حه ديسا بیـست وهـه‌شــتێ
حه ديسا بیـست وهـه‌شــتێ
عن العرباض بن سارية -رضي الله عنه- قال: وعظنا رسول الله -صلى الله عليه وسلم- موعظة بليغة، وجلت منها القلوب، وذرفت منها العيون، فقلنا: يا رسول الله، كأنها موعظة مودع، فأوصنا، قال: ( أوصيكم بتقوى الله، والسمع والطاعة وإن عبدا حبشيا، فإنه من يعش منكم بعدي فسيرى اختلافا كثيرا، فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء المهديين الراشدين، تمسكوا بها، وعضوا عليها بالنواجذ، وإياكم ومحدثات الأمور، فإن كل محدثة بدعة، وكل بدعة ضلالة ).
رواه أبو داود والترمذي
عرباضێ كوڕێ ساریه‌ى دبێژت: پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- وه‌عزه‌ك ل مه كر، دل ژ به‌ر ترسیان، وچاڤان ڕۆندك باراندن، ئینا مه گۆت: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ، هه‌ر وه‌كى ئه‌و شیره‌تا وییه یێ خاترا خۆ دخوازت، ڤێجا شیره‌ته‌كێ ل مه بكه، وى گۆت: ئه‌ز شیره‌تێ ب ته‌قوایا خودێ ل هه‌وه دكه‌م، و ب گوهداریێ ئه‌گه‌ر خۆ عه‌بده‌كێ حه‌به‌شى ببته مه‌زنێ هه‌وه، وهه‌چیێ ژ هه‌وه بمینت دێ جودابوونه‌كا مه‌زن بینت، ڤێجا هه‌وه ئێمانه‌ت سوننه‌تا من وسوننه‌تا جێگرێن من یێن سه‌رڕاست، وێ بگرن، وپدیێن خۆ ل سه‌ر بشدینن، وهشیارى وان كاران بن یێن د دینى دا نوى ده‌ردكه‌ڤن، چونكى هه‌ر تشته‌كێ د دینى دا نوى ده‌ركه‌ڤت بیدعه‌یه، وهه‌ر بیدعه‌یه‌كا هه‌بت به‌رزه‌بوونه.
ئه‌بوو داوود وترمذى ڤه‌دگوهێزن
ڤێ حه‌دیسێ شیره‌ته‌كا مه‌زن وكۆمكه‌ر تێدا هه‌یه، ژ به‌ر كو وان هه‌مى تشتان ڤه‌دگرت یێن دین ودنیایا موسلمانان چێ دكه‌ت، وئاشكه‌رایه كو پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- گه‌له‌ك جاران د ناڤ صه‌حابیێن خۆ دا ڕادبووڤه ووه‌عز ل وان دكر، وڕێكا دورست نیشا وان ددا، ئێك ژ وان جاران ئه‌ڤ جاره بوو، یا كو وى وه‌عزه‌كێ وه‌سا تێدا ل وان كرى، دلێن وان ژ ترسان دا ڤه‌له‌رزین، وچاڤێت وان ڕۆندك باراندن، ووان وه هه‌ست پێ كر كو ئه‌ڤ شیره‌ت ووه‌عه‌زه یێن وى كه‌سینه یێ خاترا خۆ ژ هه‌ڤالێن خۆ دخوازت، له‌و وان ڤیا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ڕێكێ بۆ وان ئاشكه‌را بكه‌ت، كانێ پشتى وى ئه‌و چ بكه‌ن؟ وپێغه‌مبه‌رى ژى -سلاڤ لێ بن- ژ لایێ خۆ ڤه شیره‌ته‌ك ل وان كر، مه‌سه‌له‌یێن گرنگ یێن ئه‌و هه‌وجه دبنێ د ناڤ دا كۆمكرن، وئه‌م دشێین وان مه‌سه‌له‌یان د ڤان خالان دا كۆم بكه‌ین:
ته‌قوایا خودێ:
( أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى الله ) وته‌قوا ئه‌وه مرۆڤ په‌رژانه‌كى بێخته ناڤبه‌را خۆ ووان تشتان یێن غه‌زه‌با خودێ ب سه‌ر وى دا دئینت، ومه‌به‌ست ب په‌رژانى ئه‌وه ئه‌و وى كارى بكه‌ت یێ خودێ فه‌رمان پێ كرى، وخۆ ژ وى كارى بده‌ته پاش یێ خودێ ئه‌و ژێ دایه پاش.. وته‌قوا ئه‌و شیره‌ته یا خودێ ل مرۆڤان كرى، وئه‌وه دبته ئه‌گه‌را خێرا دنیایێ وئاخره‌تێ، وبه‌رى نوكه د حه‌دیسا (18) دا، مه به‌حسێ ته‌قوایێ كریه، له‌و پێتڤى ب دوباره‌كرنێ ناكه‌ت.
گوهداریا مه‌زن وكاربده‌ستان:
( وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ عَبْدًا حَبَشِيًّا ) یه‌عنى: وئه‌ز شیره‌تێ ب گوهداریا مه‌زنان ل هه‌وه دكه‌م، ئه‌گه‌ر خۆ مه‌زنێ هه‌وه عه‌بده‌كێ حه‌به‌شى بت، وخودایێ مه‌زن د ئایه‌ته‌كێ دا دبێژت: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ) (النساء: 59) وئه‌ڤه ئه‌مره‌كه خودێ ل هه‌مى خودان باوه‌ران دكه‌ت كو ئه‌و گوهداریا خودێ وپێغه‌مبه‌رى بكه‌ن، هه‌ر وه‌سا گوهداریا مه‌زنێن خــۆ ژى بـكـه‌ن یـێـن كـارێ هــه‌وه دكــه‌ڤـنـه د ده‌ستان دا، ومه‌خسه‌د ب كـاربـده‌ســتــان د ئایه‌ت وحــه‌دیــســێــن ب ڤــى ڕه‌نــگـى دا ئه‌ون یێن كار د شــریـعـه‌تێ خودێ دكه‌ن، وئه‌وێن ب ڤى ڕه‌نگى نه‌بن مه‌سه‌لا گوهداریا وان د كــه‌فــتــه د بــن مــه‌ســه‌لا (مـه‌صله‌حه‌ت ومه‌فسه‌ده‌تێ) ڤــه، وگــوهـدارى ب ڕه‌نگه‌كێ گشتى دڤــێــت د وى كــارى دا بــت یـێ خودێ پێ رازى بت، ئه‌گه‌ر نه.. پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: ( لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الله عَزَّ وَجَلَّ ) د بێ ئه‌مریا خودێ دا گوهداریا چو مه‌خلووقان نائێته‌كرن.
پێگیریا ب سوننه‌تێ:
پاشى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ( فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بَعْدِي فَسَيَرَى اخْتِلاَفًا كَثِيرًا، فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلَفَاءِ المَهْدِيِّينَ الرَّاشِدِينَ، تَمَسَّكُوا بِهَا، وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ ) وئه‌ڤه ئیشاره‌ته‌كا ئاشكه‌رایه ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- كو ئوممه‌ت پشتى وى دێ ژێك جودا بت، وگه‌له‌ك كۆم وده‌سته‌كێن ڕێ به‌رزه وسه‌رداچووى دێ په‌یدا بن، وبه‌رى صه‌حابى پسیار بكه‌ن: كانێ ڕێكا ڕزگاربوونێ ل ده‌مێ په‌یدابوونا ئختلافێ چیه؟ پێغه‌مبه‌رى ب خۆ -سلاڤ لێ بن- به‌رسڤ دا وان وگۆت: هه‌وه ئێمانه‌ت سوننه‌تا من، ئه‌و ڕێ وڕێبازا ئه‌ز ل سه‌ر چوویم، ومن نیشا هه‌وه داى، هه‌ر وه‌سا خه‌لیفێن من یێن سه‌رڕاست ژى ل سه‌ر چووین.
وده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: سوننه‌تا من ویا خه‌لیفێن من یێن سه‌رڕاست ب پدیان بگرن، وبشدینن، ئه‌ڤه (كینایه‌ته) مه‌عنا وێ ئه‌وه مرۆڤ چو جاران سوننه‌تێ به‌رنه‌ده‌ت، وهه‌رده‌م خۆ پێڤه بگرت، خۆ چه‌ند زه‌حمه‌تێ ب ڤێ چه‌ندێ ڤه ببینت، وئه‌گه‌ر هات ووى ده‌ست نه‌مان خۆ پێڤه بگرت ژى بلا ئه‌و ب پدیان خۆ پێڤه بگرت. و ژ ڤێ چه‌ندێ بۆ مه دیار دبت كو پێگیریا ب سوننه‌تێیه مرۆڤى دپارێزت، و ژ جودابوون وئختلافێ دده‌ته پاش.
خۆدویركرنا ژ بیدعه‌یان:
وپێگیریا ب سوننه‌تێ مه‌عنا وێ ئه‌وه مرۆڤ خۆ ژ بیدعه‌یان بده‌ته پاش، له‌و پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- پشتى فه‌رمان ل مه كرى ئه‌م كارى ب سوننه‌تێ بكه‌ین، گۆت: ( وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الأُمُورِ، فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ، وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ ) یه‌عنى: هشیارى وان كاران بن یێن نوى ده‌ردكه‌ڤن، چونكى هه‌ر تشته‌كى -د دینى دا- نوى ده‌ركه‌ڤت بیدعه‌یه، وبـیدعه ئه‌و گۆتن وكـریار، وڕێ وڕێبازن یێن پشتى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د دینى دا ده‌ردكه‌ڤن، وچو ئه‌صل وبناخه بۆ نه‌هه‌ین نه د كیتابێ دا ونه د سوننه‌تێ دا، وهه‌ر تشته‌كێ بیدعه بت سه‌رداچوون وضه‌لاله‌ته، به‌رێ خودانى دده‌ته ئاگرى، وبه‌رى نوكه د حه‌دیسا (5) دا مه به‌حسێ بیدعێ كربوو، له‌و هه‌وجه‌ى دوباره‌كرنێ ناكه‌ت.
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ژ گۆتنا عرباضى بۆ مه دیار دبت كو وه‌عــز وشـیـره‌تـێـن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- هند كار ل صه‌حابیان دكر حه‌تا دلێن وان ڤه‌له‌رزن وچاڤێن وان ڕۆندكان ببارینن، وئه‌ڤه نیشانا باشیا وانه، خودێ ژ وان هه‌میان رازى بت.
2- حه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو ژ تشێن باش ئه‌وه مرۆڤ شیره‌تێ ب وى تشتى پێشكێشى خـه‌لكى بكه‌ت یێ مفایێ دنیا وئاخره‌تا وان تێدا هه‌ى، ب تایبه‌تى ل ده‌مێ خاترخواستن نێزیك دبت.
3- وئه‌و ده‌لیله ل سه‌ر ڕاستگۆییا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د وان گۆتنان دا یێن وى به‌حس ژێ كرى وهێشتا چێ نه‌بووین، وكو ئه‌و ژ نك خۆ نه‌دئاخڤت، به‌لكى ب وه‌حیا خودێ دئاخڤت، ده‌مێ گۆتیه صه‌حابیێن خۆ هه‌چیێ ژ هه‌وه بژیت، یه‌عنى: عه‌مرێ وى درێژ بت، ئه‌و دێ ئختلافه‌كا مه‌زن بینت، وئاشكه‌رایه كو ل دویماهیا زه‌مانێ صه‌حابیان، هژماره‌كا بیدعه‌یێن عه‌قائدى د ناڤ خه‌لكى دا به‌لاڤبوون، وه‌كى: بیدعه‌یا خه‌وارج وقه‌ده‌ریان.. وگه‌له‌ك صه‌حابیان ب ده‌ڤ وده‌ستێ خۆ به‌رگریا وان بیدعه‌چیان كر.
4- وحه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو گوهداریا كاربده‌ستێن موسلمان كاره‌كێ واجبه ل سه‌ر ئوممه‌تێ، وده‌ركه‌فتنا ژ بن ئه‌مر وفه‌رمانێن وان ژ گونه‌هێن مه‌زنه، چونكى ئه‌و ڤه‌كرنه بۆ ده‌رگه‌هێ فتنێ.
5- وئه‌ڤ حه‌دیــســه ته‌ئكیدێ ل سه‌ر پێگیریا ب سوننه‌تێ وخۆدویركرنا ژ بیدعان دكه‌ت، وئه‌و هندێ دگه‌هینت كو بیدعه هه‌مى ضه‌لاله‌تن، ووه‌سا نینه وه‌كى هنده‌ك نه‌زان دبێژن: بیدعه‌یێن خراب ژى هه‌نه ویێن باش ژى، پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: هه‌مى بیدعه ضه‌لاله‌تن.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی