سـه‌رهاتـییا ئیسماعیل پـێـغـه‌مـبه‌ر...
سـه‌رهاتـییا ئیسماعیل پـێـغـه‌مـبه‌ر
ئیسماعیل پـێـغـه‌مـبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بــن ـ كـوڕێ خۆشتڤییێ خودێ ئیبـراهیمى ـ سلاڤ لـێ بن ـ وهاجـه‌را قبطییه ، وبه‌رى نوكه ده‌مێ مه سه‌رهاتییا ئیبـراهیمى ڤه‌گێڕاى ، مه به‌حسێ چوونا ئیبـراهیمى وژنكا وى سارایێ بۆ مصرێ كربوو ، وكانێ چاوا مه‌لكى ئێك ژ جارییێن خۆ یێن قبطى ـ كو هاجه‌ر بوو ـ دابوو سارایێ پشتى وى پاقژى وبژوینىیا سارایێ دیتى ..
ده‌مێ ئیبـراهیم وسارا زڤڕینه شامێ وان هاجه‌ر ژى د گه‌ل خۆ ئینا ، وهاجه‌ر بوو ئــێــك ژ ئه‌ندامێن مالا وان ، وپشتى چه‌ند ساله‌ك ب سه‌ر سارایێ دا چووین ، وئه‌و ژ خۆ بێ هیڤى بووى كو ئێدى عه‌یاله‌ك ببت ، ووێ دیت زه‌لامێ وێ ئیبـراهیم هـێـدى هێدى یێ به‌ر ب پیـراتىیێ ڤه دچت ، ڕابوو جارىیا خۆ هاجه‌ر دا زه‌لامێ خۆ ، گۆت : به‌لكى خودێ زارۆكه‌كى ژێ بده‌تێ .. و ب ڤى ڕه‌نگى جارییا سارایێ هاجه‌ر بۆ هه‌ویا وێ .
ده‌یكا ئیسماعیلى :
ده‌مــێ مه‌لكێ مصرێ هاجه‌ر دایه سارایێ هاجه‌ر كچه‌كا جحیل بوو ، ژییێ وێ د بن بیست سالـىیێ دا بوو ، پشتى ئه‌و د گه‌ل خاتوینا خۆ وزه‌لامێ وێ هاتـىیه شامـێ چـه‌نـد ساله‌كان ما حه‌تا ژىیێ وێ گه‌هشتىیه دورێن سیهــ سالـییێ ، ئـه‌و بـوو خاتـویـنـا وێ سارایـێ ئــه‌و دا زه‌لامــێ خـۆ ، وپــشــتــى هاجــه‌رێ شــوى ب ئیبـراهیمى كرى هه‌ر زوى خودێ هاته كه‌ره‌مێ وهاجه‌ر پێ حه‌سیا هه‌ر وه‌كى بچویكه‌ك د هناڤان دا یێ دئێته دورستكرن ، كه‌یفا هاجه‌رێ ب ڤێ چه‌ندێ هات ووى ئـه‌ڤ مـزگینىیـه دا زه‌لامێ خۆ ، ووى ژى زێده كه‌یف ب ڤێ مزگینىیێ هات .
به‌لـێ تشتێ غه‌ریب ئه‌ڤه بوو سارا ئه‌وا هاجه‌ر دایه ئیبـراهیمى دا خودێ عه‌یاله‌كى ژى بده‌تێ ، گاڤا زانى هاجه‌ر یا ب ( حه‌مله‌یه ) غیـره‌ت بۆ چێبوو ، وكه‌ربێن خۆ هاڤێتنه هاجه‌رێ ..
د حه‌دیسه‌كا خۆ دا پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : بۆ جارا ئێكێ ژنكان شیتك ل پشتا خۆ گرێداین ده‌یكا ئیسماعیلى بوو ، وێ شیتك ل پشتا خۆ دشداند ؛ دا سارا نیشانێن حه‌ملێ وێ نه‌بینت .
و تــــه‌ورات (د(سفر التکوین) دا هژمارا (16)ێ) وه‌سا ئاشكه‌را دكه‌ت كو ده‌مێ هاجه‌ر ب حه‌مله كه‌فتى وێ خۆ ل سه‌ر سه‌رێ سارایێ مه‌زن كر ، وئه‌ڤ چه‌ندا هه بۆ سارایێ نه‌خوش بوو ، له‌و وێ بـــه‌ڕگه‌ڕیان كر كو نه‌خۆشىیێ بگه‌هینته هاجه‌رێ . و چ ژ به‌ر ڤێ ئه‌گه‌رێ بت یان ژ به‌ر ئه‌گه‌ره‌كا دى بت ، په‌یوه‌ندىیێن هاجه‌رێ وسارایێ گه‌هه‌شتنه وێ ده‌ره‌جێ سارایێ ژ زه‌لامێ خۆ خواست ئه‌و هاجه‌رێ ژ به‌ر چاڤێن وێ ببه‌ت ونه‌هێلته ل وى جـهـى یـێ ئـه‌و لـێ ، وهاجـه‌رێ زانـى نـه‌ڤـیـانا هه‌ویا وێ بـــۆ وێ یا گه‌هشتىیه چ حه‌ددى له‌و ترسیا سارا نه‌خۆشىیه‌كێ بگه‌هینته وێ یان زارۆكێ وێ ، له‌و مه‌سه‌له گه‌هشته هندێ هاجه‌ر ژ مالـێ ڕه‌ڤى ، وپـێـغـه‌مـبـه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ده‌مێ هاجــــه‌ر ڕه‌ڤى ده‌همه‌نێن كراسێ خۆ ب عه‌ردى ڕا خشاندن ؛ دا شوین پىیێن وێ ل عه‌ردى نه‌مێن ، حه‌تا سارا نه‌زانت كانێ ئه‌و كیڤه چوویه .
بوونا ئیسماعیلى :
ل شامێ خودێ ئیسماعیل ژ هاجه‌رێ دا ئیبـراهیمى ، و ل دویڤ گـۆتنا ته‌وراتێ ژییێ ئیبـراهیمى هینگى حه‌شتێ وشه‌ش سال بوون ، وپشتى بوونا ئیسماعیلى ـ وه‌كى مه گۆتى ـ د ناڤبه‌را هاجه‌رێ وسارایێ دا نه‌خۆشى چێبوو ، وبۆ حیكمه‌ته‌كا خودێ پێ دزانى چاره‌سه‌رىیا ڤێ نه‌خۆشىیێ ب ئیبراهیمى ڤه نه‌هات ، وئیبـراهیم د ناڤبه‌را هه‌ردو ژنكێن خۆ دا حێبه‌تى ما ، ئێك دۆتـمـاما وى یا خۆشتڤى بوو ، ئه‌وا ل سه‌ر خاترا وى و دینێ وى جهــ ووار ومرۆڤێن خۆ هه‌مى هێلاین ومشه‌خت بوویه غه‌ریبییان ، ویا دى ده‌یكا كوڕێ وییه ، ئه‌و كوڕێ پشتى چاڤه‌رێیىیه‌كا دویر ودرێژ ژ نوى هاتى ..
پاشى خودێ وه‌حى بۆ پێغه‌مبه‌رێ خۆ ئیبـراهیمى هنارت كو ئیسماعیلى وده‌یكا وى ژ وى جهێ سارا لـێ ببه ، ئینا ئیبـراهیمێ گوهدار فه‌رمان ب جهــ ئینا وكوڕێ خۆ یێ ساڤا د گه‌ل ده‌یكا وى ژ شامێ برن ..
ـ بۆ كیڤه ؟
ـ خودێ گۆتێ : ببه ده‌ڤه‌را ( فارانێ ) ، وه‌كى ته‌ورات ناڤى لـێ ددانت ، وفاران ئه‌و جهه یێ باژێڕێ ( مه‌كه‌هێ ) نوكه دكه‌فتێ .
ئیسماعیل وده‌یكا خۆ ل مه‌كه‌هێ :
قورئان ، وپێغه‌مبه‌ر ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسه‌كا خۆ دا (یا بوخاری ژ عەبدوللاهێ کورێ عەبباسی ڤەدگوهێزت) ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئیبراهیمى ژنكا خۆ هاجه‌ر ، د گه‌ل كوڕێ وێ ئیسماعیل ، برنه مه‌كه‌هێ و ل وێرێ دانان وئاكنجى كرن .
قورئان ل سه‌ر ئه‌زمانێ ئیبـراهیمى دبێژت :
( رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنْ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنْ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُون ـ خـودایـێ مـه هـنـدى ئه‌زم مـن هنده‌ك ژ دوونده‌ها خـۆ ل نهاله‌كا بێ شینكاتى وئاڤ ل نك مالا ته یا حه‌رام ئاكنجى كـریـنـه ، خـودایێ مه من ئه‌و چه‌نده ب فه‌رمانا ته كرىیه ؛ دا ئه‌و ب دورستى ب كرنا نڤێژێ ڕاببن ، ڤێجا تو دلـێ هنده‌ك به‌نىیێن خـۆ ب لایێ وان ڤه بكێشه ، وتو ل ڤى جهى ژ هه‌مى ڕه‌نگێن به‌رهه‌مان ڕزقێ وان بده ؛ دا ئه‌و شوكرا قه‌نجىیا ته یا مه‌زن بكه‌ن)[ إبراهیم : 37 ] .
و سه‌رهاتىیا ڤه‌گوهاستنا ئیبـراهیمى بۆ ئیسماعیلى وده‌یكا وى ژ شامێ بۆ مـه‌كـه‌هـێ پـێـغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب به‌رفره‌هى بۆ مه ڤه‌دگوهێزت ، پـێـغـه‌مـبـه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت :
( ئیبـراهیمى هاجه‌ر وكوڕێ وێ ئیسماعیل ئینان ده‌مێ ئه‌و یێ ب شیـر (ژڤێ حەدیسێ ئاشکەرا دبت کو دەمێ ئیسماعیل هاتییە مەکەهێ هێشتا یێ ب شیر بوو ، و ئەڤە وێ خەلەتیێ بو مە دروست دکەت یا کو د(سفر التکوین) دا هاتی کو پشتی بوونا ئیسحاقی ژ نوی ئیسماعیل و دەیکا خو بو مەکەهێ هاتبوونە دەرێخستن ، و یا زانایە کو ئیسماعیل ل دویڤ گوتنا تەوراتێ ــ چاردە سالان ژ ئیسحاقی مەزنتر بوو) ، ئینان دانانه بن داره‌كا مه‌زن ل ژۆرىیا مزگه‌فتێ (و هینگێ ئاڤاهییێ مزگەفتێ نەمابوو ، و بەیت بێ سەر شەین بوو بوو) ل هنداڤى زه‌مزه‌مێ ، وهنگى كه‌س ل مه‌كه‌هێ نه‌بوو ، وى ئه‌و هێلان وچوو ، ده‌یكا ئیسماعیلى د دویڤ دا چوو وگـۆتى : ئه‌ى ئیبـراهیم ، دێ كیڤه چى ومه ب تنێ هێلىیه ل ڤێ نهالا بێ مرۆڤ ؟ ئیبـراهیم لـێ نه‌زڤڕى ، دو سێ جاران وێ ئه‌ڤ ئاخفتنه گـۆته ئیبـراهیمى ، ئیبـراهیم لـێ نه‌زڤڕى ، ئینا وێ گۆتێ : خودێ ئه‌ڤ فه‌رمانه ل ته كرییه ؟ ئیبـراهیمى گـۆتێ : به‌لـێ ، ئینا وێ گـۆت : پا ئه‌و مه ژ بیـر ناكه‌ت ، وزڤڕى نك كوڕێ خۆ . پشتى ئیبـراهیم ژ وان دویر كه‌فتى ، وچوویه جهه‌كێ وه‌سا ئه‌و وى نه‌بینن ، ئیبـراهیمى به‌رێ خۆ دا جهێ به‌یتێ وده‌ستێن خۆ بلندكرن ، وئه‌و دوعا كر یا د ئایه‌تا بۆرى دا هاتى ، وخودێ دوعایا وى قه‌بویلكر ) .
سـه‌ربۆڕه‌كا ب سانه‌هى نه‌بوو د سه‌ر ئیبـراهیمى ڕا بورى .. ژنكا خۆ یا جحێل ، د گه‌ل كوڕێ خۆ یێ ساڤا بهێلته ل نهاله‌كا هشك وزوها ، ویا بێ خودان ، كاره‌كێ مـه‌زن بـوو ، به‌لـێ نه ل به‌ر ئیبـراهیمى ئه‌وێ خۆ ب هه‌مى ڤه ته‌سلیمێ خودێ كرى .
پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ( ده‌یكا ئیسماعیلى شیـر دایێ ، و ژ وێ ئاڤێ ڤه‌دخوار ، حه‌تا ئاڤا وان نه‌ماى ، ئه‌و تێنى بوو وكوڕێ وێ ژى تێنێ بوو ، گاڤا وێ دیتى چو د كوڕێ وێ نه‌ما ژ تێنا دا ، دلـێ وێ نه‌گرت ئه‌و كوڕێ خۆ ب ڤى ڕه‌نگى ببینت ، ئینا ئه‌و ڕابوو قه‌ستا سه‌ر گرێ ( صه‌فایێ ) كر ، چوو سه‌ر گرى دا به‌رێ خۆ بده‌تێ كانێ دێ كه‌سه‌كى بینت یان نه ، وێ كه‌س نه‌دیت ، ئینا هاته خوارێ وقه‌ستا گرێ ( مه‌روایێ ) كر ، و ل سه‌ر گرى ڕاوه‌ستیا دا به‌رێ خۆ بده‌تێ كانێ دێ ئێكى بینت یان نه ، حه‌فت جاران ئه‌ڤ هاتن وچوونه كر ) .
عه‌بدللاهــ دبێژت : پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گـۆت : ( و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێیه خه‌لك ( سه‌عییێ ) د ناڤبه‌را صه‌فا ومه‌روایێ دا دكه‌ن ) .
گۆت : ( گاڤا ئه‌و هاتىیه سه‌ر گرێ مه‌روایێ ده‌نگه‌ک هاتێ ، وێ گوهێ خۆ دایێ دیت ده‌نگ ژ لایێ كوڕكى ڤه یێ دئێت ، ب نك ڤه چوو دیت ملیاكه‌تێ خودێ جبریل یێ جه‌نگێ خۆ ل عه‌ردى دده‌ت (هاجەر ژنکا پؽغەمبەرێ خودێ ئیبراهیمی بوو ، و دویر نینە وێ گەلەک جاران جبریل دیت بت دەمێ دهاتە نک زەلامێ وێ ، لەو وێ ئەو نیاسی بت) وێ هند دیت ئاڤ ژ عه‌ردى زا ، ئینا وێ ده‌ستێن خۆ ژ ئاڤێ تژى كرن وكونێ ئاڤێ ژێ داگرت .. وێ ئاڤ ڤه‌خوار ودا كـــوڕێ خۆ ژى ، ئینا ملیاكه‌تى گـۆتێ : نه‌ترسن ، خودێ هه‌وه به‌رزه ناكه‌ت ، ل ڤێرێ مالا خودێ دێ ئێته ئاڤاكرن ، ئه‌ڤ بچویكه وبابێ وى دێ وێ ئاڤا كه‌ن ، وخودێ مروڤێن خۆ به‌رزه ناكه‌ت ) .
د گه‌ل ئویجاخا جورهومییان :
وه‌كى ئاشكه‌را مه‌كه‌هــ دكه‌فته جه‌رگێ گزیرتا عه‌ره‌بان ، و ل وى ده‌مێ ئیبـراهیمى هاجه‌ر وكوڕێ وێ ئیسماعیل ئیناین داناینه مه‌كه‌هێ ، مه‌كه‌هــ نهاله‌كا هشك وبێ مرۆڤ بوو ، وچوو ئاڤاهى لـێ نه‌بوون ، ودویر نینه به‌رى هنگى ئاڤاهى ل مه‌كه‌هێ هه‌بووینه ؛ چونكى به‌یتا خودێ ـ ئه‌وا هێژ ل سه‌ر ده‌مێ نووحى وئاده‌مى هه‌ى ـ به‌رى ئیبـراهیمى ب هزاران سالان یا ئاڤا بوو ، به‌لـێ دیاره ژ به‌ر بۆرینا سال وده‌مان ئه‌ڤ جهه كاڤل بووبوو ، وخه‌لكى جهێ به‌یتێ به‌رزه كربوو ..
گاڤا هاجه‌ر وئیسماعیل ل ڤى جهى ئاكنجى بووین ، وخودێ ـ وه‌ك قه‌درگرتن بۆ وان ـ كانییا زه‌مزه‌مێ ل وى جهێ هشك په‌قاندى ، و ژ به‌ر وێ دوعایا ئیبـراهیمى بۆ دوونده‌ها خۆ كرى ؛ ودا خودێ جاره‌كا دى مالا خۆ ئاڤا بكه‌ت وبۆ خه‌لكێ بكه‌ته ڕووگــه‌هــ وجـهــێ عیباده‌تــى ، خودێ وه‌سا حه‌زكر كۆمه‌كا مرۆڤان ژ ئویجاخا ( جورهومییێن عه‌ره‌ب ) د به‌ر مه‌كه‌هێ ڕا بۆرین ، وان دیت ته‌یره‌ك یێ ل دۆر جهه‌كى دزڤڕت ، وان گۆته ئێك ودو : ئه‌ڤ ته‌یره یێ ل دۆر ئاڤێ دزڤڕت ، ویا ئـه‌م دزانـیـن ئـه‌ڤ نهاله یا هشكه ئاڤ لـێ نینه ، ڤـێـجـا ئـه‌ڤـه چ قه‌ومییه ؟ ودا ئه‌و مه‌سه‌لـێ بزانن ڕابوون هنده‌ك ژ خۆ هنارتنه وى جهى ، پشتى ئه‌و زڤڕین وان گـۆته هه‌ڤالێن خۆ : حال ومه‌سه‌لێن ژنكه‌كێ وبچوكێ وێ ئه‌ڤه‌نه ..
ئینا ئه‌و هاتنه نك هاجه‌رێ وپشتى هاجه‌رێ سوحبه‌تا خۆ وكانىیێ بۆ وان ڤه‌گێڕایى وان ده‌ستویرى ژێ خواست ئه‌و بێن مالێن خۆ بیننه ڤى جهى ، هاجه‌رێ ده‌ستویرى دا وان ب شه‌رته‌كى كانى یا وێ وكوڕێ وێ بت .
و ب ڤى ڕه‌نگى ( جورهومى ) هاتنه مه‌كه‌هێ ومه‌كه‌هــ ئاڤا كر ، ودوعایا ئیبـراهیمى ب جهــ هات ( ئیبراهیمی دوعایەکا دی ژی بو خەلکێ ڤی جهی کر بوو کو خودێ پێغەمبەرەکی بو وان بهنێرت رێکا خودێ نیشا وان بدەت ، دەمێ گوتی : ( رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمْ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ) [ البقرة : 129 ].
و خودێ ئەڤ دوعایا وی ژی ب جهــ ئینا ، و موحەمەد سلاڤ لێ بن بو وان هنارت) .
ئیسماعیل د ناڤ جورهومییان :
ل مه‌كه‌هێ و د ناڤ جورهومییێن عه‌ره‌ب دا ئیسماعیل مه‌زن بوو ، و ژ وان فـێـرى زمانێ عه‌ره‌بان بوو ـ وه‌كى د حه‌دیسا بوخارى دا هاتى ـ ، وئه‌ڤ حه‌دیـسـه ـ وه‌كى زانایێ ناڤدار ( ئبن حه‌جه‌ر ) دبێژت ـ ده‌لیله كو ده‌یك وبابێن ئیسماعیلى هه‌ردو عه‌ره‌ب نه‌بوون و ب عه‌ره‌بى نه دئاخفتـن ، و ژ سه‌رهاتىیا وان دیار دبت كو هاجه‌ر وئیبـراهیم ژى ژ جورهومییان فێرى عه‌ره‌بییێ بووبوون .
وهه‌ر چه‌نده بنه‌جها ئیبـراهیمى ل شامێ بوو ژى به‌لـێ هه‌ر جارجار ئه‌و دهات سـه‌را هاجه‌رێ وئیبـراهیمى ددا ، وپیتڤىیێن وان بــۆ ب جهـ دئینان ، وئیسماعیل ژ بابێ خۆ یێ پێغه‌مبه‌ر وده‌یكا خۆ یا خودان باوه‌ر فێرى دینێ دورست وڕاستىیێ بوو ، وده‌مێ ئه‌و بوویه نیڤ زه‌لام وى خۆ فێرى تیـرهاڤێتنێ كر ، له‌و هێشتا باش فاما نه‌بووى ئه‌و ب سه‌گڤانىیێ هاته ناسین ، وئه‌ڤ چه‌ندا هه بۆ وى یا فه‌ربوو ، چونكى وى ل به‌ر بوو كارێ خۆ بكه‌ته نێچیـر .
ئیبـراهیم وسه‌رژێكرنا ئیسماعیلى :
د هنده‌ك ئایه‌تێن سووره‌تا ( الصافات ) دا خودایێ مه‌زن به‌حسێ دلپاكى وئیخـلاصا ئیبـراهیمى دكه‌ت ، وكانێ چاوا وى صه‌بر ل سه‌ر ئه‌مرێ خودێ دكر ، ودبێژت :(وَقَالَ إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّي سَيَهْدِينِي . رَبِّ هَبْ لِي مِنْ الصَّالِحِينَ . فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِيمٍ . فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَابُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَاأَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ الصَّابِرِينَ . فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ . وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَاإِبْرَاهِيمُ . قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ . إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِينُ . وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ . وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ . سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ . كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ . إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ . وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِنْ الصَّالِحِينَ . وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ ـ وئـیـبـراهـیـمـى گـۆت : هندى ئه‌زم ئه‌ز دێ ژ وه‌لاتێ خۆ مشه‌خت بم وچـمـه نك خودایێ خۆ ل وه‌لاته‌كێ ئه‌ز بشێم وى لـێ بپه‌رێسم ؛ چونكى ئه‌و دێ به‌رێ من ده‌ته خێرا دنیایێ وئاخــره‌تــێ . خـــودایێ من تو زارۆیـه‌كـێ چاك بده من .
ئـیـنـا مـه دوعایا وى ب جــهــ ئـیـنا ، ومه مزگینى ب كوڕه‌كێ ئارام دایێ ، یه‌عنى ده‌مێ ئه‌و كوڕ مه‌زن دبت دێ یێ ئارام بت ، وئـه‌و ئیسماعیل بوو . ڤێجا ده‌مێ ئیسماعیل مه‌زن بووى و د گه‌ل بابێ خۆ گه‌ڕیاى بابێ وى گۆتێ : ئه‌زێ د خه‌ونێ دا دبینم كو ئه‌زێ ته سه‌رژێ دكــه‌م ، ڤێجا تو چ دبێژى ؟ ( وخه‌ونا پێغه‌مبه‌ران حه‌قییه ) ئیسماعیلى ژ ڕازیبوونا ب ئه‌مرێ خودایێ خۆ ، و ژ باشىیا د گه‌ل بابێ خۆ ، گـۆت : وێ بكه یا خودێ فـــه‌رمان پێ ل ته كرى ژ سه‌رژێكرنا مـن ، ئه‌گه‌ر خــودێ حـه‌ز بكه‌ت تو دێ من ژ وان بـیـنـى یـێـن صـه‌برێ دكێشن و ب ئه‌مرێ خودێ دڕازى . ڤێجا ده‌مێ وان خۆ ب ده‌ست فه‌رمانا خودێ ڤه بـه‌رداى ، وئیبـراهیمى كوڕێ خۆ ئێخستىیه سه‌ر ئه‌نییێ ؛ دا سه‌رژێ بكه‌ت .
ل وى ده‌مێ به‌رته‌نگ مه گازى ئیبـراهیمى كر گوت : ئه‌ى ئیبـراهیم ، ب ڕاستى ته ئه‌و كر یا فه‌رمان پێ ل ته هاتىیه‌كرن وته خه‌ونا خۆ ڕاست ده‌رێخست ، هندى ئه‌میـن كانێ چاوا مه جزایێ ته سه‌را باوه‌رىیا ته دا ته وه‌سا ئــــه‌م جـزایـێ وان ژى دده‌یـن یـێـن وه‌كى تـه قه‌نـجـى كرى ، ڤێجا ئه‌م وان ژ تـه‌نـگـاڤـىیـێـن دنـیـایـێ وئاخـره‌تـێ ڕزگار دكــه‌یـن . هــنــدى فـــــه‌رمــانـا ب سـه‌رژێـكـرنا كوڕێ ته‌یه ئه‌و جه‌رباندنا ب زه‌حـمه‌ت بوو یا كو ڕاستىیا باوه‌رىیا ته ئاشكه‌راكرى . ومه ئیسماعیل دا ڕزگـاركــرن ، ومــه بـه‌رانه‌كێ مه‌زن پێش وى ڤه دا . ومه به‌حسێ ئیبـراهیمى ب باشـى د ناڤ مـلـلـه‌تـێـن پـشتى وى دا هاتیـن هێلا .
سلاڤه‌ك ژ نك خودێ ل ئیبـراهیمى بت ، ودوعایه‌ك ب سلامه‌تىیا وى ژ هه‌ر نه‌خۆشىیه‌كێ . وكانێ چاوا مه سه‌را گوهدارىیا ئیبـراهیمى جزایێ وى دایێ ، وه‌سا ئـه‌م جزایێ به‌نىیێن خۆ یێن قه‌نـجـیـكار ژى دده‌ینێ . هندى ئه‌وه ئه‌و ژ به‌نىیێن مه یێن خودان باوه‌ره یێن ب دورستى عه‌بدینىیا خودێ كرى .
و ژ به‌ر صه‌بركێشان وڕازیبوونا ئــیــبـراهیمى ب ئــه‌مــرێ خودایێ وى وگوهدارىیا وى مه مزگینى ب كوڕێ وى ئیسحاقى دایێ كو ئه‌و دێ پێغه‌مبه‌ره‌كێ ژ چاكان بت . ومه به‌ره‌كه‌ت ب سه‌ر وان دا ئینا خـوارێ . و ژ دوونـده‌ها وان هه‌ر دووان هه‌یه یێ گوهدارىیا خودایێ خۆ دكه‌ت ، وقه‌نجىیێ ل خۆ دكه‌ت ، وهه‌یه یێ ب كوفرێ وگونه‌هكارىیێ ئاشكه‌را زۆردارىیێ ل خۆ دكه‌ت ) [ الصافات : 99-113 ] .
ئه‌ڤه ب كورتىیا سه‌رهاتىیا ئیسماعیلى بوو وه‌كى قورئانێ بۆ مه ڤه‌گێڕاى , وهه‌ر چه‌نده د ئایه‌تان دا ب ئاشكه‌رایى نه‌هاتىیه گـۆتن كو ئه‌و كوڕێ دا ئیبـراهیم وى ڤه‌كوژت كى بوو , به‌لـێ ئایه‌تان ئیشاره‌ته‌كا نیڤ ئاشكه‌را بۆ ڤێ چه‌ندێ دایه , ئایه‌تێن بـــۆرین وه‌كى مه دیتى پشتى سه‌رهاتىیا ڤه‌كوشتنێ بۆ مه ڤه‌گێڕاى گـۆت : ( ومــــه مزگینى ب كوڕێ وى ئیسحاقى دایێ كو ئه‌و دێ پێغه‌مبه‌ره‌كێ ژ چاكان بت ) .
مه‌عنا : مزگینیدانا ب ئیسحاقى پشتى ڤێ سه‌رهاتىیا مه‌زن بوو , و ژ لایه‌كێ دى ڤه قورئان ل پتـر ژ جهه‌كى ئاشكه‌را دكه‌ت كو ملیاكه‌تان ده‌مێ مزگینىیا بوونا ئیسحاقى دایه ئیبـراهیمى وسارایێ , مزگینى دایێ كو ڤى ئیسحاقى ژى دێ كوڕه‌ك هه‌بت ـ كو یه‌عقووبه ـ ڤێجا یا به‌رعه‌قل نینه خودێ مزگینىیێ بده‌ته ئیبـراهیمى كو كوڕێ وى ئیسحاقى دێ یه‌عقووب بت , پاشى بێژتێ : ڕابه ئیسحاقى ڤه‌كوژه , وهێشتا وى ژن نه‌ئیناى !
هه‌روه‌سا د حه‌دیسێن دورست دا هاتىیه كو پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئاشكه‌را كرىیه كو سه‌رهاتىیا ڤه‌كوشتنێ ل مه‌كه‌هێ چێبوویه , ویا زانایه كو ئیسحاق ل مه‌كه‌هێ نه‌بوویه .
نه به‌س هنده به‌لكى خۆ ئه‌و ته‌وراتا حه‌تا ئه‌ڤرۆ ل به‌ر ده‌ستێ خه‌لكى ئه‌و ژى ئیشاره‌تێ دده‌ته هندێ كو ئه‌ڤ سه‌رهاتىیه د گه‌ل ئیسماعیلى بوویه ! ته‌ورات دبێژت :
(( وبعد هذا امتحن الله ابراهيم ، فناداه : يا ابراهيم ، فأجابه : لبيك ، فقال له : خذ ابنك وحيدك ، اسحق الذي تحبه .. )) (سفر التکوین 2/22)
وپێ دا دچت وسه‌رهاتىیا ڤه‌كوشتنێ ڤه‌دگێڕت , وده‌مێ دبێژت : كوڕێ خۆ یێ ئێكانه , پاشى ناڤێ ئیسحاقى دئینت , مرۆڤ دزانت كو ئه‌ڤ ناڤه ژ لایێ هنده‌ك كــه‌سان ڤـه ل ده‌قێ یـێ هاتـىیه زێـده‌كـرن , چونكى كوڕێ ئیبـراهیمى یێ ئێكانه ـ وه‌كى ته‌ورات ب خۆ ژى ڤه‌دگێرت ـ ئیسماعیل بوو , وچو ڕۆژان ئیسحاق كوڕێ ئیبـراهیمى یێ ئێكانه نه‌بوویه , چونكى ئیسماعیل ـ ل دویڤ گـۆتنا ته‌وراتێ ـ چارده سالان ژ ئیسحاقى مه‌زنتـر بوو , ڤێجا چاوا ئیسحاق ئێكانه‌یێ بابێ خۆ بت ؟ وئه‌ڤ سه‌رهاتىیه كانێ چاوا قه‌در وبهایێ خۆشتڤىیێ خودێ ئیبـراهیمى به‌رچاڤ دكه‌ت , وه‌سا بهایێ ئیسماعیلى ژى ئاشكه‌را دكه‌ت , چونكى ئـیـسـماعیلى ژى وه‌كى بابێ خۆ ب ده‌ست ئه‌مرێ خودێ ڤه به‌ردا و یێ ڕازى بوو .
ئیمام ئه‌حمه‌د ژ عه‌بدللاهێ كورێ عه‌بباسى ڤه‌دگوهێزت , دبێژت : ده‌مێ ئیبـراهیمى كوڕێ خۆ برى دا ڤه‌كوژت , ل سێ جهان شه‌یطانى خۆ نیشادا , مه‌خسه‌دا وى ئه‌و بوو ئیبـراهیمى لێڤه كه‌ت , ل هه‌ر جاره‌كێ ئیبـراهیمى سێ به‌رك تێ وه‌ركرن .. وئه‌ڤه‌یه ره‌جما شه‌یطانى ئه‌وا حه‌جى پێ ڕادبن .
وده‌مێ ئیبـراهیمى كوڕێ خۆ ئیسماعیل ڕازاندى ؛ دا وى سه‌رژێ بكه‌ت , بۆ وى هاته گـۆتن : ئه‌ى ئیبـراهیم ! ڕاوه‌سته ، كوڕێ خۆ نه‌ڤه‌كوژه ، ئه‌ڤه جه‌ڕباندنه‌كا مه‌زن بوو مه تو پێ جه‌ڕباندى وتو ب سه‌ركه‌فتى . ئیبـراهیم ل خۆ زڤڕى دیت جبریلى به‌رانه‌كێ مه‌زن بۆ وى یێ ئاماده‌كرى ، دا ئه‌و وى پێش كوڕێ خۆ ڤه بۆ خودێ سه‌رژێ بكه‌ت ، و ژ هنگى وه‌ره دانا قوربانان بۆ حه‌جىیان ل ( مینایێ ) یا بوویه شریعه‌ت .
ئیسماعیل وخزماینییا عه‌ره‌بان :
وه‌كــى مه گـۆتى : ئیسماعیل ل مه‌كه‌هێ و د ناڤ ئویجاخا جورهومییان دا هاته ب خودانكرن ، وچونكى ئیسماعیل وه‌كى بابێ خۆ زه‌لامه‌كێ ژێهاتى وعه‌قلدار بوو ده‌مــێ ئه‌و مه‌زن بووى وبوویه زه‌لام ، بوو جهێ ڕێزگرتن وئحـتـراما خه‌لكێ وى جـهـى ، وجورهومییان گه‌له‌ك حه‌ز دكر خزماینىیێ د گه‌ل وى بكه‌ن ، ووه‌سا چێبوو .. ئیسماعیل بوو زاڤایێ جـورهـومـییان ، و ژ حه‌دیسا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئه‌وا ( بوخارى ) ژ ( عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى ) ڤه‌دگوهێزت ئاشكه‌را دبت كو ئیسماعیلى پتـر ژ ژنه‌كێ ئینابوو ، ودوونده‌هه‌كا بۆش ب دویڤ وى كه‌فتبوو .
و ل دویڤ گـۆتنا ته‌وراتێ ئیسماعیلى دووازده كوڕ هه‌بوون ، هه‌ر ئێك ژ وان بووبوو مه‌زنێ ئویجاخه‌كێ ، و ئێك ژ وان ( قیدار ) بوو ئه‌وێ كو ئویجاخا قـوره‌یـشـىیان دگــه‌هـتـێ , وه‌كى دێ پاشى ئاشكه‌راكه‌ین ، ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت .
( ئبن عه‌بباس ) د حه‌دیسا خۆ دا دبێژت: ده‌مێ ئیسماعیل بالغ بووى ، جورهومییان كچه‌كا خۆ دایێ , وده‌یكا ئیسماعیلى مر (ژ ڤێ حەدیسێ ئاشکەرا دبت کو هێژ زوی هاجەر مر بوو ، دەمێ ئیسماعیل یێ جحێل ، و دساخییا ئیبراهیمی دا) ، وپشتى ئیسماعیلى ژنكا خۆ ڤه‌گوهاستى ڕۆژه‌كێ ئیبـراهیم هات سه‌را وى بده‌ت , ئیسماعیل ل مال نه‌بوو , ئیبـراهیمى پسیارا ژنكا وى كر , ژنكێ گـۆت : یێ چووى نێچیـرێ بۆ مه دكه‌ت , ئینا ئیبـراهیمى پسیارا حالـێ وان كر , ژنكێ گۆت : پا ئه‌م ژى مرۆڤین , ئـــه‌م یێن د حالـه‌كێ نه‌خۆش وبه‌رته‌نگ دا , وگازنده بۆ كرن , [ بێى بزانت ئه‌و كییه ] , ئیبـراهیمى گۆتێ : باشه , ئه‌گه‌ر زه‌لامێ ته هات سلاڤان لـێ بكه وبێژێ : بلا ده‌رازینكا خانییێ خۆ بگوهۆڕت ..
گاڤا ئیسماعیل زڤڕییه ڤه ژنكێ مه‌سه‌لا وى پیـره‌مێرى بۆ گۆت ئه‌وێ هاتىیه مالا وان , ئیسماعیلى گۆتێ : ئه‌و بابێ من بۆ وده‌رازینك تویى , هه‌ڕه مالا بابێ خۆ من تو به‌رداى .
پاشى ئیسماعیلى ژنه‌كا دى هه‌ر ژ جورهومییان بۆ خۆ ئینا , ووه‌سا چێبوو جاره‌كا دى ئیبـراهیم هات سه‌را كوڕێ خۆ بده‌ت , دیسا ئه‌و ل مال نه‌بوو , چوو بوو نێچیـرێ ، ژنكا وى یا نوى ل مال بوو , ئیبـراهیمى گۆتـێ : كانێ زه‌لامێ ته ؟ وێ گـۆت : یێ چووى بۆ مه ل رزقه‌كى دگه‌ڕیێت , گـۆتێ : حالـێ هه‌وه چىیه ؟ ژنكێ گۆت : حه‌مد بۆ خودێ بت , حالـێ مه گه‌له‌ك یێ باشه , ئیبراهیمى گـۆتێ : ئه‌گه‌ر زه‌لامێ ته زڤڕى سلاڤان لـێ بكه , وبێژێ بلا ده‌رازینكا مالا خۆ موكوم بكه‌ت .
گاڤا ئیسماعیل زڤـڕى , ژنكێ سوحبه‌تا پیـره‌مێرى بۆ وى ڤه‌گێڕا ئیسماعیلى گـۆتێ : ئه‌و بابێ من بوو , وتو ده‌رازینكى , بمینه ل نك من .
مه‌عنا : ژن ـ ب دیتنا ئیبـراهیمى ـ بۆ خانى وه‌كى ده‌رازینكێیه , ئه‌وه مالـێ ئاڤا دكه‌ت , وئه‌وه مالـێ خراب دكه‌ت وزه‌لامێ خودان باوه‌ر و ژ خۆ شه‌رم دڤێت ژنه‌كا ده‌ڤ زوها و ب كێر نه‌هاتى نه‌دانته د مالا خۆ دا , و ژ لایه‌كێ دى ڤه ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو ئه‌گه‌ر بابێ فه‌رمان ل كوڕێ خۆ كر ئه‌و ژنا خـۆ بـه‌رده‌ت دڤـێـت ئه‌و گوهدارىیا بابێ خۆ بكه‌ت وئه‌مرێ وى ل عه‌ردى نه‌ده‌ت .
ئاڤاکرنا کەعبێ:
پشتى ئیبـراهیم ب ناڤ سال ڤه چووى , خودێ فه‌رمان لـێ كر كو بچته مه‌كه‌هێ ل نك كوڕێ خۆ ئیسماعیلى , دا ئه‌و هه‌ردو پێكڤه مالا خودێ ئاڤا كه‌نه‌ڤه پشتى كو ئه‌و بێ سه‌ر وشوین بووى , وجهێ وێ ل به‌ر خه‌لكى به‌رزه‌بووى .. (یا بوری دگەل مە ل پتر ژ جهەکێ کو کەعبە هێشتا ل سەردەمێ ئادەمی هەبوو ، و دەمێ مە سەرهاتییا هوودی و صالحی ژی ڤەگوهاستی بو مە ئاشکەرا بوو بوو کو کەعبە هەبوو ، و جهەکێ پیروز بوو) .
وقورئان ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئیبـراهیمى وئیسماعیلى پێكڤه كه‌عبه ئاڤا دكر :
( وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ . رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ . رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمْ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ـ وتو [ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ] ل بیـرا خـۆ بــیــنــه ده‌مـێ ئیبراهیم وئیسماعیلى بناخه‌یێن كه‌عبێ ڕاكرین ، وهه‌ر دووان ب تـرس ڤه دوعا دكر : خودایێ مه تو كریارێن مه یێن چاك ودوعایێن مه ژ مه قــه‌بــویل بــكـه ، هندى تویى تو گوهدێرێ گـۆتنێن به‌نىیێن خـۆیى ، یێ پڕزانایى ب حالـێ وان . خودایێ مه وتو مه هه‌ردووان ل سه‌ر ئیسلامێ موكم بكه ، وبكه پێگیـرێن ب فه‌رمانێن خـۆ ، وتو ژ دوونده‌ها مه ملله‌ته‌كێ باوه‌رىیێ ب ته بینت بۆ خۆ چێكه ، ومه ب ســه‌روبـــه‌رێن په‌ڕستنا خـۆ زانا بكه ، و ل گوننه‌هێن مه ببـۆره . هندى تویى تو پڕتـۆبه‌وه‌رگر ودلـۆڤانكارى ب بــه‌نىیێن خـۆ .
خودایێ مه وتو د ناڤ ڤێ ئوممه‌تێ دا پێغه‌مبه‌ره‌كى ژ دوونده‌ها ئیسماعیلى فڕێكه ئایه‌تێن ته بـۆ وان بخوینت ، وقورئانێ وسوننه‌تێ نیشا وان بده‌ت ، ووان ژ شركێ وسنجێن خراب پاقژ بكه‌ت . هندى تـویـى تـویـى زالـێ چـو تـشـت ل به‌ر ئاسێ نه‌بن ، كــاربــنــه‌جـهێ هه‌ر تشته‌كى ل جهێ وى ددانت ( [ البقرة : 127-129 ] .
ئیسماعیلى به‌ر دكێشانه به‌ر ده‌ستێ بابێ خو ، وبابێ وى دیوارێن كه‌عبێ ئاڤا دكرن ، گاڤا ئاڤاهى بلند بووى ئیسماعیلى به‌ركێ مه‌زن ئینا دانا وبابێ وى دچوو سه‌ر وى به‌رى ودیوار بلند دكر ، پشتى ئاڤاهى ب دویماهى هاتى وان ئه‌و به‌رێ ئیبـراهیم دچوو سه‌ر دانا ب ره‌خ دیوارى ڤه ، وئه‌و به‌ر ئه‌وه یێ نوكه دبێژنێ : مه‌قامێ ئیبـراهیمى .
وئه‌و به‌رێ ڕه‌ش یێ نوكه د ته‌نشتا كه‌عبێ ڕا ، د هنده‌ك روایه‌تان دا هاتىیه كو ئه‌و د گه‌ل ئاده‌مى ژ به‌حه‌شتێ هاتبوو خوارێ ، وكو ئه‌و ل سه‌رى یێ سپى بوو ، به‌لـێ ژ به‌ر گونه‌هێن خه‌لكى یێ ڕه‌ش بووى ، گاڤا ئیبـراهیمى كه‌عبه ئاڤاكرى جـبـریلى ئه‌و به‌ر ئینا نك ئیبـراهیمى وگـۆتێ : ڤى به‌ری ژى بكه د ئاڤاهى ڕا .
پشتى ئیبـراهیمى مالا خودێ ل مه‌كه‌هێ ئاڤاكرى ، ئه‌و مال بۆ ئیبـراهیمى وعه‌یالـێ وى بوو ڕووگه‌هــ ، وخه‌لكێ گزیرتا عه‌ره‌بان ژى ، ئه‌وێن ئیسماعیل بۆ وان هاتىیه هنارتن ، هه‌مىیان به‌رێ خۆ دا كه‌عبێ ، وكه‌عبه د چاڤێن وان دا مه‌زن بوو ، خۆ ده‌مێ ئه‌و ژ دینێ ئیسماعیلى ده‌ركه‌فتین ژى ووان په‌رستنا صه‌نه‌مان كرى كه‌عبه هه‌ر د چاڤێ وان دا یا پیـرۆز بوو ، وئه‌و هه‌ر سال دچوونه وێرێ حه‌جێ .
پشتى ئاڤاكرنا كه‌عبێ ئیبـراهیم زڤڕى شامێ ، وده‌مێ ئه‌و ل شامێ گاڤا وى نڤێژ دكر وى به‌رێ خۆ ددا كه‌عبێ ، ئیسرائیلىیان ئه‌ڤه باش دزانى ، ووان باوه‌رى ژى پێ هـــه‌بــوو لــــه‌و ده‌مــێ قیبله ژ قودسێ بۆ كه‌عبێ هاتىیه گوهاڕتن وان حه‌سویدى ب موسلمانان بر ؛ چونكى وان باش دزانى كو قیبلا ئیبـراهیمى كه‌عبه بوو .
پێغه‌مبه‌رینییا ئیسماعیلى :
قـورئان ب ڕه‌نـگـه‌كـێ ئاشــكـه‌را ڕادگه‌هینت كو ئیسماعیلێ كوڕێ ئیبـراهیمى ـ سـلاڤ لـێ بـن ـ ( ره‌سـوول ) ژى بـوو و ( نـه‌بـى ) ژى بوو ، ده‌مێ دبێژت : ( وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا . وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا ـ وتو [ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ] د ڤێ قورئانێ دا به‌حسێ ئیسماعیلى سلاڤ لـێ بن بكه ، هندى ئه‌و بوو ئه‌و د ژڤانێن خۆ دا یێ ڕاستگۆ بوو وى سۆزه‌ك نه‌ددا ئه‌گه‌ر ب جه نه‌ئینابا ، وئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ك بوو . ووى فـه‌رمان ب كـرنا نـڤـێـژێ ودانا زه‌كاتـێ ل مرۆڤێن خـۆ دكــر ، وخـودایێ وى یێ ژ وى ڕازى بوو ) [ مریم : 54-55 ] .
مه‌عنا : خودێ وه‌حى بۆ وى دهنارت ، ووى فه‌رمان لـێ كربوو كو ئه‌و گازىیا خۆ بگه‌هینته وى ملله‌تى یێ ئه‌و د ناڤ دا دژیا ، و ژ ناڤبه‌را هه‌مى سالۆخه‌تێن ئیسماعیلى ئایه‌ت سالۆخه‌تێ : ( صادق الوعد ـ ڕاستگـۆیىیا د سۆز وپه‌یمانان دا ) بۆ به‌رچاڤ دكه‌ت ، تشتێ هندێ دگه‌هینیت كو ئه‌ڤ سالۆخه‌ته ل نك وى زێده یى دیار وئاشكه‌را بوو ، ئه‌گه‌ر نه .. ڕاستگۆیىیا د سوز وپه‌یمانان دا سالـۆخه‌تێ هه‌مى پێغه‌مبه‌رانه . و ژ لایه‌كـێ دى ڤــه ئـه‌ڤ ئایــه‌تــه هندێ دگه‌هینت كو ( نڤێژ ) و ( زه‌كات ) ژ ستوینێن گرنگێن دینێ ئسماعیل بوو .
وقورئان چو هه‌ڤڕكىیێن ملله‌تێ ئیسماعیلى د گه‌ل وى بۆ مه ناڤه‌گێڕت ، تشتێ وێ هـــزرێ ل نك مــرۆڤــى په‌یدا دكه‌ت كو ئویجاخا ( جورهومییان ) یا عه‌ره‌ب ب ساناهـى باوه‌رى ب دینێ وى ئینایه .. وئه‌و شوین خه‌رتۆكێن ته‌وحیدێ یێن كو د ناڤ عه‌ره‌بان دا ماین پاشمایێن گازىیا ئیسماعیلى بوون ، وقه‌درگرتنا عه‌ربێن كافــر ـ حـه‌تا ده‌مێ هاتنا ئیسلامێ ژى ـ بۆ مه‌كه‌هێ وكه‌عبێ نیشانا هندێ بوو كو ل ده‌مه‌كى ئه‌و ل سه‌ر دینێ ئیسماعیلى بوون .
مرنا ئیسماعیلی:
ئیسماعیلى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ژیێ خۆ هه‌مى ل مه‌كه‌هێ بۆراندبوو ، ومرنا وى ژى هه‌ر ل مه‌كه‌هێ بوو ، وبه‌رى نوكه مه گـۆتبوو كو ده‌یكا ئیسماعیلى هاجه‌ر به‌رى وى ل مه‌كه‌هێ مربوو ، ودبێژن : ئه‌و ل جهه‌كێ نێزیك ژ كه‌عبێ ( ئه‌و جهێ نـوكـه دبێژنێ : حجرا ئیسماعیلى) هاتبوو ڤه‌شارتن ، وده‌مێ ئیسماعیل مرى ئه‌و ژى ل نك ده‌یكا وى هاته ڤه‌شارتن ، و ل دویڤ گـۆتنا ته‌وراتێ ده‌مێ ئیسماعیل مرى ژییێ وى ( 137 ) سال بوون .
وئـیـسـماعـیـلى ـ دیسا ل دویڤ گـۆتــنا تـه‌رواتێ ـ دوازده كوڕ وكچه‌ك هه‌بوون (تەورات دبێژت: ناڤێ کچا وی (بەسما) بوو ، و وێ شوی ب پسمامێ خو عیسوێی کورێ ئیسحاقی کربوو) ، وعه‌یالـێ وى هه‌مى خوارزایێن جورهومییێن عه‌ره‌ب بوون ، وپشتى ئیسماعیلى كوڕێ وى یێ مه‌زن ( نابت ) ى جهێ وى گرتبوو . وپشتى بۆرینا چه‌ند سال وزه‌مانان دوونده‌ها ئیسماعیلى تێكه‌لـى خالێن خۆ یێن جورهومى بوون حه‌تا بووینه پشكه‌ك ژ وان ، وڕۆژ بۆ ڕۆژێ ئه‌و ژ دینێ خو یێ دورسـت دویركه‌فتن وده‌ست ب كرنا گونه‌هان كر ، حه‌تا دویماهىیێ صه‌نه‌م په‌رێسیـن .
وعه‌ره‌بێن حیجازێ ب هه‌مى ئویجاخ وعه‌شیـره‌تێن خۆ ڤه دگه‌هنه ئیسماعیلى ، وعه‌ره‌ب ب خۆ ل سه‌ر دو پشكان دئێنه لێكڤه‌كرن : عه‌ره‌بێن به‌رى ئیسماعیلى یێن كو دبێژنێ : ( العرب العاربه ) ، یان عه‌ره‌بێن ژێرى ، وعه‌ره‌بێن پشتى ئیسماعیلى ئه‌وێن دبێژنێ : ( العرب المستعربه ) یان عه‌ره‌بێن ژۆرى ، وئه‌ڤه ئه‌ون یێن كو بووینه عه‌ره‌ب ژ دوونده‌ها ئیسماعیلى .. وئویجاخا ( قوره‌یشىیان ) كو ئویجاخا پێغه‌مبه‌رێ مه‌یه ـ سلاڤ لـێ ـ د نه‌سه‌با خۆ دا دگه‌هته ( عه‌دنانى ) وگومان تێدا نینه كو عه‌دنان ژ دوونده‌ها ئیسماعیلىیه ، به‌لـێ ب دورستى نه‌هاتىیه زانین كانێ د ناڤبه‌را عه‌دنانى وئیسماعیلى دا چه‌ند باب هه‌نه .
ودویرۆكزان دبێژن : ( قوره‌یش ) ناسناڤێ ( نه‌ضرێ كوڕێ كنانه‌یێ كوڕێ خوزه‌یـمـه‌یێ كوڕێ مودركه‌یێ كوڕێ ئلیاسێ كوڕێ موضەرێ كوڕێ نزارێ كوڕێ مه‌عدێ كوڕێ عه‌دنانییه ) ، وهه‌چىیێ ژ عه‌یالـێ ( نه‌ضرى ) بت دبێژنێ : قوره‌یشى .
وپێغه‌مبه‌رێ مه ـ سلاڤ لـێ بن ـ وه‌كى یا زانا كوڕێ عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بدلـمـوططەلبێ كوڕێ هاشمێ كوڕێ عه‌بدلـمـه‌نافێ كوڕێ قوصه‌یێ كوڕێ كلابێ كوڕێ مورره‌یێ كوڕێ كه‌عبێ كوڕێ لوئه‌یێ كوڕێ غالبێ كوڕێ فهرێ كوڕێ مالكێ كوڕێ نه‌ضرییه . یه‌عنى : د ناڤبه‌را پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ وعه‌دنانى دا بیست باب هه‌نه ، ونه‌هاتىیه زانین كانێ د ناڤبه‌را عه‌دنانى وئیسماعیلى دا چه‌ند باب هه‌نه ، وهنده‌ك دبێژن : حه‌تا چل بابان ژى تێ هه‌نه .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی