حه ديسا سیهێ
حه ديسا سیهێ
عن أبى ثعلبة الخشنى -رضي الله عنه- قال: قال رسول الله -صلى الله عليه وسلم-: ( إن الله -عز وجل- فرض فرائض فلا تضيعوها، وحرم حرمات فلا تنتهكوها، وحد حدودا فلا تعتدوها، وسكت عن أشياء من غير نسيان فلا تبحثوا عنها ).
حدیث حسن رواه الدارقطني وغیره
ئـه‌بــوو ثــه‌عـلـه‌به‌یێ خـوشه‌نى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هندى خودایێ مه‌زنه هنده‌ك كارێن فه‌رز داناینه هوین وان به‌رزه نه‌كه‌ن، وهنده‌ك تشت حه‌رام كرینه هوین پێ لێ نه‌دانن، وهنده‌ك تـوخـویـب داناینه هـویـن وان نه‌به‌زینن، وبه‌حسێ هنده‌ك تشتان نه‌كریه، نه كو ژ بیر كریه، هوین ل وان نه‌گه‌ڕیێن.
داره‌قوطنى وهنده‌كێن دى ڤه‌دگوهێزن
ده‌ره‌جا ڤێ حه‌دیسێ:
زانـایـێـن حـه‌دیسێ حوكم ل سه‌ر ڤێ حه‌دیسێ دایه كو ئه‌و یا ضه‌عیفه، ژ به‌ر دو ئه‌گه‌ران، یا ئێكێ: مه‌كحوول ئه‌وێ ئه‌ڤ حه‌دیسه ژ ئه‌بوو ثه‌عله‌به‌ى ڤه‌گوهاستى، گوهـ ل وى نه‌بوویه، د گه‌ل هندێ ژى گۆتیه: ( ژ ئه‌بوو ثه‌عله‌به‌ى)، وئه‌ڤه (ته‌دلیسه) وحه‌دیس پێ ضه‌عیف دبت. یا دووێ: وخیلاف د ناڤبه‌را ریوایه‌تان دا هه‌یه، كانێ ئه‌ڤه ژ گۆتنا ئه‌بوو ثه‌عله‌به‌یه، یان ژى وى ئه‌و بۆ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- پالدایه. وهه‌ر چاوا بت حه‌دیس یا (صه‌حیح) نینه.
ئه‌حكامێن خودێ:
وئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو ئه‌حكامێن خودێ ل سه‌ر چار پشكان دئێنه لێكڤه‌كرن، و ب ڤى ڕه‌نگى:
1- فه‌رز: وئه‌ڤه ئه‌و كارن یێن خودێ ل سه‌ر به‌نیێن خۆ لازم كرى ئه‌و بكه‌ن، وهه‌ر گاڤه‌كا وان ئه‌و نه‌كرن، ئه‌و دێ هێژاى لۆمه‌كرنێ بن ل نیایێ، و ل ئاخره‌تێ ژى دێ موسته‌حه‌قى عه‌زابێ بن، وه‌كى: نڤێژ و ڕۆژى وزه‌كاتێ.. وهنده‌ك زانا ناڤێ: (واجب) ژى ل سه‌ر ڤى كارى ددانن.
ئه‌ڤه ئه‌و پشكه یا كو دڤێت ئه‌م سستیێ د كرنا وان دا نه‌كه‌ین، وزه‌عێ نه‌كه‌ین؛ دا عه‌زابا خودێ ب سه‌ر مه دا نه‌ئێت.
2- توخویب: ومه‌خسه‌د پێ هه‌ر كاره‌كێ یێ خودێ ده‌ستویرى ب كرنا وى دابت، چ كرنا وى لازم كربت، وه‌كى پشكا بۆرى، كو فه‌رزن، یان ژى كرنا وى ل به‌ر مه شرین كربت، وه‌كى كارێ سوننه‌ت، یان ژى كرن ونه‌كرنا وى وه‌كى ئێك حسێب كربت، وه‌كى حه‌لالى.
ئه‌ڤى دڤێت ئه‌م نه‌به‌زینین وده‌رباس نه‌كه‌ین، یه‌عنى: ئه‌م پێ لێ نه‌دانین وبه‌ر ب وى كارى ڤه نه‌چین یێ خودێ ده‌ستویرى ب كرنا وى نه‌داى.
3- حه‌رام: وئه‌ڤه ئه‌و كارن یێن خودێ نه‌كرنا وان ل سه‌ر مه لازم كرى، وئاشكه‌را كرى كو هه‌چیێ وان بكه‌ت، دێ هێژاى لۆمه‌یا دنیایێ وعه‌زابا ئاخره‌تێ بت، وه‌كى: كوشتنێ ودزیێ.. هتد.
وئه‌ڤان كاران دڤێت ب چ ڕه‌نگان ئه‌م خۆ نێزیك نه‌كه‌ین.
4- ئه‌و تشتێ به‌حس ژێ نه‌هاتیه‌كرن: ودڤێت نه‌ئێته هزركرن كو خودێ ئه‌و ژ بیركرینه، حاشا! خودێ تشته‌كى ژبیر ناكه‌ت، به‌لێ هنده‌ك تشت هه‌نه وى به‌حس ژێ نه‌كریه، نه ب حه‌لالى ونه ب حه‌رامى، ئه‌ڤ كارێ هۆسا بت، مرۆڤ یێ عه‌فیكریه، ئه‌گه‌ر بكه‌ت یێ گونه‌هكار نابت، وئه‌گه‌ر نه‌كه‌ت ژى چو ل سه‌ر نینه، وئه‌ڤه دلۆڤانیه‌كه خودێ ب به‌نیێن خۆ برى، ڤێجا بلا ئه‌و گه‌له‌ك ل دویڤ نه‌چن.
وئه‌ڤ ڕه‌نگێ هه، دڤێت مرۆڤ ل دویڤ نه‌چت، وپسیار نه‌كه‌ت، دا شك بۆ وى د كارى دا چێ نه‌بت، و د حه‌دیسه‌كێ دا یا موسلم ڤه‌دگوهێزت، هاتییه: ( هَلَكَ المُتَنَطِّعُونَ )، ومه‌خسه‌د ب (موته‌نه‌طعان) ئه‌و كه‌سن یێن گه‌له‌ك ل دویڤ وان كاران دچن یێن مایێ وان تێ نه‌چت، پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: ئه‌ڤه چوونه هیلاكێ.
مفایێن حه‌دیسێ:
1- ئه‌حكامێن خودێ بۆ به‌نیان دانایان چار پشكن: فه‌رز، وحه‌رام، وتوخویب، ویێن به‌حس ژێ نه‌هاتیه‌كرن.
2- فه‌رزان دڤێت مرۆڤ سستیێ تێدا نه‌كه‌ت، وحه‌رامى خۆ نێزیك نـه‌كـه‌ت، وتـوخـویـبـى پــێ لێ نــه‌دانـت، ویێ به‌حس ژێ نه‌هاتیه‌كرن گه‌له‌ك ل دویڤ نه‌چت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی