سـه‌رهاتـییا شوعه‌یب پێغه‌مبه‌ر
سـه‌رهاتـییا شوعه‌یب پێغه‌مبه‌ر
ده‌هـ جاران ب ئاشكه‌رایى ناڤێ ڤى پێغه‌مبه‌رى د قورئانێ دا هاتییه ، وسـه‌رهاتـییا وى د گـه‌ل مـلـلـه‌تـێ وى د چـار سـووره‌تێن قــورئانــێ دا هاتىیه ، د سووره‌تێن : ( الأعراف ، هود ، الشعرا‌ء ، والعنكبوت ) دا ..
پێغه‌مبه‌ره‌كه ده‌مێ مرۆڤ ئه‌ڤرۆ سه‌رهاتىیا وى دخوینت هزر دكت هه‌ر وه‌كى ئه‌و بۆ مرۆڤێن جیهانا مه یا ئه‌ڤرۆ یێ هاتىیه هنارتن ؛ چونكى ئه‌و خوارى ووه‌ربادانێن شوعه‌یبى دخواست چاره‌سه‌ر بكه‌ت هه‌ر ئه‌و گرفتارینه یێن جیهانا مه یا ئه‌ڤرۆ ژێ دنالت .
ڤێجا یا فه‌ره ئه‌م ب هزره‌كا ڤه‌كرى سه‌رهاتىیا ڤى پێغه‌مبه‌رى ژى بخوینین ؛ دا بۆ خۆ ده‌رس وعیبـره‌تان ژێ وه‌ربگرین .
شوعه‌یب كى بوو ؟ وكه‌نگى ژیابوو ؟
د ده‌ر حــه‌قا نه‌سه‌با شوعه‌یبى دا ـ سلاڤ لـێ بن ـ گه‌له‌ك گـۆتنێن ژێك جودا هه‌نه ، ونه د قورئانێ ونه د حه‌دیسێن دورست دا چو گـۆتن ل دۆر نه‌سه‌با وى نه‌هاتینه ، وئه‌و ته‌وراتا نوكه ل به‌ر ده‌ست ژى چو به‌حسێ شوعه‌یبى تێدا نینه .
هنده‌ك دیرۆكڤان دبێژن : شوعه‌یب نه‌ڤیچڕكێ كوڕێ ئیبـراهیمییه ئه‌وێ دبێژنێ : ( مه‌دیه‌ن ) .
وزانایێ ناڤدار ( ئـبـن عه‌ساكر ) دبێژت : (( دبێژن : ده‌یكا شوعه‌یبى ـ یان پیـرا وى ـ كچا لووطى بوو .. )) .
و ل جهه‌كێ دى ژ تاریخا خۆ ( ئـبـن عه‌ساكر ) ژ ( عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى ) ڤه‌دگوهێزت كو شوعه‌یب پشتى یووسفى بوو .
وهنده‌كێن دى دبێژن : شوعه‌یب زاڤایێ لــووطى ب خۆ بوو ، و ل سه‌رده‌مێ ئیبـراهیمى ژیابوو ، و ژ وان بـوو یـێـن باوه‌رى پـێ ئیناى ، و د گه‌ل وى مشه‌خت بووینه شامێ .
وچونكى چو ده‌لیلێن بـنـبـڕ د ده‌ست مه دا نینن ئه‌م نه‌شـێـیـن چو ژ ڤان گـۆتنان دورست ده‌ربێخین ، یان ( ته‌رجیح ) بكه‌ین .. به‌لـێ هه‌ر چاوا بت تشتێ مسۆگه‌ر ئـه‌وه شوعه‌یب پشتى لووطى ب ده‌مه‌كێ نه یێ درێژ هاتبوو هنارتن ؛ چونكى قورئان ژ زار ده‌ڤێ شوعه‌یبى ڤه‌دگوهێزت كو وى ملله‌تێ خۆ ژ وێ دویماهىیێ ددترساند یا ب سه‌رێ ملله‌تێ لووطى هاتى ئه‌وێ نه‌یێ دویر ژ وان ، وه‌كى دبێژت : ( وَيَاقَوْمِ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِي أَنْ يُصِيبَكُمْ مِثْلُ مَا أَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ أَوْ قَوْمَ هُودٍ أَوْ قَوْمَ صَالِحٍ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِنْكُمْ بِبَعِيدٍ) [ هود : 89 ] .
و ژ بــه‌ر ڕه‌وانـبـێـژییا شـوعـه‌یـبـى یا بـه‌رچاڤ وزیــره‌كـىیا وى د ئاخفتنێ دا ژ هنده‌ك زانایێن صه‌حابـىیان دئێتـه ڤــه‌گــوهاستـن كو شوعه‌یب ب ناسناڤێ : ( خوتبه‌خوینێ پێغه‌مبه‌ران ـ خطیب الأنبیا‌ء ) دئێته ناسیـن .
چو زانینێن به‌ركه‌فتى د ده‌ر حه‌قا شوعه‌یبى دا به‌رى ببته پێغه‌مبه‌ر د ده‌ست مه دا نینن ، كانێ كه‌نگى و ل كیڤه هاتییه سه‌ر دنیایێ ، وژییێ وى چه‌ند بوو ده‌مێ بوویه پێغه‌مبه‌ر .. ئه‌ڤه مه نه‌زانییه .
مللەتێ شوعەیبی:
د پـتـر ژ جهه‌كى دا ده‌مێ خودایێ مه‌زن به‌حسێ وى ملله‌تى دكه‌ت یێ شوعه‌یب بۆ هاتییه هنارتن ب ئاشكه‌رایى به‌رچاڤ دكه‌ت كو ئه‌و ملله‌ت خه‌لكێ مه‌دیه‌نێ بــوون .. وه‌كــى گـۆتى : ( وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا)[ الأعراف : 85 ، هود : 84 ] .
و د جهه‌كێ دى دا خودایێ مه‌زن ملله‌تێ شوعه‌یبى ب سالۆخه‌تێ : ( أصحاب الأیكه ـ خودانێن دارا مه‌زن ، یان خودانێن وى جهێ ب داروبار ) دده‌ته ناسیـن وه‌كى دبـێـژت : ( كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ . إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَلَا تَتَّقُون)[ الشعرا‌ء : 176-177 ] .
وهنده‌ك دیرۆكزان دبێژن : خودێ ئه‌ڤ ناسناڤه بۆ ملله‌تێ شوعه‌یبى دانایه چــونــكــى ل وه‌لاتێ وان داره‌كا مه‌زن و ب خه‌مل هه‌بوو وان په‌رستـن بۆ دكر و ب چاڤه‌كێ پـیـرۆز به‌رێ خۆ ددایێ .
و ( مه‌دیه‌ن ) وه‌كى زانایێن جوغرافییێ دبێژن : باژێڕه‌ك بوو دكه‌فته نێزیكى كه‌نداڤێ ( العقبه ) د ناڤبه‌را ( حجاز ) و ( فلسطین ) ێ دا (ئەڤ باژێرە ئەو بوو یێ پشتی هنگی ب چەند سەد سالەکان موسا پێغەمبەر سلاڤ لێ بن هاتییێ دەمێ ژ ترسێن فیرعەونی دا رەڤی پشتی کو زەلامەکێ وی بێ دەستی کوشتی ... وەکی دێ د سەرهاتییا موسای دا ڤەگێرین ئەگەر خودێ حەز بکەت) ، وخه‌لكێ ڤى جهى یێن عه‌ره‌ب (دەمێ مە سەرهاتییا هوودی سلاڤ لێ بن ڤەگێرای ، ل بەرپەرێ (77) مە ئەو حەدیس یا (ئبن حببان) ژ ئەبوو ذەرری ڤەدگوهێزت ئینا بوو ئەوا تێدا هاتی کو پێغەمبەر سلاڤ لێ بن بەحسێ وان پێغەمبەران دکەت یێن کو ژ عەرەبان هاتینە هەلبژارتن و دبێژت : ئەو چارن هوود و شوعەیب و صالح و پێغەمبەرێ تە ئەی (ئەبوو ذەر)) ناڤێ خۆ ژ ناڤێ باژێڕێ خۆ وه‌رگرتبوو ، له‌و دگـۆتنێ : ئویجاخا مه‌دیه‌ن .
بناخه‌یێن گازییا شوعه‌یبى :
خــودایێ مه‌زن به‌نییێ خۆ یێ چاك شوعه‌یب بۆ خه‌لكێ مه‌دینێ یێ كافر هلبژارت ؛ دا ئــه‌و به‌رێ وان بده‌ته ڕێكا خودێ یا ڕاست ودورست ، ڕێكا ته‌وحیدێ ، ووان ژ شركێ وصه‌نه‌م په‌رێسىیێ بده‌ته پاش .. وگازییا شوعه‌یبى ژى خه‌له‌كه‌كا به‌رچاڤه د زنـجـیـرا گازییا حه‌ق دا ، گازییا ( لا إله إلا الله ) .
ومرۆڤ ده‌مێ سه‌رهاتىیا شوعه‌یبى د قورئانێ دا دخوینت دشێت چار بناخه‌یێن سه‌ره‌كى بۆ گازىیا وى بدانت ، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه :
🔴بناخه‌یێ ئێكێ : ته‌وحیدا خودێ د ( خوداینى ) و ( په‌رستنێ ) دا ، كو بناخه‌یێ سه‌ره‌كى یێ گازىیا ئیسلامێیه ، گازىیا هه‌مى پێغه‌مبه‌ران .
خـودایێ مه‌زن ده‌مێ سه‌رهاتىیا شوعه‌یبى د گه‌ل ملله‌تێ وى ڤه‌دگوهێزت ، دبێژت :
( وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْبًا قَالَ يَاقَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ ـ ومه بـۆ ئویجاخا مه‌دیه‌ن برایێ وان شوعه‌یب سلاڤ لـێ بن هنارتبوو ، ئینا وى گـۆته وان : ئه‌ى ملله‌تێ من عه‌بدینىیا خودێ ب تنێ بكه‌ن ؛ چونكى ژ وى پێڤه‌تـر هه‌وه چو خودایێن دى یێن هێژاى په‌رستنێ نینن ) [ الأعراف : 85 ، هود : 84 ] .
ودبێژت : ( كَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ الْمُرْسَلِينَ . إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ . إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ . فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِي ـ خودانێن وى عه‌ردێ ب داروبار پێغه‌مبه‌رێ خــۆ شـوعه‌یب دره‌وین ده‌رێخست ، ده‌مێ شوعه‌یبى گـۆتىیه وان : ئه‌رێ ما هوین ژ عه‌زابا خودێ ناترسن كو ئه‌و هه‌وه سه‌را گونه‌هێن هه‌وه عه‌زاب بده‌ت ؟ هندى ئه‌زم ئه‌ز ژ نك خودێ بۆ هه‌وه یێ هاتیمه هنارتن دا به‌رێ هه‌وه بده‌مه هیدایه‌تێ ، وئه‌ز پارێزه‌رێ وێ وه‌حىیێ مه یا خودێ بــۆ من هنارتى ، ڤێجا هوین ژ عه‌زابا خودێ بــتـرسـن ، ودویكه‌فتنا وێ هیدایه‌تێ بكه‌ن یا ئه‌ز ژ نك خودێ بۆ هه‌وه پێ هاتیم ) [ الشعرا‌ء : 176-179 ] .
وهـه‌ر چه‌نده ئه‌و خرابكارىیێن كو د ناڤ ملله‌تێ شوعه‌یبى دا هه‌ین گه‌له‌ك بوون ، وفه‌سادێ پتـرىیا لایێن ژینا وان ڤه‌گرتبوو ژى ، به‌لـێ وى ژى وه‌كى هه‌مى پـێـغـه‌مــبـه‌رێن دى ژ فــه‌سـادا عـه‌قائدى ده‌ست پێ كر ، ل ده‌سپێكێ وى خودێ ب ڕه‌نگه‌كێ دورست ب ملله‌تێ خۆ دا ناسینێ ؛ چونكى وى دزانى ئه‌و ملله‌تێ بیـر وباوه‌ره‌كا خراب د ده‌ر حه‌قا خودێ دا هه‌بت هه‌مى لایێن ژینا وى یێن دى دێ خراب بن .
شوعه‌یبى نه‌گـۆته ملله‌تێ خۆ : باوه‌رىیێ بینن كو خودێ یێ هه‌ى ، وئه‌و ڤێ دنیایێ ب ڕێڤه دبه‌ت ؛ چونكى وان ئه‌ڤ باوه‌رییه هه‌بوو .. شوعه‌یبى گۆت : په‌رستنا خودێ بكه‌ن ؛ چونكى هه‌وه ژ وى پێڤه‌تر چو خودایێن دى نینن . گرفتارییا وان د ڤێرێ ڕا بوو : وان باوه‌رى ب ( ربووبییه‌ت ) وخوداینىیا خودێ هه‌بوو ، به‌لـێ وان هنده‌ك ڕه‌نگێن عیباده‌تى وه‌كى : دوعا وهه‌واركرنێ ، وهیڤى خواستنێ ، ومافێ شریعه‌ت دانانێ .. بۆ هنده‌ك ( خودایێن دى ) ژى پێشكێش دكــرن ، ڤــێــجـا چه‌ندا هه ئه‌و ژ خانه‌یا ( ئیسلامێ ) ده‌ردئێخستـن وهێژاى ناڤێ ( شركێ ) كرن وشوعه‌یبى دیت یا فه‌ر ئه‌وه ئه‌و به‌رى هه‌ر تشته‌كى ڤێ ( ئنـحـرافا ) وان سه‌رڕاست بكه‌ت ؛ دا پشتى هنگى ئه‌و ئاماده ببن كو گـۆتنا حه‌ق وه‌رگرن .
🔴بـنـاخـه‌یێ دووێ : گــرێــدانا ده‌ولـه‌تێ وپه‌یوه‌ندىیێن سیاسى وجڤاكى ومالـى ب دینێ خودێ ڤه ، وبنه‌جهكرنا ڕامانا عیباده‌تى یا به‌رفره‌هــ د هزر وبـیـرێن خه‌لكى دا .
شوعه‌یبى چ گـۆته ملله‌تێ خۆ ؟
قورئان دبێژت : ( قَالَ يَاقَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ ـ گـۆت : ئه‌ى ملله‌تێ من عه‌بدینىیا خودێ ب تنێ بكه‌ن ؛ چونكى ژ وى پێڤه‌تـر هه‌وه چو خودایێن دى یێن هێژاى په‌رستنێ نینن ، ب ڕاستى نیشانه‌كا ئاشـكه‌را ژ خــودایێ هـه‌وه ل سه‌ر ڕاستىیا وێ یا ئه‌ز بـۆ هه‌وه پێ هاتیم هاتییه ) [ الأعراف : 85 ] .
ئه‌ڤه بناخه‌یێ ئێكێ : ته‌وحیدا خودێ د په‌رستنێ دا .. پاشى گـۆت :( فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ مُؤْمِنِين ـ ڤێجا هوین مافێ مرۆڤان ب ڕه‌نگه‌كێ پـێـكهاتــى بــده‌نـێ وپیڤان وكێشانێ ب تمامى پێك بینن ، وهوین چویێ ژ مافێ وان ب زۆردارى كـێم نه‌كه‌ن ، وهوین ـ ب كـوفـرێ وزۆردارىیێ ـ خرابكارىیێ د عه‌ردى دا نه‌كه‌ن پشتى ئه‌و ب شریعه‌تێن پێغه‌مبه‌رێن به‌رێ سلاڤ لـێ بن چاك بووى . ئه‌ڤه یا من به‌رێ هه‌وه دایێ د دنیایێ وئاخره‌تێ دا بـۆ هه‌وه چێتـره ، ئه‌گه‌ر هوین باوه‌رىیێ ب وێ بینن یا ئه‌ز به‌رێ هه‌وه دده‌مـێ ، وكارى ب شریعه‌تێ خودێ بكه‌ن)[ الأعراف : 85 ] .
ئه‌ڤه بناخه‌یێ دووێ ..
ویا زانایـه كـو ئـێـك ژ پـێـتـڤىیێن تــه‌وحـیـدا خودێ د په‌رستنێ دا ئه‌وه مرۆڤ د هه‌مى كار وبارێن ژینا خۆ دا خۆ ب ده‌ست ئه‌مرێ خودێ ڤه به‌رده‌ت ، وعیباده‌ت ـ وه‌كى زانایێ ناڤدار ( ئبـن ته‌یـمیه ) دبێژت ـ : ناڤه‌كێ كـۆمكه‌ره بۆ هه‌ر تشته‌كێ خودێ حه‌ز ژێ بكه‌ت ویێ پێ ڕازى بت ژ گـۆتن وكریارێن ئاشكه‌را ونه‌په‌نى .
شـوعه‌یبى ، پشتى ملله‌تێ خۆ ل ته‌وحیدێ هشیاركرى ، ئاگه‌هدارىیا وان كر كو ژ پـێـتـڤـىیێن ب جهئینانا ڤــێ تــه‌وحـیدێیه ئه‌و سه‌روبه‌رێ ژینا خۆ ب هه‌مى ڤه ب مه‌نهه‌جێ خودێ ڤه گرێ بده‌ن ؛ چونكى دینێ خودێ یێ دورست كانێ چاوا بۆ هندێ هاتىیه دا په‌یوه‌ندىیێن مرۆڤى د گه‌ل خودایێ وى دورست بكه‌ت ، وه‌سا یێ هاتى دا په‌یوه‌ندىیێن مرۆڤى د گه‌ل مرۆڤان ژى ڕێك بێخت ودورست بكه‌ت ، وعه‌بدینىیا مرۆڤى بۆ خودێ هندێ دخوازت مرۆڤ جڤاكا خۆ ( ژ لایێ سیاسى وجڤاكى وئابۆرى ڤه ) ل سه‌ر بناخه‌یێ ئیسلامێ ڕێك بێخت ودورست بكه‌ت .
ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ شوعه‌یبى باوه‌رى ونه‌باوه‌رىیا ملله‌تێ خۆ ب هندێ ڤه گرێدا كانێ ئه‌و چه‌ند دێ پێگیـرىیێ ب فه‌رمانا خودێ كه‌ن د ڤێ مه‌سه‌لا ( مالـى ) دا یا ملله‌تێ وى هه‌وجه‌یى پێ هه‌ى ، شوعه‌یبى گـۆت : ئه‌ى ملله‌تێ من ! هوین مافێ مــرۆڤان ب ڕه‌نگه‌كێ پێكهاتى بده‌نێ وپیڤان وكێشانێ ب تمامى پێك بینن ، وچویێ ژ مافێ وان كـێـم نـه‌كـه‌ن ، و ـ ب كوفرێ وزۆردارىیێ ـ خرابكارىیێ د عه‌ردى دا نه‌كه‌ن ، ئـه‌گـه‌ر هـویـن د خودان باوه‌ر بن دێ ڤێ كه‌ن یا ئه‌ز دبێژمه هه‌وه .
ملله‌تێ شوعه‌یبى چ به‌رسڤ كره د ده‌ستان دا ؟
قورئان دبێژت : ( ( قَالُوا يَاشُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ ـ وان گۆت : ئه‌ى شوعه‌یب ئه‌رێ ئه‌و نڤێژا تو دكه‌ى فه‌رمانێ ل ته دكه‌ت كو ئه‌م په‌رستنا وان صه‌نه‌مان بهێلین یێن بابێن مه په‌رسـتـن بـۆ دكر ، یان ئه‌م وان فه‌ند وفێلێن مه دڤێن د مالـێ خـۆ دا بكه‌ین ؟ ووان ـ ب تڕانه پێكرن ڤه ـ گـۆته وى : ب ڕاستى هندى تویى تو مرۆڤه‌كێ ئارام وسه‌رڕاستى ) [ هود : 87 ] .
هه‌ر ئه‌و گـۆتنه یا حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى داخوازكه‌رێن ( علمانییه‌تێ ) دبێژنه خودان باوه‌ران : ئه‌رێ دیندارىیا هه‌وه شۆله ژ سیاسه‌ت وئابۆرا مه‌یه ؟ دین ل كیڤه وسیاسه‌ت وئابۆر ل كیڤه !
🔴بناخه‌یێ سیێ : به‌رگرىیا هه‌مى ڕه‌نگێن زۆردارىیێ ، و ب تایبه‌تى زۆردارىیا خودانێن مالـى ل هه‌ژار وبه‌رده‌ست ته‌نگان .
ئه‌و ملله‌تێ شوعه‌یب بۆ هاتى تشتێ ژ هه‌مىیان طەبیعەتتـر د ناڤ دا زولـم وزۆردارى بـوو ، چ ئـه‌و زۆردارى بـت یا مـه‌زن وكاربــده‌ســتان ل ملله‌تى دكر ، چ ئه‌و بت یا زه‌نگیـن وده‌وله‌مه‌ندان ل هه‌ژاران دكر ..
بازارا وان ل سه‌ر حیلێ وڕیبایێ وكه‌یسێ یا ڕاوه‌ستاى بوو ، ته‌ڕازىیێن وان هه‌رده‌م د خوار وڤیچ بـوون ، ئه‌گه‌ر ئـێـك ژ وان تـشـتـه‌ك كڕیبا ب عه‌لبه‌كێ دپیڤا ، وئه‌گه‌ر فرۆتبا ب عه‌لـبـه‌كا دى دپـیـڤا ، بـه‌رێ وان به‌س ل هندێ بوو به‌ریكێن خۆ تژى بكه‌ن ژ وێرێ وێڤه ملله‌ت بـمـینت یان بـمـرت ئه‌و گرفتارىیا وان نه‌بوو !
شوعه‌یبى بیاڤه‌كێ به‌رفره‌ه ژ گازىیا خۆ دا ڤێ مه‌سه‌لا گرنگ ئه‌وا قه‌ت یا دویر نه ژ مـه‌سه‌لا باوه‌رىیا ب خــودێ ، وى گـۆتــه ملله‌تێ خۆ : (( هوین مافێ مرۆڤان ب ڕه‌نگه‌كێ پێكهاتى ودورست بده‌نێ ، وپیڤان وكێشانێ ب تمامى پێك بینن ، وحــیــلــێ ل ئــێـك ودو نه‌كه‌ن ، وهوین ب كوفرێ وزۆردارىیێ خرابكارىیێ د عه‌ردى دا نه‌كه‌ن ، ئه‌ڤه یا من به‌رێ هه‌وه دایێ د دنیایێ وئاخره‌تێ دا بـۆ هه‌وه چێتـره ، ئــه‌گــه‌ر هــوین باوه‌رىیێ ب وى دیــنـى بینن یێ ئه‌ز به‌رێ هه‌وه دده‌مێ ، وهوین ل سه‌رێن ڕێكان نه‌ڕوینن گه‌فا ب كوشتنێ ل خه‌لكى بكه‌ن دا ئه‌و مالـێ خۆ بده‌نه هه‌وه ، ئه‌ڤه زۆردارىیه ، وهوین به‌رێ خه‌لكى ژ ڕێكا خودێ نه‌ده‌نه پاش .
وهوین بـیـرا خۆ ل قه‌نجىیا خودێ بیننه ڤه ده‌مێ هژمارا هه‌وه یا كێم ئینا وى هوین زێــده‌كرن ، ومال وعــه‌یال دا هه‌وه ، ڤێجا ب ڤــێ چــه‌نـدێ هوین ســه‌رفـه‌راز بـوون و ب هێزكه‌فـتـن ، وبه‌رێ خۆ بده‌نێ كانێ دویماهىیا خرابكاران د عـه‌ردى دا یا چاوا بوو ، و چ تێچوون ونه‌مان هاته سه‌رێ وان ؟ ئه‌ى ملله‌تێ من ! هــوین مافێ مرۆڤان د پیڤان وكێشانێ دا كێم نه‌كه‌ن ، هندى ئه‌زم ئه‌ز دبینم هوین د ژینه‌كا به‌رفه‌ره وده‌وله‌مه‌ند دا دژین ، وهه‌وه چو منه‌ت ب هندێ نینه هوین حیلێ ل ئێك ودو بكه‌ن ، نێ ژ به‌ر كێمكرنا هه‌وه بۆ كێشان وپیڤانان ئه‌ز دترسم عه‌زابا ڕۆژه‌كا وه‌سا ب سه‌ر هه‌وه دا بێت كو دۆرێ ل هه‌وه بگرت وهوین ژێ قورتال نه‌بن ..
ئه‌ى ملله‌تێ مــن ! ئه‌و مفایێ حه‌لال یێ بۆ هه‌وه دمینت پشتى هوین كێشان وپــیــڤانــێ ب دورستى پێك بینن بۆ هه‌وه چێتـره ژ وى مالـێ حـه‌رام یـێ هـوین ب حیله ب ده‌ست خـۆ دئێخن ، ڤێجا ئه‌گه‌ر ب دورستى هه‌وه باوه‌رى ب خودێ هــه‌بـــت ، هوین دێ پێگیـرىیێ ب فه‌رمانا وى كه‌ن وخۆ ژ زۆردارىیێ ده‌نه پاش )) .
🔴بناخه‌یێ چارێ : په‌روه‌رده‌كرنا خه‌لكى ب ڕێكا په‌یداكرنا نـمـوونه‌یێن چاك بۆ چاڤلێكرنێ ، ویا زانایه كو نـمـوونه‌یێن ژ هه‌مىیان ته‌كووزتر د ناڤ مرۆڤان دا ئه‌و پێغه‌مبه‌رن یێن خودێ بۆ به‌نىیێن خۆ دهنێرت .
شوعه‌یب ئێك ژ خه‌لكێ مه‌دیه‌نێ بوو ، ووى ژى وه‌كى پتـرىیا خه‌لكێ باژێڕى ماله‌كــێ بۆش هــه‌بــوو ، وخودێ هند دابوویێ كو ئه‌و ژى وه‌كى وان بازرگانىیێ ب مالـێ خۆ بكه‌ت ، ئایه‌تا ( 88 ) ێ ژ سووره‌تا ( هوود ) ژ زار ده‌ڤێ شوعه‌یبى ڤه‌دگوهێزت كو وى گـۆته ملله‌تێ خۆ :
(( ئه‌ى ملله‌تێ من هوین چ دبێژن ئه‌گه‌ر ئه‌ز ل سه‌ر ڕێكه‌كا ئاشكه‌رابم ژ خودایێ خـۆ د وێ گازىیێ دا یا ئـــه‌ز دگه‌هینمه هه‌وه كو هوین په‌رستنا خودێ ب تنێ بكه‌ن ، وحیلێ د مالـى دا نه‌كه‌ن ؟ وهوین دزانن كو خودێ ژ كه‌ره‌ما خۆ ڕزقه‌كێ به‌رفره‌ه وحه‌لال وباش یێ دایه من ؟ ومن نه‌ڤێت ئه‌ز هه‌وه ژ تشته‌كى بده‌مه پاش ، پاشى ئه‌ز ب خـۆ دپشت هه‌وه ڕا بچم وى تشتى بكه‌م ، ومن ب ڤى كارێ خۆ ـ هه‌ما ب تنێ باشى وچاككرن دڤێت وچو ددى نه .. )) .
یه‌عنى : هه‌ر وه‌كى شوعه‌یبى دڤیا بێژته وان : هوین هزر نه‌كه‌ن ئه‌زێ دبێژمه هه‌وه خۆ ژ حیلێ بده‌نه پاش ؛ دا فایدێ سویكى هه‌مى بۆ من بـمـینت ، ڕاسته ئه‌ز ژى وه‌كى هه‌وه یێ خودان مالم ، به‌لـێ ئه‌و فه‌رمانا خودێ یا ئه‌ز ل هه‌وه دكه‌م ئه‌ز ب خۆ به‌رى هه‌وه د مالـێ خۆ دا ب جهــ دئینم ..
شوعه‌یبى ئه‌ڤه گـۆت ، وئه‌ڤه كر ، له‌و چو هه‌ڤڕكێن وى نه‌شیا مه‌جالـێ طانێ ببینت وبێژت : شوعه‌یبى دڤێت مه بـخاپینت دا بازار بۆ وى بـمـینت !
به‌رسڤا ملله‌تێ شوعه‌یبى
ئه‌ڤه گازییا شوعه‌یبى بوو ، ووه‌كى یا ئاشكه‌را گازىیا وى د خێرا وان هه‌مىیان دابــوو ، به‌لـێ د گــه‌ل هــنـدێ ژى به‌رسڤا وان بۆ شوعه‌یبى به‌رسڤه‌كا كـرێت ونـه ژ هـه‌ژى بـوو ، ل ده‌سپێكێ وان گوهێن خۆ ژ گازىیا وى گرتن ، و ب دورستى گوهدارى بۆ نه‌كر ، بۆچى ؟ هێجا وان ئه‌ڤه بوو : ئه‌و دینێ شوعه‌یب پێ هاتى تشته‌كێ نوىیه ، و ل سه‌ر ده‌مێ باب وباپیـرێن وان نه‌بوو ، قورئان ژ زار ده‌ڤێ وان ڤه‌دگوهێزت : ( قَالُوا يَاشُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِمَّا تَقُول ـ وان گۆت : ئه‌ى شوعه‌یب ئه‌م د گه‌له‌كێ ژ وێ ناگه‌هین یا تو دبێژى [ چونكى تشته‌كێ نوىیه ل به‌ر مه ] ) [ هود : 91 ] .
پاشى گاڤا وان دیتى شوعه‌یب ل گازىیا خۆ یێ مجده ، وان ژ بێ به‌ختى گۆتێ : تو مرۆڤه‌كى سێره‌به‌ندى یا ل ته هاتییه كرن ، ( قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مِنْ الْمُسَحَّرِينَ . وَمَا أَنْتَ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا وَإِنْ نَظُنُّكَ لَمِنْ الْكَاذِبِينَ . فَأَسْقِطْ عَلَيْنَا كِسَفًا مِنْ السَّمَاءِ إِنْ كُنْتَ مِنْ الصَّادِقِينَ ـ وان گـۆت: هندى تویى ئه‌ى شوعه‌یب ، هه‌ما تو ژ وانى یێن سێره‌به‌ندىیێ كاره‌كێ دژوار تێكرى ، وعه‌قل بۆ نه‌هێلاى ، وهه‌ما تو ژى وه‌كى مه مرۆڤى، ڤێجا چاوا پێغه‌مبه‌رینى بۆ ته ب تنێ دێ ئێت ؟ وهه‌ما هه‌مى هزرا مه ئه‌وه كو تو د ڤێ گـۆتنا خۆ دا ژ دره‌وینانى . ڤێجا ئه‌گه‌ر تو ڕاست دبـێـژى كو تو پـێـغـه‌مبه‌رى ، پا كانێ دوعایه‌كێ ژ خودێ بكه دا ئه‌و پرتێن عه‌زابێ ژ عه‌سـمانــى ب سه‌ر مه دا بینت ومه ببرینت ) [ الشعرا‌ء : 185-187 ] .
وتشتێ ژ هه‌مىیان غه‌ریبتـر ل به‌ر وان ئه‌و بوو شوعه‌یبى دخوازت سیاسه‌تا وان یا ئابۆرى ژى ل دویڤ مه‌نهه‌جه‌كێ خودایى بت :( قَالُوا يَاشُعَيْبُ أَصَلَاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لَأَنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ ـ وان گـۆت : ئه‌ى شوعه‌یب ئه‌رێ ئه‌و نڤێژا تو دكه‌ى فـه‌رمانێ ل ته دكه‌ت كو ئه‌م په‌رستنا وان صه‌نه‌مان بهێلین یێن بابێن مه په‌رسـتــن بۆ دكر ، یان ئه‌م وان فه‌ند وفێلێن مه دڤێن د مالـێ خـۆ دا بكه‌ین ؟ ووان ـ ب تڕانه پـێــكـرن ڤه ـ گـۆتـه وى : ب ڕاسـتـى هندى تویى تو مرۆڤه‌كێ ئارام وسه‌رڕاستى ) [ هود : 87 ] .
وگـه‌فـا وان بـۆ شــوعـه‌یـبـى ودویـكـه‌فــتـىیێن وى یا ئاڤاكرى بوو ل سه‌ر دو ( ئیجرائاتێن دژوار ) :
🔴یا ئێكێ : ده‌رێخستنا ژ وه‌لاتى ونه‌فیكرن :
( قَالَ الْمَلأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّكَ يَاشُعَيْبُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَكَ مِنْ قَرْيَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ كُنَّا كَارِهِينَ ـ وان ڕێبه‌ر ومه‌زنێن خۆ ژ باوه‌رى ئـیـنـانا ب خودێ ودویكه‌فتنا پێغه‌مبه‌رێ وى شوعه‌یبى سلاڤ لـێ بن مه‌زنتـر دیتى ژ ملله‌تێ شوعه‌یبى گـۆتن : ئه‌ى شوعه‌یب سویند بت ئه‌م ته وهه‌چىیى د گه‌ل ته باوه‌رى ئیناى ژ گوندێ خۆ ده‌ربێخین، یان ژى هوین دێ ل دینێ مه زڤڕن ، شوعه‌یبى ب مه‌نده‌هۆشى ڤه گـۆت: ئه‌رێ ئه‌م دویكه‌فتنا هه‌وه د دینێ هه‌وه یێ پویچ دا بـكـه‌ین ، ئــه‌گـه‌ر خۆ مه نه‌ڤێت ژى ژ به‌ر كو ئه‌م دزانین ئه‌و دینه‌كێ پویچه ؟ ) [ الأعراف : 88 ] .
🔴یا دووێ : به‌ر لـێ باراندن :
( قَالُوا يَاشُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا وَلَوْلَا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ وَمَا أَنْتَ عَلَيْنَا بِعَزِيزٍ ـ وان گـۆت : ئه‌ى شوعه‌یب ئه‌م د گه‌له‌كێ ژ وێ ناگه‌هین یا تو دبێژى ، وهــنــدى ئه‌مـیـن ئه‌م ته د ناڤ خـۆ دا لاواز دبینین وتو نه ژ مه‌زن وسه‌رۆكێن مه‌یى ، وئه‌گه‌ر ژ به‌ر ئویجاخا ته نه‌با ـ كو ئه‌و ژى ل سه‌ر دینێ وان بــوون ـ ئه‌م دا به‌ران ل ته بارینین ، وته چو ڕێز وبهایێ خـۆ ل نك مه نینه ( [ هود : 91 ] .
ئەنجامێ هەڤرکییێ:
ده‌مێ شوعه‌یبى ملله‌تێ خۆ ژ دویماهىیا بێ ئه‌مرىیا خودێ دترساند ، وان دگـۆتێ :( فَأَسْقِطْ عَلَيْنَا كِسَفًا مِنْ السَّمَاءِ إِنْ كُنْتَ مِنْ الصَّادِقِين ـ كانـێ دوعایه‌كێ ژ خودێ بكه دا ئه‌و پرتێن عه‌زابێ ژ عه‌سمانى ب سه‌ر مه دا بینت ومه بـبـرینت ، ئه‌گه‌ر تو ژ ڕاستگـۆیانى كو خودێ دێ عه‌زابێ ب سه‌ر مه دا ئینت )[ الشعرا‌ء : 185-187 ] .
وگاڤا بێ منه‌تییا وان گه‌هشتییه ڤى حه‌ددى شوعه‌یبى گـۆته وان : (وَيَاقَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ سَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَمَنْ هُوَ كَاذِبٌ وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ
ـ و ئه‌ى ملله‌تێ من هه‌ر كاره‌كێ ژ هه‌وه بێت هوین د جهێ خـۆ دا بكه‌ن ، هندى ئه‌زم ئه‌ز دێ ل سه‌ر ڕێكا خـۆ كارى كه‌م وبه‌رێ هه‌وه ده‌مه ته‌وحیدێ ، پاشى هوین دێ زانن كانێ كى ژ مـه عه‌زابه‌كا وه‌سا دێ ب سه‌رى ئێت كو وى شه‌رمزار بكه‌ت ، وكانێ كى ژ مه د گـۆتنا خـۆ دا یێ دره‌وینه ، ئه‌ز یان هوین ؟ وهوین چاڤه‌رێیى وێ بن یا كو دێ ب سه‌رێ هه‌وه ئێت ئه‌ز د گه‌ل هـه‌وه ژ زێـره‌ڤانامـه )[ هود : 93 ] .
پاشى خودێ ده‌ستویرى دا ئه‌و عه‌زاب ب سه‌ر وان دا بێت یا وان داخوازا هاتنا وێ كرى وشوعه‌یبى گه‌ف پێ ل وان كــرى .. خودێ دبێژت : ( فَأَخَذَتْهُمْ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ )[ الأعراف : 91 ] . و ل جــهــه‌كــێ دى دبێژت :( وَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا شُعَيْبًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَأَخَذَتْ الَّذِينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِـي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ . كَأَنْ لَـمْ يَغْنَوْا فِيهَا أَلَا بُعْدًا لِمَدْيَنَ كَمَا بَعِدَتْ ثَمُود ) [ هود : 94-95 ] . و ل جهه‌كێ دى دبـــێـــژت : ( فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَابُ يَـوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ كَـانَ عَـذَابَ يَوْمٍ عَظِيم ) [ الشعرا‌ء : 189 ] .
وبۆ كـۆمكرنێ د ناڤبه‌را مه‌عنایێن ڤان ئایه‌تان دا ته‌فسیـرزان دبێژن : ده‌مێ خودێ ڤیاى خه‌لكێ مه‌دیه‌نێ ببه‌ته هیلاكێ گه‌رمه‌كا مه‌زن ب سه‌ر وان دا ئینا ، حه‌فت ڕۆژان خودێ با ژ وان بڕى ، ژ گه‌رم وبێن ته‌نگىیێ دا ئه‌و دڕه‌ڤینه به‌ر هه‌ر سیبه‌ره‌كا هه‌ى ، دویماهىیێ وه لـێ هات ئه‌و ژ گه‌رمان دا ڕه‌ڤینه چـۆلـى وخانىیێن خـۆ بـه‌ردان ..
د ڤێ ده‌لیڤه‌یێ دا وان هند دیت هنده‌ك پرتێن عه‌ورى ل عه‌سمانى كـۆم بوون ، وان هزركر دێ باران ژ ڤان عه‌روان بارت ، كه‌یفا وان گه‌له‌ك هات ، هه‌مى پێكڤه چوون خۆ دانه به‌ر سیبه‌را وان عه‌وران ، به‌لـێ خودێ ده‌ستویرى دا وان عه‌وران ئه‌و ببنه پرتێن عه‌زابێ و ب سه‌ر وان دا بێن ، وه‌كى وان داخوازكرى ! ئه‌و عه‌ور بوونه گوڕى و ب سه‌ر وان دا هاتنه خوارێ ، وهه‌ر د وێ ده‌لیڤه‌یێ دا ده‌نـگـه‌كێ زێده بلند په‌رده‌یێن گوهێن وان دڕاندن ، وعه‌رد ژى ل بن پیێن وان هژیا .. و ب ڤى ڕه‌نگى هه‌مى چوونه هیلاكێ ، و ب تنێ شوعه‌یب ودویكه‌فتىیێن وى مانه ساخ .
شوعه‌یب پشتى نه‌مانا ملله‌تێ خۆ :
زانایێ ناڤـدار ( ئـبـن كه‌ثیر ) ژ ( وه‌هه‌بێ كوڕێ مه‌نبه‌هى ) ڤه‌دگوهێزت ، دبێژت : پشتى نه‌مانا ملله‌تێ شوعه‌یبى ئه‌و وخودان باوه‌رێن د گه‌ل دا چوو مه‌كه‌هێ و ل وێــرێ ئاكــنـجى بوو ، حه‌تا ل ویرێ مرى ، وگۆڕا وى دكه‌فته ڕۆژئاڤایا كه‌عبێ .. وخودێ چـێـتـر دزانت .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی