حه ديسا بیـست وشه‌شێ كل سلامى من الناس عليه صدقة...
حه ديسا بیـست وشه‌شێ
عن أبي هريرة -رضي الله عنه- قال: قال رسول الله-صلى الله عليه وسلم-: ( كل سلامى من الناس عليه صدقة، كل يوم تطلع فيه الشمس -قال- تعدل بين الاثنين صدقة، وتعين الرجل فى دابته فتحمله عليها أو ترفع له عليها متاعه صدقة، -قال- والكلمة الطيبة صدقة، وكل خطوة تمشيها إلى الصلاة صدقة، وتميط الأذى عن الطريق صدقة ).
رواه البخاري مسلم
ئه‌بوو هوره‌يره -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پیغه‌مبه‌رى -سلاڤ لی بن- گۆت: هه‌ر هه‌ستیكه‌كى ژ مرۆڤى خێره‌ك ل سه‌ر هه‌یه، هه‌ر ڕۆژه‌كا ڕۆژ تێدا دهه‌لێت تو دووان پێك بینى خێره، وتو هاریكاریا زه‌لامى بكه‌ى د دوارا وى دا وى لێ سویار بكه‌ى، یان بارێ وى هلده‌یه سه‌ر خێره، وگۆتنا باش خێره، وهه‌ر گاڤه‌كا تو بۆ نڤێژێ بهاڤێژى خێره، وتو نه‌خۆشیێ ژ ڕێكێ لاده‌ى خێره.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
گاڤا له‌شـێ مـرۆڤـی ل قـویناغێن ده‌سپێكێ دورست دبت، وبه‌ری گۆشتی بگرت هه‌ستیێ وی چێ دبت، وپشتی قه‌رقۆده‌یێ هه‌ستی دورست دبت، گۆشت ب سه‌ر دا دئێت، وله‌شێ مرۆڤی تمام دبـت، وبـه‌رهه‌ڤ دبت بۆ دانا رحێ ..
وله‌ش ئه‌وێ پتریا وی گۆشتێ نه‌رم، قالبه‌كێ هه‌ستی یێ موكم هه‌یه، ودا حه‌ره‌كه ولڤینا مرۆڤی یا خۆش و ب ساناهی بت خودایێ ئافرا‌نده‌ر ئه‌ڤ قه‌رقۆده‌یێ هه‌ستى وه‌سا چێكریه كو ژ هـژماره‌كا هه‌ستیكێن جودا جودا د حه‌جمێ خۆ دا پێك بێت، وڤان هه‌ستیكان ب هنده‌ك گه‌هێن نه‌رم بۆ حه‌ره‌كه ولڤلڤاندنێ، ویێن موكم وقاییم بۆ قه‌تاندنێ بگه‌هنه ئێك وپێكڤه بێنه‌گرێدان، وئه‌ڤ گه‌هه‌نه یێن كو ب عه‌ره‌بی دبێژنێ: (مه‌فاصل).
وحه‌تا به‌ری بیست سیهـ سالان ژی، زانایێن له‌شى -ب هه‌مى پێشكه‌فتنا خۆ ڤه- نه‌دزانى كانێ هژمارا ڤان گه‌هان د له‌شێ مرۆڤى دا چه‌ندن، حه‌تا ئنسكلۆبیدیایا بریتانی -بۆ نموونه- ده‌مێ دئێنه سه‌ر به‌حسێ گه‌هێن له‌شی هژمارا دورست یا ڤان گه‌هان ده‌سنیشان ناكه‌ت، ونابێژت كانێ ئه‌و چه‌ندن، وئنسكلۆبیدیایا (هچنسوون) ئه‌وا ل سالا (1995 ز) هاتیه به‌لاڤكرن دیار دكه‌ت كو هژمارا هه‌ستیكان د قه‌رقۆده‌یێ له‌شێ مرۆڤان دا (206) هه‌ستینه، مه‌عنا ب تنێ دوسـه‌د وشـه‌ش گه‌هـ دڤـێـت د له‌شێ مرۆڤی دا هه‌بن.. به‌لـی پشتی هنگی ب ده‌مه‌كێ كێم، یه‌عنی: د ڤان هه‌ر ده‌هـ سالێن بۆرین دا بۆ زانایێن بسپۆر دیار بوو كو ئه‌ڤ هژماره یا دورست نینه، ویا دورست ئه‌وه (360) گه‌هـ د له‌شێ مرۆڤی دا هه‌نه.
وئه‌ڤ هژماره عه‌ینى وێ هژمارێیه یا پێغه‌مبه‌رێ مه -سلاڤ لێ بن- به‌رى پتر ژ هزار وچارسه‌د سالان ده‌سنیشانكرى، ده‌مێ د حه‌دیسه‌كا خۆ دا -یا ئیمامێ موسلم ژ عائیشایێ ڤه‌دگوهێزت- دبێژت: ( إِنَّهُ خُلِقَ كُلُّ إِنْسَانٍ مِنْ بَنِى آدَمَ عَلَى سِتِّينَ وَثَلاَثِمَائَةِ مَفْصِلٍ، فَمَنْ كَبَّرَ الله وَحَمِدَ الله وَهَلَّلَ الله وَسَبَّحَ الله وَاسْتَغْفَرَ الله، وَعَزَلَ حَجَرًا عَنْ طَرِيقِ النَّاسِ، أَوْ شَوْكَةً أَوْ عَظْمًا عَنْ طَرِيقِ النَّاسِ، وَأَمَرَ بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهَى عَنْ مُنْكَرٍ عَدَدَ تِلْكَ السِّتِّينَ وَالثَّلاَثِمِائَةِ السُّلاَمَى، فَإِنَّهُ يَمْشِى يَوْمَئِذٍ وَقَدْ زَحْزَحَ نَفْسَهُ عَنِ النَّار )
یه‌عنى: هه‌ر مرۆڤه‌ك ژ ئاده‌میان ل سه‌ر سێ سه‌د وشێست گه‌هان یێ هاتیه ئافراندن، ڤێجا هه‌چیێ بێژت: الله أكبر، والحمد لله، ولا إله إلا الله، وسبحان الله، وأستغفر الله، یان به‌ره‌كی ژ ڕێكا خه‌لكی ڕاكه‌ت، یان ستریه‌كێ یان هه‌ستیه‌كی ژ ڕێكا وان ڕاكه‌ت، یان فه‌رمانێ ب باشیه‌كێ بكه‌ت، یان به‌رێ خه‌لكی ژ خرابیه‌كێ بده‌ته پاش، هندی هژمارا وان سێ سه‌د وشـێـسـت گه‌هان، هنگی ئه‌و دێ ب ڕێـڤه‌چت ووی نه‌فسا خۆ ژ ئاگری ڕاخڕاندیه.
ئه‌ڤ حه‌دیسه پتر مه‌عنایا حه‌دیسا ده‌سپێكێ بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت، چونكى ئه‌و هژمارا هه‌ستیكان، یان وان گه‌هێن له‌شێ مرۆڤى ژێ پێك دئێت ده‌سنیشان دكه‌ت، وئه‌ڤه وه‌ك (ئعجازه‌كا علمى) د سوننه‌تێ دا دئێته هژمارتن، وحه‌دیس تێكدا هندێ دگه‌هینت كو دینێ ئیسلامێ دخوازت دلێن مــرۆڤــان بگـه‌هینته ئـێـك، وئاخفتنا وان بكه‌ته ئێك، وڤیانێ وهاریكاریێ د ناڤبه‌را وان دا به‌لاڤ بكه‌ت.. حه‌دیس ئیشاره‌تێ دده‌ته ئێك ژ نعمه‌تێن مه‌زن یێن خودێ د گه‌ل مرۆڤان كرین، كو ئافراندنا وانه ب ڕه‌نگه‌كێ وه‌سا ژیانا وان ب ساناهى ب ڕێڤه بچت، وبه‌رێ وان دده‌ته شوكرا خودێ، وپێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دیار دكه‌ت كو هه‌ر ڕۆژ هندى هه‌ستى د له‌شێ مرۆڤى دا هه‌نه (كو 360، وه‌كى ژ هنده‌ك ریوایه‌تێن دى دئێته وه‌رگرتن) هند خێرێن واجب ل سه‌ر هه‌ر مرۆڤه‌كى هه‌نه.
وپشتى دیاركرنا ڤێ چه‌ندێ، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ئیشاره‌ت دا هنده‌ك ژ وان خێران یێن كو باشه مرۆڤ بكه‌ت؛ دا حه‌قێ نعمه‌تا دانا هه‌ستیان ژ سه‌ر خۆ ڕاكه‌ت، ژ وان خێران:
1- پێكئینانا د ناڤبه‌را مرۆڤێن لێككه‌فتى دا، و ژ به‌ر گرنگیا ڤى كارى، شریعه‌تى بۆ مرۆڤى دورست كر خۆ ئه‌و دره‌وێ ژى بكه‌ت دا دو كه‌سێن ژێك سل یان لێككه‌فتى پێك بینت.
2- هاریكاریا خه‌لكى، وپێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- به‌حسێ ڕه‌نگه‌كێ هاریكاریێ كر ئه‌و ژى ئه‌وه مرۆڤ هارى كه‌سه‌كى بكه‌ت دا سویار ببت، یان بارێ خۆ ل ده‌وارێ خۆ بكه‌ت.
3- ئاخفتنا باش، چ زكرێ خودێ بت، یان گۆتنا خێرێ بت، یان فه‌رمانا ب باشیێ بت، وپاشڤه‌برنا ژ خرابیێ بت.
4- چوونا مزگه‌فتێ بۆ كرنا نڤێژێ، و د حه‌دیسێن دورست دا هاتیه كو ب هه‌ر پێگاڤه‌كێ خێره‌ك بۆ مرۆڤى دئێته نڤیسین.
5- خۆشكرنا ڕێكێ، ب ڕاكرنا وان تشتان یین نه‌خۆشیێ دگه‌هیننه ڕێباران، و د هنده‌ك حه‌دیسێن دورست دا هاتیه كو لادانا نه‌خۆشیێ ژ ڕێكێ چه‌قه‌كه ژ چه‌قێن ئیمانێ.
و د هنده‌ك ریوایه‌تێن دورستدا ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- هاتیه ڤه‌گوهاستن كو كرنا دو ركاعه‌تێن نڤێژا تێشته‌گه‌هێ جهێ وان (360) خێران دگرت.
مفایێن حه‌دیسێ:
1- حه‌دیس هندێ دگه‌هینت كو مه‌فهوومێ خێرێ گه‌له‌ك یێ به‌رفره‌هه، وهه‌ر قه‌نجیه‌كا هه‌بت گۆتن بت یان كریار بت، دكه‌فته د بن دا.
2- حه‌دیس به‌رێ مه دده‌ته كرنا كارێن خێرێ، ئه‌گه‌ر خۆ سوننه‌ت ژى بن؛ چونكى ئه‌و مرۆڤى پتر نێزیكى خودێ دكه‌ن.
3- هه‌ر وه‌سا حه‌دیس به‌رێ مه دده‌ته خه‌مخوارنا ژ پاقژكرنا جهێن گشتى، وه‌كى ڕێكان، بۆ هندێ دا ژینگه‌ها مه پاقژ وبژوین بمینت.
4- حه‌دیس خێرا هنده‌ك كاران بۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ت، وه‌كى: پێكئینانا د ناڤبه‌را خه‌لكى دا، وگۆتنا باشیێ، وهاریكارى، وچوونا مزگه‌فتێ بۆ كرنا نڤێژا ب جماعه‌ت.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی