سـه‌رهاتـییا یه‌عقووب پـێـغـه‌مـبه‌ر...
سـه‌رهاتـییا یه‌عقووب پـێـغـه‌مـبه‌ر
ژ دارا پێغه‌مبه‌رینییێ ئه‌وا ڕه‌هێن وێ یێن پیـرۆز دگه‌هنه خۆشتڤىیێ خودێ ئیبـراهیمى ـ سلاڤ لـێ بن ـ چه‌قه‌كێ تژى خێر وبه‌ره‌كه‌ت هه‌بوو ، سنسله‌كا پـیـرۆز وخودان بها پێڤه هاتبوو ، به‌رهه‌مێ ده‌سپێكێ ئیسحاق ویه‌عقووب بوون ، و د دویـڤ دا پـێـدا وه‌ره خـوارێ حـه‌تـا تـو دگه‌هییه عیسایێ مه‌سیح ـ سلاڤ لـێ بن ـ .
وطایێ ژ هه‌مییان بێندارتر ئه‌و بوو یێ یووسف پێڤه هاتى ، له‌و ڤێ جارێ ژڤانێ مه د گه‌ل یووسفى وبابێ وییه ..
یه‌عقووب .. ومزگینى :
د سه‌رهاتییا ئیبـراهیمى وئیسحاقى دا مه ب به‌رفره‌هى به‌حسێ وێ مزگینىیێ كر یا ملیاكه‌تێن خودێ دایه ئیبـراهیمى وژنكا وى سارایێ ده‌مێ ئه‌و هاتین لـێ بووینه مێڤان به‌رى بچن قه‌ستا مالا لووطى بكه‌ن ، وهه‌ر چه‌نده سارا ژنكه‌ك بوو عه‌یال نه‌دبوون و ب ناڤ سال ژى ڤه چووبوو ، به‌لـێ خودێ كه‌ره‌م دگه‌ل كر وكوڕه‌كێ پیـرۆز ژ زه‌لامێ وێ دایێ ، ئه‌ڤ كوڕه ئیسحاق بوو ، و د گه‌ل مزگینىیا بوونا ئیسحاقى ملیاكه‌تان مزگینى دا ئیبـراهیمى وسارایێ كو هێشتا ئه‌و دساخ ڤى كوڕێ وان ژى دێ كوڕه‌ك هه‌بت ناڤێ وى دێ یه‌عقووب بت ، وئه‌و ژى وه‌كى بابێ خۆ وباپیـرێ خۆ دێ مرۆڤه‌كێ پیـرۆز بت :
(فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَكُـلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا . وَوَهَبْنَا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنَا وَجَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا ـ ڤــێـجا ده‌مــێ ئیبـراهیمى خـۆ ژ وان وخوداوه‌ندێن وان ڤه‌ده‌ركرى ، مه ژ كوڕان : ئسحاق ، ویه‌عقووبێ كوڕێ ئسحاقى دانێ ، ومه ئه‌و هه‌ردو كرنه پێغه‌مبه‌ر . ومه ژ دلۆڤانىیا خۆ هند قه‌نجى دا وان كو نه‌ئێنه هژمارتن ، ومه به‌حسه‌كێ باش د ناڤ خه‌لكى دا دا وان ، كو ناڤ وده‌نگێن وان ب باشى هه‌ر بمینن ) [ مریم : 49-50 ] .
مه‌عنا : یه‌عقووب ژى پشكدارێ بابێ خۆ بوو د وان هه‌مى خێر وقه‌نجىیان دا یێن خـودێ داینى : مزگینیدانا ب بوونێ ، پێغه‌مبه‌رینى ، دانا ره‌حمێ ، مانا ناڤ وده‌نگان د ناڤ خه‌لكى دا .. وهتد .
ویه‌عقووب ژى ـ وه‌كى بابێ خۆ ئیسحاقى ـ وئه‌و گڕنژین بوو یا ل پــیـراتـییێ ل سـه‌ر لـێـڤـێـن ئـیـبـراهـیمى هاتــىیــه نه‌خشاندن ، وئه‌و هیڤى بوو یا ئیبـراهیم ل دویـماهـییا ژییێ خــــۆ د گه‌ل ژیاى ، وئه‌و جهێ باوه‌رێ بوو یێ ئیبـراهیمى ل به‌ر مرنێ ئێمانه‌تێ خۆ یێ مه‌زن دایه ڤێ :( وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَيَعْقُوبُ يَابَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمْ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ـ وئیبراهیمى ویه‌عقووبى كوڕێن خـۆ پالدان كو ل سه‌ر ئیسلامێ موكم ببن گـۆتن : ئه‌ى كوڕێن مه هندى خودێیه ئه‌ڤ دینه بـۆ هه‌وه هلبژارتىیه ، كو دینێ ئیسلامێ یه ، ڤێجا هوین هه‌مى ژینا خـۆ ئه‌وى نه‌هێلن ، وبلا مرن نه‌گه‌هته هه‌وه ئه‌گه‌ر هوین د موسلمان نه‌بن )[ البقرة : 132 ] .
و ژ ئایـه‌تـێـن قورئانێ د ئێته زانـیـن كـو یه‌عقووبى ده‌مه‌ك ژ ده‌سپێكا ژییێ خۆ د گه‌ل باپیـرێ خۆ ئیبـراهیمى بۆراند بوو ، به‌لـێ ب دورستى نه‌هاتییه زانین كانێ یه‌عقووب گه‌هشتبوو چه‌ند سالان ژ ژییێ ئیبـراهیمى .
ئیسحاق ویه‌عقووب :
ده‌مێ مه سه‌رهاتییا ئیسحاقى ڤه‌گێڕاى مه به‌رچاڤ كر كو ئسرائیلى د په‌رتۆكا خۆ یا پیـرۆز دا گه‌له‌ك سه‌رهاتییان د ده‌ر حه‌قا ئیسحاقى وهه‌ردو كوڕێن وى یێن جێـمـك : عـیـسـؤیى ویه‌عقووبى ڤه‌دگوهێزن ، به‌لـێ پـتـرییا ڤان سه‌رهاتییان نـه ئـه‌ون یێن عـه‌قل قـه‌بـویل بــكــه‌ت كـو ژ مــوسلمانــه‌كێ عادى ده‌ركه‌ڤن حه‌تا كو ژ پێغه‌مبه‌ره‌كى ده‌ركه‌ڤن ..
(هەر کەسێ کیتابا وان یا پیروز بخوینت دێ بینت کو ئەو ل گەلەک جهان ب بێ تورەیی ددەرحەقا گەلەک پؽغەمبەرێن خودا دئاخڤن ، ڤێجا ئەگەر پەرتوکا وان یا پیروز ئەڤە بت، پا هوین بێژن پەرتوکێن وان یێن نە پیروز دێ دچاوا بن؟) ژ وان سه‌رهاتىیان :
( سفر التكوین ) ژ ته‌وراتا نـوكـه دبێژت : ئیسحاقى پتـر حه‌ز ژ عیسؤیى دكر ؛ چونكى ئه‌و كوڕێ وى یێ نه‌خرى بوو ، وژنكا ئیسحاقى رفقایێ پـتـر حه‌ز ژ یه‌عقووبى دكر ؛ چونكى ئه‌و یێ بچویكتـر بوو ، وچونكى كوڕێ مه‌زن جهێ بابێ دگرت عیسؤ یێ به‌ربژار بوو كو ( به‌ره‌كه‌تێن ) ئیسحاقى بگه‌هنێ ، ودا ئه‌ڤ چـه‌نـده چـێ نـه‌بـت یـه‌عـقـووب وده‌یكا وى رفــقایێ به‌رگه‌ڕیان كر كو حیله‌كێ ل ئیسحاقى وعیسؤیى بكه‌ن ؛ دا ئه‌ڤ خێره بۆ یه‌عقووبى بمینت .. وپشتى چه‌ند بزاڤه‌كان ئه‌و شیان ئیسحاقى بـخاپینن وئێكا هند بكه‌ن كو ئه‌و دوعایێن به‌ره‌كه‌تێ بۆ یه‌عقووبى بــكـه‌ت ، پشتى كو یه‌عقووب شیاى هه‌مى ( ئمتیازاتێن ) عیسؤیى ژێ بكڕت ، و ب ڤێ چه‌ندێ به‌ره‌كه‌تا ئیسحاقى گه‌هشته یه‌عقووبى ، و ژ لایه‌كێ دى ڤه ئه‌ڤ كارێ یه‌عقووبى كرى بۆ جهێ هندێ كو نه‌یاره‌تى د ناڤبه‌را وى وبـرایێ وى دا پـه‌یـدا بـبـت ، ودا ئـه‌ڤ نـه‌یاره‌تـىیـه مه‌زنتـر لـێ نه‌ئێت رفقایێ ژ كوڕێ خۆ یه‌عقووبى خواست بچته ده‌ڤه‌را حه‌ررانێ ل نك برایێ وێ لابانى حه‌تا كه‌ربا عیسؤیى دادئێت ، ووى ب شیـره‌تا ده‌یكا خۆ كر وچو قه‌ستا مالا خالـێ خۆ كر وچه‌ند ساله‌كان ل نك وى ما .
ل ده‌ڤــه‌را حه‌ررانێ یه‌عقووبى دو كچ خالێن خۆ بۆ خۆ ئینان ئێك ل دویڤ ئێكێ : له‌ئیا ، وراحیل ، وپشتى یه‌عقووبى چارده سالان خزمه‌تا خالـێ خۆ كرى ، زڤڕى شامێ وئه‌و وبرایێ خۆ عیسؤ پێك هاتن ، وهات ل ( حه‌بروونێ ) ل نك بابێ خۆ یێ ئه‌ختیار ئاكنجى بوو ، وپشتى بابێ وى ئیسحاق ل سه‌د وحه‌شتێ سالـییێ مرى ، وى مه‌زنییا بنه‌مالا ئیسحاقى وه‌رگرت .. (( سفر التكوين ) ژ ئیصحاحا ( 25 – 36 ) ڤان سەرهاتییان ڤەدگوهێزت ، وەکی ئاشکەرا گەلەک ژڤان سالوخەتێن ئەو ددەنە پال ڤان پێغەمبەران ڤە نە ژ هەژی خودان باوەرەکێ عادی ژی نە حەتا کو ل نک پێغەمبەرەکێ مەعصووم هەبن!)
یه‌عقووب یان ئسرائیل :
ته‌ورات دبێژت : پشتى یه‌عقووب ژ نك خالـێ خۆ زڤڕییه ڤه خودێ وه‌حى بۆ هنارت وگـۆتێ : (( ژ ئه‌ڤرۆ وێڤه نابێژنه ته : یه‌عقووب ، تو ئسرائیلى .. )) (سفر التكوين : 35 / 9 ) ، وشرۆڤه‌كه‌رێن ته‌وراتێ ده‌مێ په‌یڤا ( ئسرائیل ) شرۆڤه دكه‌ت دبێژت : ئسرائیل ئه‌وه یێ هێزه‌ك ژ لایێ خودێ ڤه د گه‌ل دا هه‌ى . (برێنە : ( التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ) ، چاپا مصرێ ، بث 92)
و د قورئانا پیـرۆز ژى دا ناسناڤێ ئسرائیل بۆ پێغه‌مبه‌رێ خودێ یه‌عقووبى هاتىیه دانان وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : (كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ـ هه‌مى خوارنێن پاقژ بـۆ عه‌یالێن ئسرائیلى ( یه‌عقووبى ) سلاڤ لـێ بن دحه‌لال بوون ئه‌و تێ نه‌بت یا یه‌عقووبى ژ به‌ر نساخىیه‌كێ ل سه‌ر خـۆ حه‌رام كربت ، ئه‌ڤه به‌رى ته‌ورات بێته خوارێ .
وده‌مێ ته‌ورات هاتىیه خوارێ ؛ ژ به‌ر زێده‌گاڤى وزۆردارىیا ئسرائیلییان ، خودێ هنده‌ك خوارنێن به‌رى هنگى بـۆ وان دحه‌لال ل ســه‌ر وان حه‌رامكرن . تو ـ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ـ بێژه وان : كانێ ته‌وراتێ بینن ، وتشتێ تێدا هاتى بخوینن ئه‌گه‌ر هوین ڕاست دبێژن كو خودێ د ته‌وراتێ دا ئه‌و تشتێ حه‌رامكرى یێ یه‌عقووبى ل سه‌ر خـۆ حه‌رامكرى ، دا هوین ڕاستىیا قورئانێ بزانن كو به‌رى هاتنا ته‌وراتێ خودێ تشته‌ك ل سه‌ر ئسرائیلىیان حه‌رام نه‌كربوو ئه‌و تێ نه‌بت یێ یه‌عقووبى ل سه‌ر خـۆ حه‌رامكرى) [آل عمران : 93 ] .
ونێزیكى سیهــ ونه‌هــ جاران په‌یڤا ( بنی إسرائیل ـ عه‌یالـێ ئسرائیلى ) بۆ دوونده‌ها یه‌عــقـووبى د قورئانێ دا هاتییه ، تشتێ هندێ دگه‌هینت كو ڕاسته خودێ ناسناڤێ ( ئسرائیل ) بۆ پێغه‌مبه‌رێ خۆ یه‌عقووبى ـ سلاڤ لـێ بن ـ دانایه .
ئاڤاكرنا مزگه‌فتا ( ئه‌قصایێ ) :
د قورئانا پیـرۆز دا خودایێ مه‌زن به‌حسێ مزگه‌فتا ( ئه‌قصایێ ) دكه‌ت ، وئاشكه‌را دكه‌ت كو خودێ به‌ره‌كه‌ت یا هاڤێتییه ڤێ مزگه‌فتێ وده‌ور وبه‌رێن وێ ، وه‌كى كه‌ره‌م كرى وگـۆتێ : (سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنْ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُـ خودایێ مه‌زن خۆ پاك ومه‌زن دكه‌ت ؛ چونكى ئه‌و دشێت وى تشتى بكه‌ت یێ كه‌سێ دى ژبلى وى نه‌شێت بكه‌ت ، ژ وى پێڤه‌تر چو خودایێن دى نینن ، ئه‌وه یێ ب شه‌ڤ به‌نىیێ خـۆ موحه‌ممه‌د سلاڤ لـێ بن ب له‌شى وڕحێ ڤه ژ مزگه‌فتا حه‌رام ل مه‌كه‌هێ برىیه مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ل به‌یتولمه‌قدسێ ئه‌وا خودێ ل دۆرێن وێ به‌ره‌كه‌ت هاڤێتىیه شینكاتى وبه‌رهه‌مێ چاندى وتشتێن دى ژى ، وئه‌و كرىیه جهێ گه‌له‌ك پێغه‌مبه‌ران ؛ دا ئه‌و عه‌جێبىیێن شیانا خودێ وده‌لیلێن یه‌كینىیا وى ببینت . هــنـدى خودێیه گوهدێرێ گۆتنێن به‌نىیێن خۆیه ، و ب كارێن وان یێ بینه‌ره ) [ الإسرا‌ء : 1 ] .
و ل دۆر ده‌مــێ ئاڤاكرنا ڤێ مزگه‌فتێ د حه‌دیسه‌كا دورست دا هاتىیه ( ئه‌بوو ذه‌ر ) دبێژت : من پسیار ژ پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ كر كانى كیژ مزگه‌فت ئێكه‌مین مزگه‌فت بوو ل عه‌ردى هاتىیه دانان ؟ گـۆت وى گـۆته من : ( مزگه‌فتا حه‌رام ) بوو گـۆت من گـۆتێ پاشى كیژك ؟ گـۆت : وى گـۆته من : ( مزگه‌فتا ئه‌قصایێ )، گـۆت من گـۆتێ د ناڤبه‌را هه‌ر دووان دا چه‌ند بوو ؟ گـۆت وى گـۆته من : ( چل سال .. ) .
(ئیمامێ بوخاری ڤێ حەدیسێ ڤەدگوهێزت)
و ل دۆر ده‌مێ ئاڤاكرنا مزگه‌فتا حه‌رام مه گـۆتبوو كو ئه‌و هێژ ل سه‌ر ده‌مێ ئاده‌مى ـ سلاڤ لـێ بن ـ هه‌بوو ، به‌لـێ پشتى بۆرینا سال وده‌مان جهێ وێ ل به‌ر خه‌لكى به‌رزه بووبوو ، حه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ئیبـراهیم هاتى ، و ب ئه‌مرێ خودێ مزگه‌فت جاره‌كا دى ئاڤاكرىیه ڤه ، و ب ڤێ چه‌ندێ ئیبـراهیم بۆ ئاڤاكه‌رێ دووێ یێ ڤێ مزگه‌فتێ ..
ڤێجا ئه‌گه‌ر مه‌خسه‌دا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بـن ـ د ڤێ حه‌دیسا بۆرى دا ب ئاڤاكرنا مزگه‌فتێ ئاڤاكرنا ئێكێ بت ، دڤێت بێژین : مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ژى هێژ ل سه‌ر ده‌مێ ئاده‌مى هاتبوو ئاڤاكرن ، پاشى ئه‌و ژى ل بــه‌ر خه‌لـكى بـه‌رزه بـووبـوو حه‌تا یه‌عقووب ـ سلاڤ لـێ بن ـ هاتى ، و ب ئه‌مرێ خودێ جاره‌كا دى ئه‌ڤ مزگه‌فته ئاڤاكرى ، وئه‌گه‌ر مه‌خسه‌د پێ ئاڤاكرنا دووێ بت ، یا كو ل سه‌ر ده‌مێ ئیبـراهیمى چێبووى ، مه‌عنا وێ دێ ئه‌و بت مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ( ژ لایێ یه‌عقووبى ڤه ) چل سالان پشتى ئاڤاكرنا مزگه‌فتا حـه‌رامـه ژ لایێ ئـیـبـراهـیـمى وئــیــسماعیلى ڤه ؛ چونكى یا زانایه كو یه‌عقووب ( ئسرائیل ) ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب ئاڤاكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ڕابووبوو .
وسـه‌رهـاتـییا ئاڤاكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ وه‌كى د ته‌وراتێ دا هاتى ب ڤى ڕه‌نگییه : ده‌مــێ یه‌عقووب چووى دا قه‌ستا ده‌ڤه‌را حه‌ررانێ بكه‌ت ل نك خالـێ خۆ ب ڕێڤه ل وى جهـێ نــوكـه مزگه‌فتا ئه‌قصایێ دكه‌فتێ ل باژێڕێ قودسێ خه‌وا وى هات ، د خه‌وا خۆ دا دیت خودێ دگـۆتێ : (( ئه‌و جهێ نوكه لـێ نڤستى ئه‌ز دێ ده‌مه ته ودوونده‌ها ته .. )) ( سفر التكوين : 28 / 13) ، گاڤا یه‌عقووب ژ خه‌و ڕابووى كه‌یفا وى گه‌له‌ك ب ڤێ خه‌ونێ هات ڕابوو ئه‌و جهــ نیشان كر ؛ دا لـێ به‌رزه نه‌بت ، وپشتى چارده سالان مایه ل نك خالـێ خۆ زڤڕى شامێ ، وهاته وى جهى یێ وى نیشان كرى ، و ل وێرێ مزگه‌فته‌ك بۆ په‌رستنا خودێ ئاڤاكر وناڤـێ وێ كره : ( بیت إیل ـ مالا خودێ ) (ژێدەرێ بوری : 35 / 15) وئه‌و مزگه‌فت ئه‌وه یا نوكه دبێژنێ : مزگه‌فتا ئه‌قصایێ .
دوونده‌ها یه‌عقووبى یان ( به‌نى ئیسرائیل ) :
خــودێ به‌ره‌كه‌ت هاڤێته دوونده‌ها پێغه‌مبه‌رێ خۆ یه‌عقووبى ودووازده كوڕ دانێ ، وهـه‌ر ئـێـك ژ ڤان هـه‌ر دووازده كــوڕان بوو خودان دوونده‌هه‌كا بۆش ، و ژ ڤان دووازده بابكان ملله‌تێ ئسرائیلى پێك دئێت یێ كو ل ده‌مه‌كى ژ ژییێ وى خودێ هلبژارتى وكرىیه باشتـریـنـێ مـلـلـه‌تـێـن وى سه‌رده‌مى ، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : ( وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنْ الطَّيبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ ـ و ب ڕاستى مه ته‌ورات وئنجیل وحـوكـمـدارییا ب وان دابوو ئسرائیلىیان ، وبارا پتـر ژ وان پێغـه‌مـبـه‌رێن ژ دوونده‌ها ئیبـراهیمى ـ سلاڤ لـێ بن ـ مــه د ناڤ وان دا هنارتن ، ومـــه ژ تشتێن پـاقـژ ڕزق دا وان ، ومه ئه‌و ب سـه‌ر هـه‌مـى خـه‌لـكێ زه‌مانێ وان ئێخستبوون ) [ الجاثیة : 16 ] .
وئه‌ڤ هلبژارتن و ب سه‌رئێخستنه ژ به‌ر هندێ بوو چونكى وان ب گـۆتنا خودێ دكر ، ووه‌حییا وى ب جهــ دئینا ، به‌لـێ ده‌مێ وان ژ ڕێكا پێغه‌مبه‌ران لاداى خودێ ئه‌و شه‌رمزاركرن وئه‌ڤ سه‌راتییه ژ وان ستاند .
و د ناڤ دوونده‌ها یه‌عقووبى دا ـ سلاڤ لـێ بن ـ هژماره‌كا پێغه‌مبه‌رێن خودان قه‌در وقیمه‌ت هه‌بوون ، ئه‌م دێ سه‌رهاتىیێن وان ژى ڤه‌گوهێزین ، وئێكه‌مینێ وان یووسف بوو ـ سلاڤ لـێ بن ـ كو ئێك ژ دووازده كوڕێن یه‌عقووبییه ، وسه‌رهاتىیا وى ویا بابێ وى ل پتـرین جهان یا تێكه‌لـى ئێكه ، له‌و به‌رى ئه‌م ده‌فـتــه‌را یــه‌عقووبى پێك داده‌ین دێ ده‌ست ب ڤه‌گێڕینا سه‌رهاتییا یووسفى كه‌ین ..
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی