا وی ، و ئیسحاقی و دەیکا وی ژی پاشی ب درێژی دێ ڤەگوهێزین ) وهه‌ردو ژنكێن ئیبـراهیمى سارا وهاجه‌ر به‌رى وى مربوون ، سارا ل شامێ وهاجه‌ر ل مه‌كه‌هێ ، ودبێژن : ژبلى ڤان هه‌ردو ژنان ئیبـراهیمى دو ژنێن دى ژى ئینابوون ، پێنج كوڕ ژ ئێكێ هه‌بوون ، وشه‌ش ژ یا دى ، وئه‌گه‌ر ئه‌ڤ گـۆتنه یا دورست بت مه‌عنا ئیبـراهیمى دێ سێزده كوڕێن دی هه‌بن .
صوحوفێن ئیبـراهیمى :
ژ قورئانێ وحه‌دیسان بۆ مه ئاشكه‌را دبت كو خودایێ مه‌زن هنده‌ك نڤیسیـن بۆ خۆشـتـڤىیێ خۆ ئیبـراهیمى هنارتبوون ، وقورئان ناڤێ ڤان نـڤـیـسـیـنان دكــه‌تـه : ( صوحوف ) وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : ( إِنَّ هَذَا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولَى . صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى ـ هندى ئه‌وه یا د ڤێ سووره‌تێ دا بۆ هه‌وه هاتىیه گۆتن ئه‌و ئه‌وه یا ڕامانا وێ د وان كیتابان دا هاتى یێن بــه‌رى قورئانێ هاتینه خوارێ، وئه‌و كیتابێن ئیبـراهیمى ومووساینه سلاڤ لـێ بن ( [ الأعلى : 18 ـ 19 ] .
و د وێ حه‌دیــسێ دا یا ژ ( ئه‌بوو ذه‌ررى ) دئێته ڤه‌گوهاستن هاتىیه ، پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : خودێ ده‌هــ صه‌حیفه بۆ ئیبـراهیمى هنارتبوون هه‌مى مه‌ته‌ل بوون .
مرنا ئیبـراهیمى :
ئـیـبـراهیم ـ سلاڤ لـێ بن ـ ل شامــێ یـێ ئاكنجى بوو، ل وى با ژێرێ ب ناڤێ ( حه‌بروونێ ) دهاته ناسین ، ونوكه دبێژنێ : باژێڕێ (ئه‌لـخـه‌لیل ) ؛ ودكه‌فته ژێرییا ( ئـۆرشه‌لیمێ ) ، وهه‌ر ل ڤى باژێڕى ژى وى وه‌غه‌ر ژ دنیایێ كــربـوو ..
د هنده‌ك ریوایه‌تان دا هاتىیه كو به‌رى ئیبـراهیم بـمـرت نساخىیه‌ك ب سه‌ر دا هاتبوو ، وده‌مێ ژى یێ وى بوویه دوسه‌د سال خودێ ئێمانه‌تێ خۆ ژێ ستاند ، وهه‌ردو كوڕێن وى ئیسماعیل وئیسحاقى پشكدارى دڤه‌شارتنا وى دا كر ، وهه‌ر چه‌نده جهێ قه‌برێ وى ب دورستى نه‌هاتىیه زانین كانێ ل كیڤه‌یه ، به‌لـێ گومان تێدا نینه كو ئه‌و ل باژێڕێ ئه‌لـخـه‌لیل یێ هاتىیه ڤه‌شارتن ، ل نك سارایێ .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی