سه‌رهاتییا سوله‌یمانێ كوڕێ داوودى پێغه‌مبه‌ري
سه‌رهاتییا
سوله‌یمانێ كوڕێ داوودى
سوله‌یمانێ كوڕێ داوودى ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئێك ژ پێغه‌مبه‌رێن خودان قه‌در بوو ، خودایێ مه‌زن ب پێغه‌مبه‌رینییێ وحوكمدارییێ كه‌رەم د گه‌ل وى كربوو ، وئه‌و نه ب تنێ كربوو مه‌زنێ ئسرائیلییان به‌لكى گه‌له‌ك ژ خه‌لكێ سه‌رده‌مێ وى ئێخستبوونه بن ده‌ستێ وى ، وهنده‌ك قه‌نـجـییێن وه‌سا د گه‌ل وى كرن یێن پشتى وى د گه‌ل كه‌سێ دى نه‌كرین ، وچه‌ند موعجزه‌یێن مه‌زن وبێ وێنه ل سه‌ر ده‌ستێ وى په‌یداكرن .
چه‌ند لایه‌ك ژ سه‌رهاتییا سوله‌یـمـانى د سێ سووره‌تێن قورئانێ دا هاتییه : سووره‌تا ( النمل ) ، وسووره‌تا ( ص ) ، وسووره‌تا ( سبأ ) ..
سوله‌یمان ل سه‌ر ده‌مێ بابێ خۆ داوودى :
سوله‌یـمـان وه‌كى یا ئاشكه‌را كوڕێ داوودى بوو وداوود ئه‌و پێغه‌مبه‌رێ خودان قه‌در بوو یێ خودێ حوكمدارییا ئسرائیلییان كرییه د ده‌ستان دا ، ووه‌كى مه د سه‌رهاتییا داوودى دا ئاشكه‌را كرى داوود ژ بابكێ یه‌هووذاى بوو ، ئه‌و بابكێ خودێ حوكمڕانییا ئسرائیلییان ئێخستىیه د ده‌ستان دا .
سوله‌یمـان هێژ ل سه‌ر ده‌مێ بابێ خۆ داوودى خۆ دكێشا ناڤ شۆلان ، وبابێ وى گـه‌له‌ك جاران ئه‌و ل كـۆچكا خۆ ئاماده دكــر وگــۆتـنـا وى د مــه‌سـه‌لان دا وه‌ردگرت و ب گـۆتنا وى دكر ؛ چونكى سوله‌یمان هه‌ر ژ زارۆكینییا خۆ مرۆڤه‌كێ فاما وتێگه‌هشتى بوو .. وئه‌ڤه یا غه‌ریب نینه ئه‌گه‌ر ئه‌م بیـرا خۆ ل هندێ بینن كو ئه‌و بۆ پێغه‌مبه‌رینییێ وجێگرییا داوودى دهاته ئاماده‌كرن .
وئه‌گه‌ر سه‌رهاتییا هه‌ر پێغه‌مبه‌ره‌كى ب كێر بێت د مه‌جاله‌كى دا ببته ده‌رسه‌كا مه‌زن ، مـه‌زنـتـرین ده‌رس ژ سه‌رهاتییا داوودى وكوڕێ وى سوله‌یـمـانى دئێته وه‌رگرتن ده‌رسا حوكمییه ، كانێ ده‌مێ مه‌زنى دكه‌فته د ده‌ستێن خودان باوه‌ران دا ئه‌و چاوا خه‌لكى ب ڕێڤه دبه‌ن ؟
خودایێ مه‌زن داوودى وسوله‌یمانى هه‌ر دووان دكه‌ته نـمـوونه‌یێ پێكهاتى وكامل یێ چاڤلێكرنێ بۆ هه‌ر مه‌زنه‌كێ موسلمان یێ كو بڤێت ب مه‌زنییێ وده‌وله‌مه‌ندییێ د سه‌ر دا نه‌چت وپێ ل توخویبێن خودێ نه‌دانت ، وحیلێ وخیانه‌تێ ل ملله‌تێ خۆ نه‌كه‌ت ..
وه‌كى مه گـۆتی داوودى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گه‌له‌ك جاران كـوڕێ خـۆ سـولـه‌یـمـان ل دیوانا خۆ ئاماده دكر ؛ دا ئه‌و هه‌ر زوى تێكه‌لـى ژیانا عه‌مه‌لـى ببت و ل پاشه‌ڕۆژێ ب كێر خۆ بێت .. و ژ سه‌رهاتییێن قورئان بۆ مه ژ ژینا سوله‌یـمـانى ل سه‌ر ده‌مێ بابێ وى ڤه‌دگێڕت سه‌رهاتییا حوكمدارییا وییه د ناڤبه‌را وان هه‌ردو هه‌ڤڕكان دا یێن كو په‌زێ ئێكى ب شه‌ڤێ كه‌فتییه ناڤ بیستانێ یێ دى وخراب كرى ، ده‌مێ خودێ حه‌قى ل سه‌ر ئه‌زمانێ سوله‌یمانى گێڕاندى وداوودى ب یا وى كرى . (ئەڤ سەرهاتییە دبەرپەرێ ( 188 ) ێدا ژ پشکا دووێ ژڤێ کتێبێ مە ڤەگێرایە).
و ژ وان سه‌رهاتییان یێن كو پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ژ ژینا سوله‌یـمانى بۆ مه ڤه‌گێڕاین ده‌مێ هێشتا بابێ وى یێ ساخ سه‌رهاتییا هه‌ڤڕكییا وان هه‌ردو ژنكانه یێن سه‌را كوڕكه‌كى لێككه‌فتین :( بـــوخـارى ) و ( موسلم ) ژ ( ئه‌بوو هوره‌یره ) دبێژت : پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بـن ـ گـــۆت : ( دو ژن هه‌بوون هه‌ر ئێكێ كوڕكه‌كێ وێ د گه‌ل بوو ، گورگ هات كوڕێ ئێك ژ وان ڕه‌ڤاند ، وێ گـۆته هه‌ڤالا خۆ : ئه‌و كوڕكێ گورگى ڕه‌ڤاندى كـوڕێ تـه‌یـه ، یا دى گـۆتــێ : نــه ئـه‌و كوڕێ ته بوو ، ئینا ئه‌و هاتنه نك داوودى ـ سلاڤ لـێ بن ـ دا ئه‌و حوكمى د ناڤبه‌را وان دا بكه‌ت ، داوودى حوكم بۆ ژنكا مه‌زنـتـر كر (دیارە ئەو یا ب دەڤ و ئەزمانتر بوویە ، لەو وێ ئێکا هند کر کو داوود حوکمی بو وێ بێخت) گاڤا ئه‌و ده‌ركه‌فتین وان سوحبه‌تا خۆ بۆ سوله‌یـمانێ كوڕێ داوودى ڤه‌گێڕا ، سوله‌یمانى گـۆت : كانێ كێره‌كێ بۆ من بینن ئه‌ز دێ وى د ناڤبه‌را وان دا لێكڤه كه‌م ، یا بچویكتـر گـۆت : نه ! خودێ ڕه‌حمێ ب ته ببه‌ت ، وه نه‌كه ئه‌و كوڕێ وێیه ، ئینا سوله‌یـمانى حوكم بۆ وێ ئێخست ). (تەورات د ( سفر الملوك الأول ) دا ، ئيصحاحا ( 3 ) هژمارا ( 16 – 28 ) سەرهاتیيەكا وەكى ڤێ ڤەدگێرت ب چەند گوهورین ڤە ، تشتێ هندێ دگەهینت کو تەحریفێ یا ژێگرتی).
ژ ڤان هه‌ردو سه‌رهاتییان ئاشكه‌را دبت كو سوله‌یمان هه‌ر ژ جحێلینییا خۆ مرۆڤه‌كێ زانا وتێگه‌هشتى بوو ، و ب كێر حوكمدارییا د ناڤبه‌را خه‌لكى دا دهات .
جێگرییا داوودى :
ده‌مێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ ومه‌لكێ ئسرائیلییان داوود ـ سلاڤ لـێ بن ـ چوویه به‌ر دلـۆڤانـییا خـودێ كوڕێ وى سوله‌یمانى جێگرییا وى كر ، و ل شوینا وى بوو مه‌لك ، وژبلى مه‌لكینییێ خودێ ب پێغه‌مبه‌رینییێ ژى كه‌ره‌م د گه‌ل وى كر ، قورئان دبێژت :(وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ وَسُلَيْمَانَ عِلْمًا وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي فَضَّلَنَا عَلَى كَثِيرٍ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ . وَوَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ يَاأَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيْرِ وَأُوتِينَا مِنْ كُلِّ شَيْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ ـ و ب ڕاستى مه زانینه‌ك دابوو داوود وسوله‌یـمانى ڤێجا وان كار ب وێ زانینێ دكر ، ووان گـۆت : حه‌مد بۆ وى خودایى بت یێ ئه‌م ب ڤێ چه‌ندێ ب سه‌ر گه‌له‌ك به‌نییێن خـۆ یێن خودان باوه‌ر ئێخستین . وسوله‌یـمانى میـراتگرییا بابێ خۆ داوودى د پێغه‌مبه‌رینى وزانینێ دا كر ، وسوله‌یـمانى گـۆته ملله‌تێ خۆ : ئه‌ى گه‌لـى مرۆڤان زانین وتێگه‌هشتنا ئه‌زمانێ ته‌یران یا بۆ مه هاتییه دان ، وهه‌ر تشته‌كێ مه هه‌وجه‌یى پێ هه‌بت بۆ مه یێ هـاتـییـه دان ، هـنـدى ئـه‌ڤـه‌یـه یـا خـودێ دایـه مـه ئـه‌وه قـه‌نجییا ئاشكه‌را یا كو مه ژ خه‌لكێ دى ڤاڤێر دكه‌ت ) [ النمل : 15-16 ] .
و ژ سـه‌رهاتـییا مرنا داوودى ئه‌وا مه به‌رى نوكه ڤه‌گوهاستى ، ده‌مێ وى فه‌رمان ل طەیران كرى كـو ئـه‌و سیبه‌رێ ل جه‌نازێ داوودى بكه‌ن ، ئاشكه‌را دبت كو هێژ ل سه‌ر ده‌مێ داوودى خودێ قه‌نجى ل سوله‌یـمانى كربوو وئه‌و فێرى زمانێ طەیر طەوالان كربوو ، ودویر نینه پێغه‌مبه‌رینییا وى ژى هێژ ل سه‌ر ده‌مێ داوودى ده‌ست پێ كربت .
سوله‌یمان ل سه‌ر ته‌ختێ حوكمدارییێ :
بۆرى د گه‌ل مه (دسەرهاتییا داوودی دا سلاڤ لێ بن ) كو داوودى ـ ل دویڤ گۆتنا ته‌وراتێ ـ چل سالان حوكمدارى كربوو ، هه‌ر ژ سالا ( 1010 وحه‌تا 970 به‌رى زایینێ ) ، وده‌مێ داوود بــوویـه مه‌لك پایته‌ختا ده‌وله‌تا وى ل باژێڕێ ( ئه‌لخه‌لیل ) بوو ، پشتى هنگى ب حـــه‌فــت سالان وى پایـتـه‌خت ڤه‌گوهاسته باژێڕێ ( قودسێ ) پشتى كو وى ئه‌و ژ ده‌ســتــێـن صه‌نه‌م په‌رێسان ئینایه ده‌ر ، وپشتى ئه‌و مرى وكوڕێ وى سوله‌یـمـان ل جهێ وى بوویه مه‌لك وى ژى پایته‌ختا ده‌وله‌تێ هه‌ر هێلا ل قودسێ ، وچونكى سوله‌یـمـان حاكمه‌كێ ب هـێـز وعـادل بــوو خــودێ حـوكمێ وى به‌رفره‌هكر ، وچونكى ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ك ژ پێغه‌مبه‌ران بوو خودێ هند موعجزه دانه وى كو حوكمێ وى پـتـر پـێ موكم ببت .
ل دویڤ گـۆتنا شرۆڤه‌كه‌رێن ته‌وراتێ بوونا سـولـه‌یـمـانى ل سالا 991 به‌رى زایینێ بوو وده‌مێ ژییێ وى گه‌هشتىیه نێزیكى بیست سالـییێ ، ل سالا 970 ، ئه‌و ل جهێ بابێ خۆ بوو مه‌لك ، و ل درێژییا چل سالان یه‌عنى حه‌تا سالا 930 مه‌لكاتییا ئسرائیلییان د ده‌ستێ وى دا بوو (() برێنە : ( التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ) بپ ( 633 ) و ( 696 )) ، و ل سه‌ر ده‌مێ وى مه‌مله‌ته‌كا ئسرائیلییان به‌رفره‌هــ بوو ، و ژ توخویبێن شامێ ده‌رباس بوو .
قورئان ده‌مێ بۆ مه به‌حسێ سوله‌یـمـانى وحوكمڕانییا وى دكه‌ت ئاشكه‌را دكه‌ت كو خودێ گه‌له‌ك هێزێن په‌رده‌دڕ ونه‌عه‌ده‌تى دابوونێ یێن كو پشتى وى نه‌داینه چو كــه‌ســێـن دى ، بـۆ هندێ دا ئه‌ڤه بۆ وى ببنه ( موعجزه ) ودویر نینه ژى ئه‌ڤا هه ب جهئینانا وێ دوعایێ بت یا وى بۆ خۆ كرى ده‌مێ گـۆتى : ( قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ـ سوله‌یـمـانى گـۆت : یا ره‌ببى تو گونه‌هێن من بۆ من ژێ ببه‌ى ، وتو ملكه‌كێ مه‌زن وتایبه‌ت ب من ڤه بده من كـو پشتى من ئه‌و بۆ چو مرۆڤان نه‌ئێته دان ، هندى تویى تو گه‌له‌ك قه‌نـجـییـێ دده‌ى )[ ص : 35 ] ، وخودێ ئه‌ڤ چه‌نده بۆ وى ب جهــ ئینا ، وملكه‌كێ مه‌زن دایێ .
قورئان دبێژت : ( وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِـنْ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ . يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِنْ مَحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِي الشَّكُورُ ـ ومه با بۆ سوله‌یـمانى موسه‌خخه‌ركر ( بن ده‌ستى وى كر ) ئه‌و با ژ سپێدێ حه‌تا نیڤرۆ قویناغا هه‌یڤه‌كێ دچوو ، و ژ نیڤرۆ حه‌تا ئێڤارى قویناغا هه‌یڤه‌كێ ژ ڕێڤه چوونا عه‌ده‌تى ، ومه سفر وه‌كى ئاڤى بۆ وى ڕۆن كربوو ، تشتێ وى ڤیابا وى ژێ چێ دكر ، ومه ئه‌جنه ژى بن ده‌ستى وى كربوون ب ئانه‌هییا خودێ ل به‌ر ده‌ستێ وى بوون كارێ وى ڤیابا وان بۆ دكر ، وهه‌چییێ ژ وان خۆ ژ وێ فه‌رمانێ لا بده‌ت یا مه لـێ كرى كو گوهدارییا سوله‌یـمانییه ئه‌م ژ عه‌زابا ئاگرێ هه‌لكرى دێ ب وى ده‌ینه تامكرن . هه‌ر تشته‌كێ سوله‌یـمانى بڤێت ژ ئاڤاكرنا مزگه‌فتان بۆ عیباده‌تى ، و ژ چێكرنا په‌یكه‌ران ژ شـویـشــه‌ى وسفرى ، وجهێن مه‌زن وه‌كى بركێن ئاڤێ ، ودیز وقازانێن ژ به‌ر مه‌زنییا وان نه‌ئێنه لڤاندن ، ئه‌جنان بۆ وى چێ دكرن ، ومه گـۆته بنه‌مالا داوودى : هوین شوكرا خودێ بكه‌ن سه‌را وى تشتێ وى دایه هه‌وه ، كو گوهدارییا وى بكه‌ن ، وكێم ژبه‌نییێن من هه‌نه گه‌له‌ك شوكرا خودێ بكه‌ن ، وداوود وبنه‌مالا وى ژ وان كێمان بوون ) [ سبأ : 12-13 ] .
و ل جهه‌كێ دى خودێ به‌حسێ وێ هێزێ دكه‌ت یا وى ب تایبه‌تى دایه پێغه‌مبه‌رێ خۆ سوله‌یـمـانى ودبێژت : (وَلِسُلَيْمَانَ الرِّيحَ عَاصِفَةً تَجْرِي بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا وَكُنَّا بِكُلِّ شَيْءٍ عَالِمِينَ . وَمِنْ الشَّيَاطِينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلًا دُونَ ذَلِكَ وَكُنَّا لَهُمْ حَافِظِينَ ـ ومه با بۆ سوله‌یمـانى بن ده‌ست كر خۆش دهات وئه‌و ویێن د گه‌ل وى د گه‌ل خۆ دبرن ، ئه‌و با ب فه‌رمانا وى دچوو عه‌ردێ ( به‌یتولـمــه‌قــدســـێ ) ل ( شامێ ) یێ كو مه به‌ره‌كه‌ت ئێخستىیێ ، و ب ڕاستى زانینا مه دۆر ل هه‌مى تشتان گرتییه . ومه ژ شه‌یتانان هنده‌ك شه‌یتان بن ده‌ستى سوله‌یـمـانى كربوون وان ئه‌و كار بۆ وى دكرن یێن كه‌سێ دى ژبلى وان نه‌دشیا بكه‌ت ، ڤێجا ئه‌و دچوونه د بنێ ده‌ریایێ دا ودوڕ وگه‌وهه‌ر بۆ وى ژێ دئینانه ده‌رێ ، ووان ئه‌و كار بۆ وى دكر یێ وى ژێ خواستبا ، ووان نه‌دشیا د تشته‌كى دا بێ ئه‌مرییا وى بكه‌ن ، خودێ ب هێز وشیانا خۆ ئه‌و بۆ وى پاراسـتـن ) [ الأنبیا‌ء : 81-82 ] .
یه‌عنى : خودێ هژماره‌كا موعجزه‌یێن مه‌زن دابوونه سوله‌یـمـانى ، ژ وان :
1- با بۆ وى موسه‌خخه‌ر كربوو ، گاڤا وى ڤیابا تشته‌كى ژ عه‌رده‌كى ڤه‌گوهێزته عه‌رده‌كێ دى دا وى دانته سه‌ر پاتـه‌یـه‌كى ، پاشى دا فه‌رمانێ ل باى كه‌ت كو ئه‌و وى ڕاكه‌ت ببه‌ت ، وئه‌و ڕێكا خه‌لكى ب هه‌یڤه‌كێ دبڕى وى ـ ب ڤێ ڕێكێ ـ ب دانه‌كى دبڕى .
2- ئه‌جنه خودێ بن ده‌ستى وى كربوون ، هه‌ر فه‌رمانه‌كا وى ل وان كربا وان ئه‌و بۆ ب جهــ دئینا ، ئه‌و بۆ وى دچوونه د بنێ به‌حران دا دوڕ ومه‌رجان بو دئینانه ده‌رێ ، وئه‌و كار بۆ وى دكرن یێن هێزه‌كا مه‌زن پێ دڤیا .
3- وخودێ كانییه‌ك بۆ وى ژ عه‌ردى په‌قاندبوو ، ل شوینا ئاڤێ سفرێ حه‌لاندى ژێ دزا ، وى ئه‌و د چێكرنا ئاڤاهییان دا ب كار دئینا ، و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ بزاڤا ئاڤاكرنێ ل سه‌ر ده‌مێ حوكمێ سوله‌یـمـانى زێده به‌رفره‌هــ بووبوو .
4- ژ بلى كو وى ئه‌زمانێ حه‌یوان وطەیران ژى دزانى ، وئه‌و بۆ خۆ ب كار دئینان ، وگه‌له‌ك جاران كارێن خۆ پێ ددانه كرن .
ئه‌ڤه ئه‌و قه‌نجى بوون یێن خودێ ب تایبه‌تى د گه‌ل وى كرین .
سوله‌یمان وئاڤاكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ :
د سه‌رهاتییا یه‌عقووبى دا ـ سلاڤ لـێ بن ـ مه به‌حسێ ئاڤاكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ كربوو (برێنە پشکا ئێکێ ژ ڤێ کتێبێ بپ 186-187) ، ومه ئاشكه‌را كربوو كو ل دۆر ئاڤاكرنا ڤێ مزگه‌فتێ د حه‌دیسه‌كا دورست دا هاتییه ( ئه‌بوو ذه‌ر ) دبێژت : من پسیار ژ پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ كر كانى كیژ مزگه‌فت ئێكه‌مین مزگه‌فت بوو ل عه‌ردى هاتییه دانان ؟ گـۆت وى گـۆته من : ( مزگه‌فتا حه‌رام ) بوو گـۆت من گـۆتێ پاشى كیژك ؟ گـۆت : وى گـۆتـه مـن : ( مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ) ، گۆت من گۆتێ د ناڤبه‌را هه‌ر دووان دا چـه‌نـد بوو ؟ گـۆت وى گـۆته من : ( چل سال .. ) . (ئیمامێ بوخاری ڤێ حەدیسێ ڤەدگوهێزت)
و ل دۆر ده‌مێ ئاڤاكرنا مزگه‌فتا حه‌رام مه گـۆتبوو كو ئه‌و هێژ ل سه‌ر ده‌مێ ئاده‌مى ـ سلاڤ لـێ بن ـ هه‌بوو ، به‌لـێ پشتى بۆرینا سال وده‌مان جهێ وێ ل به‌ر خه‌لكى به‌رزه بووبوو ، حه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ئیبـراهیم هاتى ، و ب ئه‌مرێ خودێ مزگه‌فت جاره‌كا دى ئاڤاكرییه ڤه ، و ب ڤێ چه‌ندێ ئیبـراهیم بۆ ئاڤاكه‌رێ دووێ یێ ڤێ مزگه‌فتێ .. ڤێجا ئه‌گه‌ر مه‌خسه‌دا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بـن ـ د ڤێ حه‌دیسا بۆرى دا ب ئاڤاكرنا مزگه‌فتێ ئاڤاكرنا ئێكێ بت ، دڤێت بێژین : مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ژى هێژ ل سه‌ر ده‌مێ ئاده‌مى هاتبوو ئاڤاكرن ، پاشى ئه‌و ژى ل بــه‌ر خــه‌لـكـى بــه‌رزه بـووبـوو حه‌تا یه‌عقووب ـ سلاڤ لـێ بن ـ هاتى ، و ب ئه‌مرێ خودێ جاره‌كا دى ئه‌ڤ مزگه‌فته ئاڤاكرى ، وئه‌گه‌ر مه‌خسه‌د پێ ئاڤاكرنا دووێ بت ، یا كو ل سه‌ر ده‌مێ ئیبـراهیمى چێبووى ، مه‌عنا وێ دێ ئه‌و بت مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ( ژ لایێ یه‌عقووبى ڤه ) چل سالان پشتى ئاڤاكرنا مزگه‌فتا حـه‌رامـه ژ لایێ ئـیـبـراهـیـمى وئــیــسماعیلى ڤه ؛ چونكى یا زانایه كو یه‌عقووب ( ئسرائیل ) ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب ئاڤاكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ڕابووبوو .
و ژ ( عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌مرێ كوڕێ عاصى ) دئێته ڤه‌گوهاستـن ، دبێژت : پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گـۆت : ( إن سليمان لما بنى بيت المقدس سأل بة عز وجل خلالا ثلاثاَ فأعطاه اثنتين ونحن نرجو أن تكون لنا الثالثة ، سألة حكماً يصادف حكمة فأعطاه ، وسألة ملكاً لا ينبغي لأحد من بعدة فأعطاه إياة ، وسألة أيما رجل خرج من بيتة لا يريد إلا الصلاة في هذا المسجد خرج من خطيئته مثل يوم ولدتة أمة ، فنحن نرجو أن يكون الله قد أعطانا إياة ـ ده‌مێ سوله‌یـمانى به‌یتولمه‌قدس ئاڤاكرى وى پسیارا سێ تشتان بۆ خۆ ژ خودایێ خۆ كر وى دو ژ وان دانێ ، وهیڤییا مه ئه‌وه یا سییێ خودێ دابته مه ، سوله‌یـمانى داخواز ژ خودێ كر كو ئه‌و حوكمه‌كێ وه‌سا بده‌تێ یێ ڕێككه‌فتى بت د گه‌ل حوكمێ خودێ ئینا خودێ ئه‌و دایێ ، وداخواز ژێ كر ئه‌و ملكه‌كێ وه‌سا بده‌ته وى كو پشتى وى نه‌ده‌ته كه‌سێ دى ئینا خودێ ئه‌و دایێ ، وداخـواز ژێ كـر كــو هـه‌ر زه‌لامه‌كێ ژ مالا خۆ ده‌ركه‌ڤت وبێته ڤێ مزگه‌فتێ (يەعنى : ئەو مزگەفتا وى ئاڤاكرى ، كو مزگەفتا ئةقصايێيە) نه ژ به‌ر چو ب تنێ بۆ هندێ دا نڤێژێ بكه‌ت وه‌سا ژ گونه‌هێن خۆ ده‌ركه‌ڤت وه‌كى وێ ڕۆژێ یا ئــه‌و تــێــدا ژ ده‌یـكـا خــۆ بـووى ، وهیڤییا مه ئه‌وه كو خودێ ئه‌ڤه دابته مه (يەعنى : ئەوێ ب ڤی رەنگی بێتە مزگەفتا مە ( مزگەفتا مەدينێ ) ئەڤ خێرە بو وى هەبت) ) . (ئيمام ئەحمەد ونەسائى وئبـن ماجە وهندەكێن دى ڤێ حەديسێ ڤەدگوهێزن).
ووه‌كى ئاشكه‌را پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسا خۆ دا گۆت : ( ده‌مێ سوله‌یـمانى به‌یتولمه‌قدس ئاڤاكرى .. ) وئه‌گه‌ر ئه‌م ڤێ حه‌دیسێ د گه‌ل حه‌دیسا ئه‌بوو ذه‌رى یا بۆرى هه‌ڤبه‌ر بكه‌ین دێ بۆ مه ئاشكه‌را بت كو كارێ سوله‌یـمانى دێ دوباره نویكرنا مزگه‌فتا ئه‌قصایێ بت .. وئه‌ڤ ئاڤاهییه ئه‌وه یێ ته‌ورات ناڤێ ( هه‌یكه‌لى ) ل سه‌ر ددانت ، و ب درێژى به‌حسێ ئاڤاكرنا وێ دكه‌ت . (د ( سفر الملوك الأول ) دا د ئيصحاحا شەشێ دا ، وشروڤەكەرێن تەوراتێ دبێژن : ل سالا 959 بەرى زايينێ سولەيـمانى ئاڤاكرنا هةيكەلى ب دويماهى ئينا).
سه‌رهاتییا سوله‌یمانى د گه‌ل به‌لقیسێ :
د ســووره‌تــا ( الـنـمـل ) دا ژ ئایــه‌تــا ( 17 ) حه‌تا ( 44 ) خودایێ مه‌زن ئێك ژ سه‌رهاتییێن مه‌زن یێن ژینا پێغه‌مبه‌رێ خۆ سوله‌یـمانى بۆ مه ڤه‌دگوهێزت ، یێن كــو هـێـزا وى بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ن ، ئه‌و ژى سه‌رهاتییا وییه د گه‌ل شاها وه‌لاتێ ( سه‌به‌‌ء ) ل ده‌ڤه‌را یه‌مه‌نێ ..
قورئان دبێژت : ڕۆژه‌كێ له‌شكه‌رێ سوله‌یـمانى ژ ئه‌جنه ومرۆڤ وته‌یران بۆ وى هاتــه كـۆمـكرن ، وئه‌و له‌شكه‌ر د گه‌ل بۆشاتییا وى یێ سه‌ربه‌رداى نه‌بوو ، به‌لكى د ناڤ هه‌ر نفشه‌كى دا هنده‌ك هه‌بوون وان كۆم بكه‌نه سه‌رێك ؛ دا هه‌مى ڕێزكرى ڕاوه‌ستـن .
ووان پێكڤه دا ڕێ حه‌تا ده‌مێ گه‌هشتینه نهالا مێرییان ، مێرییه‌كێ گـۆت : گه‌لـى مێرییان هه‌ڕنه د جهێن خـۆڤه دا سوله‌یـمان وله‌شكه‌رێ وى هه‌وه نه‌هه‌ڕشینن بێى ئه‌و ب هه‌وه بـحـه‌سیێن . ئینا سوله‌یـمان ژ به‌ر گـۆتنا وێ مێرییێ گڕنژى كو ئه‌و تێگه‌هشتى ومێرى ل ڤێ ترسێ هشیاركرین ، ووى هه‌ست ب ڤێ قه‌نـجییێ كر یا خودێ د گه‌ل وى كرى ، ئینا وى ب دوعاكرن ڤه قه‌ستا خودێ كر وگـۆت : خودایێ من تو هاریكارییا من بكه وته‌وفیقا من بده كو ئه‌ز شوكرا وێ قه‌نـجییێ بكه‌م یا ته د گه‌ل من ودایبابێن من كرى ، وكو ئه‌ز كاره‌كێ چاك بكه‌م یێ تو ژێ ڕازى ، وتو ژ دلـۆڤانییا خـۆ من بكه د ناڤ خۆشىیێن به‌حه‌شتا خــۆ دا د گه‌ل به‌نییێن خـۆ یێن چاك یێن تو ژ كارێ وان ڕازى .
وسوله‌یـمانى پسیارا حالـێ وان ته‌یران كر یێن كو بن ده‌ستى وى بووین وكانێ كى ژ وان یێ ئاماده نینه ، ووى په‌پویكه‌كێ ناسیار هه‌بوو ب به‌ر چاڤان نه‌كه‌فت ، ئینا وى گـۆت : كانێ ئه‌و په‌پویكێ ئه‌ز هه‌رجار دبینم بۆچى نوكه ئه‌ز وى نابینم ؟ ئه‌رێ تشته‌كى ئه‌و ژ من ڤه‌شارتییه ، یان ژى ئه‌و یێ ئاماده نینه ، له‌و ئه‌ز نابینم ؟ ڤـێـجـا ده‌مــێ وى زانــى ئــه‌و یــێ ئاماده نینه ، وى گـۆت : سویند ئه‌ز دێ وى ب عه‌زابه‌كا دژوار عه‌زاب ده‌م دا جاره‌كا دى وه نه‌كه‌ت ، یان ژى دێ وى ڤه‌كوژم چونكى وى خۆ ژ وى كارى یێ دایه پاش یێ ئه‌و بۆ هاتییه ده‌سته‌سه‌ركرن ، یان دڤێت وى هێجه‌ته‌كا ئاشكه‌را هه‌بت سه‌را نه ئاماده‌بوونا وى ئه‌و بۆ من بێژت .
وئـه‌ڤـه هندێ دگه‌هینت كو سوله‌یـمـان سه‌رله‌شكه‌ره‌كێ هشیاربوو ؛ چونكى وى د ناڤبه‌را وى له‌شكه‌رێ مه‌زن دا زانى كو په‌پویكه‌ك نه یا دیاره .
ئینا ئه‌و په‌پویك ( هودهود ) ده‌مه‌كێ نه‌یێ دویر ودرێژ ما ، پاشى هات ئاماده‌بوو ڤێجا سوله‌یـمانى گازنده ژێ كرن كو وى خۆ غه‌واره‌كرى ، هودهودى گـۆته وى : من ئه‌و تشتێ زانى یێ تو نزانى ، وئه‌زێ ژ باژێرێ ( سه‌به‌ئێ ) ل ( یه‌مه‌نێ ) دئێم وخه‌به‌ره‌كێ مه‌زن یێ ئه‌زێ ژێ پشت ڕاست من بۆ ته د گه‌ل خۆ ئینایه . من دیت ژنه‌ك یا حوكمى ل خه‌لكێ ( سه‌به‌ئێ ) دكه‌ت (و دبێژن : ناڤێ وێ بەلقيس بوو ، كچا مەلكێ وان بوو ، دەمێ مەلك مرى وچو كور ل پشت خو نەهێلاين وان كچا وى هلبژارت دا ببتە مەلكا وان) ، وهه‌ر تشته‌كێ هه‌بت ژ ئه‌گه‌رێن دنیایێ د ده‌ستێ وێ دا هه‌نه ، وته‌ختێ حوكمڕانییا وێ گه‌له‌ك یێ مه‌زنه . من دیت وێ وملله‌تێ وێ یا پشت دایه په‌رستنا خودێ ویێ په‌رستنا ڕۆژێ دكه‌ن ، وشه‌یتانى كــریارێن وان یێن خراب بۆ وان خه‌ملاندینه ، ڤێجا وى به‌رێ وان ژ باوه‌رى ئینانا ب خودێ وته‌وحیدا وى وه‌رگێڕایه ، ڤێجا ئه‌و ب سه‌ر ڕێكا خودێ وته‌وحید وپه‌رستنا وى هل نابن .
شه‌یتانى ئه‌و چه‌نده ل به‌ر وان شرینكر دا ئه‌و بۆ وى خودایى نه‌چنه سوجدێ یێ تشتێ ڤه‌شارتى ل عه‌سمانان وعه‌ردى ژ باران وشینكاتى دئینته ده‌ر ، ووى تشتى دزانت یێ هوین ڤه‌دشێرن وئاشكه‌را دكه‌ن . ( ئه‌للاه ) یێ ژ وى پێڤه‌تر چو خودایێن هێژاى په‌رستنێ نینن ، خودایێ عه‌رشێ مه‌زن یێ كو هه‌ر تشته‌ك د بن وى دایه .
سوله‌یـمانى گـۆته هودهودى : ئه‌م دێ به‌رێ خـۆ ده‌ینه وى خه‌به‌رێ ته بۆ مه ئـیـنـاى دا بـزانـیـن كانــێ تــو ڕاست دبێژى یان ـ د ڤه‌گێڕینا وى خه‌به‌رى دا ـ تو ژ دره‌وینانى ؟ تو هه‌ڕه ڤێ كاغه‌زا من بۆ خه‌لكێ ( سه‌به‌ئێ ) ببه وبده وان ، پاشى تو خۆ ژ وان ڤه‌ده‌ر بكه وگوهێ خـۆ بده وان كانێ دێ چ بێژن ، وتو وێ گـۆتنێ بزانه یا ئه‌و د ناڤبه‌را خۆ دا دبێژن .
په‌پویك چوو وكاغه‌ز هاڤێته به‌ر مه‌لكا وان ، وێ ئه‌و كاغه‌ز خواند ، پاشى مه‌زنێن ملله‌تێ خۆ كـۆمكرن وپه‌پویكێ گوهــ ل وێ بوو ده‌مێ وێ گـۆتییه وان : هندى ئه‌زم كاغه‌زه‌كا ب قه‌در ژ مرۆڤه‌كێ مه‌زن یا گه‌هشتییه من .. پاشى وێ بۆ وان ئاشكه‌راكر كانێ چ د وێ كاغه‌زێ دا هاتییه وگـۆت : ئه‌ڤ كاغه‌زه ژ سوله‌یمانییه ، وئه‌و ب ڤێ گـۆتنێ ده‌ست پێ دكه‌ت ( ب ناڤێ خودایێ پڕدلـۆڤانێ دلـۆڤانكار ) وكو هوین خـۆ ژ من مه‌زن نه‌كه‌ن وخۆ د سه‌ر وێ ڕا نه‌بینن یا ئه‌ز به‌رێ هه‌وه دده‌مێ ، وهوین بۆ خودێ ب موسلمانى ڤه وه‌رنه نك من .
وێ گـۆت : گه‌لـى مه‌زن وماقویلان بێژنه من ئه‌م چ بكه‌ین ، ئاخرى بێى هه‌وه ئه‌ز چو ئه‌مر وفه‌رمانان ناده‌م حه‌تا هوین ئاماده نه‌بن وبیـر وبۆچوونا خـۆ بـۆ من دیار نه‌كه‌ن ؟
وان د به‌رسڤا وێ دا گـۆت : ئه‌م خودان هێز وشیانین وهژمارا مه یا بۆشه وئه‌م بۆ شه‌ڕان دزیـره‌كیــن ، وفه‌رمان یا ته‌یه ، ڤێجا تو به‌رێ خـۆ بدێ كانێ دێ چ فه‌رمانێ ل مه كه‌ى ؟ ئه‌م دێ گوهدارییا ته كه‌ین .
وێ ئه‌و ژ كرنا شه‌ڕێ د گه‌ل سوله‌یمانى ترساندن ، وخرابییا شه‌ڕكرنێ بۆ وان دیاركـر وگـۆت : هــنـدى مـه‌لـكـن ئـه‌گــه‌ر ب له‌شكه‌رێ خۆ ڤه ب زۆرى چوونه د باژێره‌كى دا دێ وى خراب كه‌ن وخه‌لكێ ب قه‌در ڕه‌زیل كه‌ن ، وكوشتنێ دێ كه‌ن ومرۆڤان ئێخسیـر كه‌ن ، ئه‌ڤه عه‌ده‌تێ وان یێ به‌رده‌وامه دا خه‌لكى پێ بتـرسینن وبێخنه بن ده‌ستێ خۆ . وهندى ئه‌زم ئه‌ز دێ دیارییه‌كا مه‌زن و ب بها بۆ ســولــه‌یـمـانـى وملله‌تێ وى هنێرم ، ودێ به‌رێ خـۆ ده‌مێ كانێ هنارتییێن مه دێ چ د گه‌ل خۆ زڤڕینن . یه‌عنى : وێ دڤیا بزانت كانێ به‌رێ سوله‌یـمـانى ژى ـ وه‌كى یێ مه‌زنێن دنیایێ ـ ل مالـى وپاره‌یه ، یان ژى ئه‌و ژ توخمه‌كێ دییه .
ڤێجا ده‌مێ هنارتییێن مه‌لكێ ب دیارییا خۆڤه هاتینه نك سوله‌یمانى ، سوله‌یـمانى نه‌ڕازیبوونا خۆ ژ كارێ وان دیاركر وبه‌حسێ وان قه‌نـجـییان كر یێن خودێ د گه‌ل وى كرین وگـۆت : ئه‌رێ هوین هنده‌ك مالى دده‌نه من دا من ڕازى كه‌ن ؟ ئه‌وا خودێ دایه من ژ پێغه‌مبه‌رینى وملك ومالـى چێتـر وپتـره ژ وێ یا وى دایه هه‌وه ، به‌لكى هوینن یێن كه‌یفا هه‌وه ب وان دیارییان دئێت یێن بۆ هه‌وه دئێن ؛ چونكى هوینن مرۆڤێن دنیایێ یێن خۆ ب مالـێ دنیایێ مه‌زن دكه‌ن . وسـولـه‌یمانـى گـۆتـه هـنـارتییێ خه‌لكێ ( سه‌به‌ئێ ) : تو بزڤڕه نك وان ، وسویند ب خودێ ئه‌م ب له‌شكه‌ره‌كى ڤه دێ ئێینه وان كو وان هێز وشیانا به‌رگرییا وى نه‌بت ، وسویند بت ئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌ئێنه د دینێ خودێ دا وپه‌رستنا وى ب تنێ نه‌كه‌ن ئه‌م وان ب ڕه‌زیلى وشكه‌ستن ڤه دێ ژ جهێ وان ده‌رێخیـن .
ودیاره ڤێ گه‌فا سوله‌یـمـانى كار د وان كر ، ووان زانى سوله‌یـمـان نه ژ وان مه‌زنانه یێن به‌ر ل دنیایێ ، له‌و وان جه‌واب دا سوله‌یـمـانى كو ئه‌و دێ ب یا وى كه‌ن ، ده‌مێ وى د كاغه‌زا خۆ دا گـۆتى : ب باوه‌رى ئینان ڤه وه‌رنه نك من ..
وبه‌رى ئه‌و بێنه نك سوله‌یـمـانى ، سوله‌یمانى گـۆته وان مرۆڤ وئه‌جنێن ل بن ده‌ستێ وى : كى ژ هه‌وه ته‌ختێ حوكمڕانییا وێ یێ مه‌زن دێ بۆ من ئینت به‌رى ئه‌و بێن خۆ ته‌سلیمى من بكه‌ن ؟
ودویر نینه مه‌خسه‌دا سوله‌یـمـانى ب ڤێ چه‌ندێ ئه‌و بت نیشانێن مه‌زنییا وێ هێزێ یا خودێ دایه وى نیشا به‌لقیسێ بده‌ت دێوه‌كێ ب هێز ودژوار ژ ئه‌جنان گـۆت : ئه‌ز دێ وى بۆ ته ئینم به‌رى تو ژ جهێ خـۆ ڕاببى ، وهندى ئه‌زم ئه‌ز دشێم وى ته‌ختى ڕاكه‌م ، ودێ وى پارێزم حه‌تا دئینمه نك ته ، كانێ یێ چاوایه ئه‌ز دێ وه‌سا وى ئینمه نك ته بێى تشته‌كێ ژێ كێم بت ، یان گوهۆڕینه‌ك ب سه‌ر دا بێت .
ودبێژن : سوله‌یـمـان هه‌ر ژ سپێدێ دروینشت حه‌تا ئێڤارى ، له‌و وى دیت ئه‌ڤ ده‌مه ده‌مه‌كێ درێژه ، ودیاره خه‌لكێ دیوانێ تێ ئیناده‌ر كو سولــه‌یـمـان ب ڤى ده‌مى یێ ڕازى نه‌بوو ، له‌و ئه‌وێ زانینه‌ك ژ كیتابێ ل نك هه‌ى ـ وه‌كى قورئان دبێژت ـ گـۆته وى : ئه‌ز دێ وى ته‌ختى بۆ ته ئینم به‌رى تو چاڤێن خۆ بهه‌لینى .
ئه‌و مرۆڤ كى بوو ، وئه‌و چ زانین بوو وى ژ كیتابێ هه‌ى ، و ژ كیژ كیتابێ ؟ ئه‌ڤه قورئانێ بۆ مه نه‌گـۆتییه .
سوله‌یـمـان ب گـۆتنا وى ڕازیبوو ، له‌و ده‌ستویرى دایێ ، وى مـرۆڤـى زانینا خۆ ب كارئینا ودوعا ژ خودێ كر و د گاڤێ دا ته‌ختێ مه‌لكا سه‌به‌ئێ یێ ئه‌و ل ده‌مێ حوكمدارییێ ل سه‌ر دروینشت ژ یه‌مه‌نێ ئینا به‌یتولمه‌قدسێ ، وده‌مێ سوله‌یـمـانى ئه‌و ته‌خت ل نك خۆ ئاكنجى دیتى ، گـۆت : ئه‌ڤه ژ قه‌نـجـییا خودایێ منه یێ ئه‌ز وهه‌مى چێكرى ئافراندین ؛ دا من بـجـه‌ڕبینت : كانێ ئه‌ز ب وێ چه‌ندێ شوكرا وى دێ كه‌م یان دێ كافر بـم وپشت ده‌مه شوكرا وى ؟ وهه‌چییێ شوكرا خودێ سه‌را قه‌نـجـییێن وى بكت هه‌ما مفایێ وێ چه‌ندێ هه‌ر بۆ وى دێ زڤڕت ، وهه‌چییێ كوفرێ ب قه‌نـجـییێ بكه‌ت وشوكرێ نه‌كه‌ت هندى خودایێ منه منه‌ت ب شوكرا وى نینه ، یێ مه‌رده خێرا وى د دنیایێ دا شوكردارى وكافرى ڤه‌دگرت ، پاشى ل ئاخره‌تێ ئه‌و دێ حسێبا وان كه‌ت ووان جزا ده‌ت .
سوله‌یمـانى گـۆته خه‌لكێ دیوانا خۆ : هوین گوهۆڕینه‌كا وه‌سا د ته‌ختێ وێ دا بكه‌ن كو ئه‌و وى نه‌ناست ده‌مێ دبینت ؛ دا ئه‌م بزانین كانێ ئه‌و دێ ب سه‌ر هل بت یان نه ؟
وده‌مێ مه‌لكا ( سه‌به‌ئێ ) هاتییه دیوانـخـانه‌یا سوله‌یـمـانى بۆ وێ هاته گـۆتن : ئه‌رێ ته‌ختێ ته یێ هۆسایه ؟ وێ گـۆت : ئه‌ڤه وه‌كى وییه .
گـۆت : وه‌كى وییه ، ونه‌گـۆت : ئه‌وه ؛ چونكى نه‌دهاته سه‌ر هزرا وێ كو مرۆڤه‌ك د دنیایێ دا هه‌یه هند هێز هه‌بت بشێت ڤێ چه‌ندێ بكه‌ت .
ئینا بۆ سوله‌یـمـانى ئاشكه‌را بوو كو به‌رسڤا وێ یا دورست بوو ، وئه‌و ژنكه‌كا شاره‌زایه ، ووێ ژى ژ لایێ خۆ ڤه زانى كو شیانا خودێ چه‌ند یا مه‌زن وبێ توخویبه وكو ڕاسته سوله‌یـمان سلاڤ لـێ بن پێغه‌مبه‌ره ، سوله‌یـمـانى گـۆت : به‌رى وێ زانینا مه ب خودێ وشیانا وى هه‌بوویه ، وئه‌م د بن فه‌رمانا خودێ ڤه بووین ومه پێگیـرى ب دینێ ئیسلامێ دكر .
و د گه‌ل تێگه‌هشتـن وشاره‌زایییا ڤێ ژنێ تشتێ ئه‌و ژ په‌رستنا خودایێ ب تنێ پاشڤه لێداى ئه‌و بوو ئه‌و د ناڤ ملله‌ته‌كێ كافر دا مه‌زن بووبوو ، ووێ چاڤ ل دینێ وان دكر ، ئه‌گه‌ر نه .. ئه‌و یا تێگه‌هشتى وشاره‌زا بوو ودشیا حه‌قییێ ونه‌حه‌قییێ ژێك ڤاڤێر بكه‌ت ، به‌لـێ بیـر وباوه‌رێن پویچ دلـى كـۆره دكه‌ن .
پشتى هنگى بۆ وێ هاته گـۆتن : هه‌ڕه د قه‌سرێ ڤه ، وسوله‌یـمـانى فه‌رمان دابوو حه‌وشا قه‌سرا وێ ژ ناڤ دا ب شیشێ بێته چێكرن ، وجۆكه‌كا ئاڤێ د بن وێ شویشێ ڕا بێته برن ، ب ڕه‌نگه‌كێ وه‌سا هه‌چییێ به‌رێ خۆ بده‌تێ هزر بكه‌ت ئه‌و ئاڤه ، ده‌مێ به‌لقیسێ ئه‌و ب ڤى ڕه‌نگى دیتى وێ هزركر ئه‌ڤه ئاڤه یا دچت وپێل یێ ڤێ دكڤن ، ئینا وێ ده‌همه‌نا خـۆ هلدا ؛ دا بده‌ته ئاڤێ بێى كراسێ وێ ته‌ر ببت ، گاڤا سوله‌یـمانى ئه‌ڤ چه‌نده ژێ دیتى گـۆتێ : ئه‌و عه‌رده‌كه ژ شیشێ یێ هاتییه چێكرن وئاڤ د بن دا دچت ..
گاڤا وێ ئه‌ڤه ژى دیتى پتـر بۆ وێ ئاشكه‌را بوو كو هێزه‌كا تایبه‌ته خودێ دایه سوله‌یـمـانى ، وهنگى وێ زانى ملكێ سوله‌یـمانى چه‌ند یێ مه‌زنه ، ئینا وێ گـۆت : خـودایێ من هندى ئه‌زم من زۆردارى ل خـۆ كربوو ژ به‌ر وێ شركا من كرى ، وئه‌ز د گه‌ل سوله‌یـمانى هاتـمه د دینێ خودێ دا خودایێ هه‌مى چێكرییان . (تەورات سەرهاتییا هاتنا مەلكا سەبەئێ بو ئورشەليمێ د ( سفر الملوك الأول ) دا ئيصحاحا دەهێ ب گەلەك گوهورين ڤە هاتییە).
و ژ ڤێ زێده‌تر قورئان چویێ ژ سه‌رهاتییا سوله‌یمانى د گه‌ل مه‌لكا سه‌به‌ئێ بۆ مه ناڤه‌گێڕت ، وهنده‌ك دیرۆكنڤیس دبێژن : ڤێ مه‌لكێ پشتى هــنـگى شوى ب سوله‌یمانى كربوو ، وهنده‌ك دبێژن : ئه‌و یا شویكرى بوو .. (تەورات دەمێ ڤێ سەرهاتییێ ڤەدگێرت نابێژت کو وێ شەی ب سولەیمانی کربوو ).
سوله‌یمان ودوو سه‌رهاتییێن كورت :
د چه‌ند ئایه‌ته‌كان دا ژ سووره‌تا ( ص ) خودایێ مه‌زن به‌حسێ پێغه‌مبه‌رێ خۆ سوله‌یـمـانى دكه‌ت وئیشاره‌تێ دده‌ته دو سه‌رهاتییێن ژینا وى بێى كو به‌رفره‌هییێ بده‌تێ ، ئه‌و هه‌ردو سه‌رهاتى ژى ئه‌ڤه‌نه :
یا ئێكێ : خودێ دبێژت : (وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَيْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ . إِذْ عُرِضَ عَلَيْهِ بِالْعَشِيِّ الصَّافِنَاتُ الْجِيَادُ . فَقَالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَنْ ذِكْرِ رَبِّي حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ . رُدُّوهَا عَلَيَّ فَطَفِقَ مَسْحًا بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاق ـ ومه سولـه‌یمان دابوو داوودى ، ومه ب وى قـه‌نـجـى لـێ كـر ، وچاڤێن وى ڕوهن كرن ، سوله‌یـمـان چ به‌نییه‌كێ باشه ، هندى ئه‌وه وى گه‌له‌ك تـۆبه دكر و ل خودێ دزڤڕى . تو به‌حس بكه ده‌مێ ل ئێڤارى هنده‌ك هه‌سپێن عه‌سلى وڕه‌هوان بۆ ڕێڤه‌چوونێ بۆ وى هاتینه بـه‌رچاڤـكـرن ، ئــه‌و هـه‌سپ ژ به‌ر زیره‌كى وهێڤێنێ وان یێ باش ده‌مێ ڕادوه‌ستان ل سه‌ر سێ ده‌ستان دمان وده‌سته‌كێ خۆ بلند دكر ، ڤــێـجـا حه‌تا ڕۆژ ئاڤابووى ئه‌و ب وان ڤه موژیل بوو . ئینا وى گـۆت : هندى ئه‌زم من ڤیانا مالـى ب سه‌ر زكرێ خودایێ خـۆ ئـێـخـستىیه ، حه‌تا ده‌مێ ئه‌و هه‌سپ ژ به‌ر چاڤێن وى چووین وى گـۆت : كانێ هوین وان هه‌سپێن به‌رى نوكه ل ڤێرێ بینن ، ووى ده‌ست ب ڤه‌مالینا پێ وستویێن وان كر ) [ ص : 30-33 ] .
سه‌رهاتییا دووێ : خودایێ مه‌زن دبێژت : ( وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ وَأَلْقَيْنَا عَلَى كُرْسِيِّهِ جَسَدًا ثُمَّ أَنَابَ . قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لَا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ . فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَيْثُ أَصَابَ . وَالشَّيَاطِينَ كُلَّ بَنَّاءٍ وَغَوَّاصٍ . وَآخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِي الْأَصْفَادِ . هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ . وَإِنَّ لَهُ عِنْدَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ ـ و ب ڕاستى مه سوله‌یـمان جه‌رباند ومه پرته‌كا بچویكى هاڤێته سه‌ر ته‌ختێ وى ، ئه‌و (وەكــى د وێ حــەديــســێ دا هاتى يا بوخارى وموسلمى ژ ئەبوو هورەيرەى ڤەدگوهێزن ، و د حەديسىێ دا هاتیيە كو سولەيـمـانى گـوتبوو كو ئوو دێ چتە نك حەفتێ ژنكێن خو ، وهەژى گوتنێیە كو ( سفر الملوك الأول 11 / 3 ) دبێژت : سولەيـمـانى حەفت سەد ژن هەبوون ..
وئەڤە هندێ دگەهينت كو دورست بوو بو زەلامى هندى بڤێت ژنان بينت) پرتا بچویكى مه دایێ ده‌مێ وى سویند خوارى كـو ئـه‌و دێ چـتـه نـك هه‌مى ژنكێن خۆ ؛ دا هه‌ر ئێك ژ وان كوڕه‌ك ببت جـیـهادێ د ڕێكا خودێ دا بكه‌ت ، ووى نه‌گـۆت : ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت ، ئینا ژ ژنكه‌كا وى پێڤه‌تر چویان چو بچویك نه‌بوون ، وئه‌وا بچویك بووى ژى بچویكێ وێ یێ دورست نه‌بوو پرته‌كا بچویكى بوو ، پاشى سوله‌یمان ل خودایێ خۆ زڤڕى وتـۆبه‌كر ، گـۆت : خــودایــێ مــن تـو گونه‌ها من بۆ من ژێ ببه ، وتو ملكه‌كێ مه‌زن وتایبه‌ت ب من ڤه بده من كو پشتى من ئه‌و بۆ چو مرۆڤان نه‌ئێته دان ، هندى تویى تو گه‌له‌ك قه‌نجییێ دده‌ى .
ئینا ئه‌م د به‌رسڤا وى هاتیـن ، ومه با ئێخسته د بن ئه‌مرێ وى دا چـى جـهـێ وى ڤیابا وى به‌رێ باى ددایێ . ومه شه‌یتان بن ده‌ستى وى كرن وى ئه‌و د كارێن خۆ دا ب كار دئینان : ژ وان هه‌بوون یێن ئاڤاهییان چێ دكه‌ن ، ویێن نقۆ دبنه بنێ ده‌ریایێ ، وهنده‌كێن دى ، كو سه‌رداچوویێن شه‌یتانان بوون ، ب زنجیران دگرێداى بوون . ئه‌ڤ ملكێ مه‌زن وبن ده‌ستكرنا تایبه‌ت دانا مه‌یه بۆ ته ئه‌ى سوله‌یمان ، ڤێجا یێ ته بڤێت تو بدێ ویێ ته بڤێت تو نه‌دێ ، چو حسێب ل سه‌ر ته نینه . وهندى سوله‌یمانه ل ئاخره‌تێ نێزیكییه‌ك وجهه‌كێ باش یێ لـێ زڤڕینێ بۆ وى هه‌یه ) [ ص : 43-40 ] .
مرنا سوله‌یمانى :
ژ به‌ر وان ده‌رسێن مه‌زن یێن كو د پشت مرنا سوله‌یـمـانى ڕا هه‌ین ، قورئانا پیـرۆز ب خۆ سه‌رهاتىیا مرنا وى بۆ مه ڤه‌دگێڕت ، قورئان دبێژت : ( فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتْ الْجِنُّ أَنْ لَـوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِين ـ ده‌مێ مـه مرن ب سه‌ر سوله‌یـمانى دا ئیناى ، ژ خویركێ پێڤه‌تر كه‌سێ مرنا وى نیشا ئه‌جنان نه‌دا ، خویركێ ژ وى گـۆپالـێ خوار یێ وى پالـێ خۆ دایه سه‌ر ، ئینا سوله‌یـمان كه‌فته عه‌ردى ، هنگى ئه‌جنان زانى كو ئه‌گه‌ر وان غه‌یب زانیبا ئه‌و نه دمانه د عه‌زابا ڕه‌زیلكه‌ر وكارێ نه‌خـۆش دا بۆ سولـه‌یـمـانــى ؛ چــونـكـى وان هزر دكر ئه‌و یێ ساخه ) [ سبأ : 14 ] .
ژ ڤێ ئایه‌تێ دئێته زانین كو ده‌مێ سوله‌یـمان ـ سلاڤ لـێ بن ـ مرى پالـێ خۆ دابوو سه‌ر وى گـۆپالـى یێ كو د ده‌ستان دا ، وئه‌جنه ئه‌وێن خودێ بۆ وى موسه‌خخه‌ركرین د به‌ر وى ڕا دهاتن ودچوون وئه‌و كارێ ب زه‌حـمـه‌ت ب جهــ دئینا یێ سوله‌یـمـانى فه‌رمان پێ ل وان كرى ، وده‌مێ ئه‌و مرى د جهــ دا ما ونه‌كه‌فت ، له‌و ئه‌جنان هزر دكر ئه‌و یێ زێندییه ، له‌و وان به‌رده‌وامى د كارێ خۆ دا كر ، وهنگى ئه‌جنه ب مرنا وى حه‌سیان حه‌تا خویرك كه‌فتییه گـۆپالـێ وى وژێ خوارى وگـۆپال پێتى بووى وقڕیاى ، وئه‌و كه‌فتییه عه‌ردى .. هنگى ئه‌جنان زانى ئه‌و یێ مرى ، به‌لـێ پشتى وان وخه‌لكى ژى زانى كو ئه‌و غه‌یبێ نزانن ، ئه‌گه‌ر نه ئه‌و نه‌دمانه د وێ نه‌خۆشىیا ره‌زیلكه‌ر دا یا سوله‌یـمـانى ئه‌و ئێخستینێ .
ونه د قورئانێ ونه د حه‌دیسان دا نه‌هاتییه كانێ ژییێ سوله‌یـمـانى ده‌مێ مرى چه‌ند بوو ، و ل دویڤ گـۆتنا شرۆڤه‌كه‌رێن ته‌وراتێ مرنا سوله‌یـمـانى ل سالا 930 به‌رى زایینێ بوو پشتى شێست وئێك سالان مایه ساخ ، چلان ژێ مه‌لك بوو ، وئـــــه‌و ژى ل نــــــك بــابــێ وى ل ئـۆرشه‌لیمێ هاته ڤه‌شارتن . (برێنە : ( التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ) بپ 633 و 697).
( وما كفر سلیمان .. ) :
وه‌كـى پتـر ژ جاره‌كێ مه گـۆتى : ده‌مێ مرۆڤ كیتابا ئسرائیلییان یا ( پـیـرۆز ! ) دخوینت ژ وان ئه‌زمان درێژییان حێبه‌تى دمینت یێن وان د ده‌ر حه‌قا پێغه‌مبه‌ران دا كرین ، ودبت ئه‌زمان درێژییا وان د ده‌ر حه‌قا چـو پـێــغــه‌مــبه‌ران دا نه‌گه‌هشبته وێ یا وان د ده‌ر حه‌قا سوله‌یـمـانى دا كرى (بەلكى نڤیسەرێن ( پەرتووكا پیـروز ! ) هەر باوەرییێ ب پێغەمبةرينیيا داوودى وسولەيمانى نائينن ، ووان وەسا ددەنە ناسين كو دوو مەلك بن) ؛ چونكى ئه‌و وى ب كوفرێ وپه‌رستنا صه‌نه‌مان گونه‌هبار دكه‌ن ، ودبێژن : دلـێ سوله‌یمانى وه‌كى یێ داوودى د ده‌ر حه‌قا خودێ دا یێ ڕاست نه‌بوو ، ووى ـ ب كارتێكرنا ژنكێن خۆ یێن صه‌نه‌م په‌رێس ـ ئه‌و صه‌نه‌م پـــه‌رێسین یێن كافران پــه‌رستن بوو دكر ، نه به‌س هنده به‌لكى وى هژماره‌كا بوتـخـانه‌یان ژى ئاڤاكرن ؛ دا صه‌نه‌م تێدا بێنه په‌رستـن .. (برێنە : ( سفر الملوك الأول ) ئيصحاحا يازدێ) وحاشاى پێغه‌مبه‌ره‌كێ خودان قه‌در وه‌كى سوله‌یـمـانى كو یێ ب ڤى ڕه‌نگى بت ! سوله‌یـمـان كافر نه‌بووبوو ، وخۆ فێرى سێره‌به‌ندییێ نه‌كربوو ، به‌لكى شه‌یتان بوون یێن كوفر ب خودێ كرى ومرۆڤ فێرى سێره‌به‌ندییێ كرین ؛ دا دینێ وان خراب بكه‌ن . وجوهى بوون ـ نڤیسه‌رێن كیتابا پیـرۆز ! ـ یێن كوفر ب خودێ كرى ، ودویكه‌فتنا وێ سێره‌به‌ندییێ كرى ..
نڤێژ وڕۆژییێن سوله‌یمانى :
سوله‌یمان وه‌كى بابێ خۆ داوودى مه‌لكه‌كێ عادل ومرۆڤه‌كێ عیباده‌تكه‌ر بوو ، دبێژن : ب ڕۆژان وى د مـزگه‌فتا ئه‌قصایێ ڤه ئعتكاف دكـــر ، ونڤێژ دكرن ، و د ده‌ر حه‌قا ڕۆژییێن وى دا د ریوایه‌ته‌كێ دا ژ ( عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى ) دئێته ڤه‌گوهاستـن ، دبێژت : سوله‌یـمـانى سێ ڕۆژ ژ سه‌رێ هه‌یڤێ وسێ ژ نیڤێ وسێ ژ دویماهییێ دگرتن .(وەکى بن عەساكر د تاريخا خو دا ژێ ڤەدگوهێزت ) یه‌عنى : هه‌ر هه‌یڤێ ئه‌وى نه‌هــ ڕۆژى دگرتن .
1 ته‌ورات وپاشه‌روژا ئسرائیلییان :
د قورئانا پیـرۆز دا هاتییه كو خودێ د ته‌وراتێ دا وه‌حى بۆ ئیسرائیلییان هنارتبوو كو ئه‌و دو جاران دێ خرابكارییێ د عه‌ردى دا كه‌ن ، وپشتى خرابییا وان زێده دبت خودێ ئاتافێن مه‌زن دێ ب سه‌ر وان دا ئینت (د ( سفر التثنية ) دا ئيصحاحا ( 28 ) ێدا هاتیيە كو مووساى مللەتێ ئسرائيلى ژ بێ ئەمریيا خودێ دابوونە پاش وئوو هشيار كربوون كو هەر جارەكا وان پێ ل ئەمرێ خودێ دانا خودێ لەعنەتێ دێ ل وان كەت ودوژمنێ وان ل سەر وان زال كەت ، وهەژی گوتنێیە كو تەوراتا نوكە ل ڤى جهى ئيشارەتێ نادەتە دو جارێن خرابكاریيێ .. ) ، قورئان دبێژت :(وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إسْرائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِـي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا . فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولَاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَفْعُولًا . ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمْ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا . إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوءُوا وُجُوهَكُمْ وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُوا مَا عَلَوْا تَتْبِيرًا . عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يَرْحَمَكُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُـدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ حَصِيرًا ـ ومه د وێ ته‌وراتێ دا یا بۆ ئسرائیلییان هـاتـییـه خوارێ گـۆتبوو وان كو خـرابـكـارى ب زۆردارى وكوشتنا پێغه‌مبه‌ران وخۆمه‌زنكرن وته‌عدایییێ د ( به‌یتولمـه‌قدسێ ) ودۆر وبه‌رێن وێ دا دو جاران دێ ژ هه‌وه چێ بت . ڤێجا ده‌مێ خرابكارییا ئێكێ ژ وان پــه‌یـدا دبت ئه‌م دێ هنده‌ك به‌نییێن خـۆ یێن زیره‌ك وخودان هێزه‌كا دژوار ل سه‌ر وان زال كه‌ین ، دێ ب سه‌ر وان دا گرن ووان كوژن وده‌ربـده‌ر كه‌ن ، و ب خرابكارى ڤه ئه‌و دێ كه‌ڤنه ناڤ وارێ وان ، وئه‌ڤه سۆزه‌ك بوو هه‌ر دا ب جهــ ئێت چونكى وان ئه‌گه‌را هاتنا وێ په‌یدا كربوو . پاشى مـه سه‌ركــه‌فـتـن وزالبوونا ل سه‌ر دوژمنان بۆ هه‌وه ـ گه‌لـى ئسرائیلییان ـ زڤڕانده‌ڤه ، ومه مال وزارۆیێن هه‌وه زێده‌كرن ، ومه هوین ب هێز ئێخستـن وهژمارا هه‌وه ژ یا نه‌یـارێن هه‌وه پـتـر لـێ كر ؛ ژ به‌ر باشى وخۆشكاندنا هه‌وه بۆ خودێ . ئه‌گه‌ر هه‌وه گـۆتن وكریارێن خۆ باشكرن ئه‌و هه‌وه باشى ل خۆ كر ؛ چونكى خێرا وێ چه‌ندێ دێ بۆ هه‌وه زڤڕت ، وئه‌گه‌ر هه‌وه خرابى كر جزایێ وێ چه‌ندێ دێ بۆ هه‌وه زڤڕت ، ڤێجا ئه‌گه‌ر ژڤانێ خرابكارییا دووێ هات جاره‌كا دى ئه‌م دێ دوژمنێن هه‌وه ل سه‌ر هه‌وه زال كه‌ین ؛ دا ئــه‌و هــه‌وه ڕه‌زیل بــكـه‌ن وهه‌وه بشكێنن ، ڤێجا نیشانێن ڕه‌زیلییێ وشكانــدنــێ ل دێــمــێ هـــه‌وه دێ ئاشـكه‌را بن ، ودا ئه‌و ب سه‌ر هه‌وه دا بگرن و ( به‌یتولمه‌قدسێ ) خراب بكه‌ن ، وه‌كى جارا ئێكێ وان ئه‌و خرابكرى ، ودا هه‌ر تشته‌كێ بكه‌فته به‌ر ده‌ستێ وان ئه‌و خراب بكه‌ن . به‌لكى خودایێ هه‌وه ـ گه‌لـى ئسرائیلییان ـ پشتى تۆلستاندنێ دلـۆڤانییێ ب هه‌وه ببه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌وه تۆبه‌كر وهه‌وه چاكى كر ، وئه‌گه‌ر هوین ل خرابكارییێ وزۆردارییێ زڤڕین ئه‌م ژى ل جزادان وڕه‌زیلكرنا هه‌وه دێ زڤــڕین . ومـه جه‌هنه‌م بۆ هه‌وه وهه‌مى كافران كرییه جهێ گرتنێ وده‌ركه‌فتن ژێ نینه ( [ الإسرا‌ء : 4-8 ] .
ڤێجا دا بۆ مه دیار ببت كانێ ئه‌و هه‌ردو جارێن ئسرائیلى خرابكارییێ د عه‌ردى دا دكه‌ن كیژكن دڤێت ب كورتى ئاڤڕه‌كێ بده‌ینه ســه‌ر دیرۆكا ملله‌تێ ئسرائیلییان پشتى مرنا پێغه‌مبه‌ر ومه‌لكێ وان یێ ب هێز سوله‌یـمـانێ كوڕێ داوودى ـ سلاڤ لـێ بن ـ .
2 سوله‌یمان ومه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان
یا ئێكگرتى :
مــه گـۆت : سـولـه‌یـمـان پـێـغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ مه‌لكێ ئسرائیلییان بوو ، و ل سه‌ر ده‌مێ وى مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان زێده یا ب هێز وئێكگرتى بوو ، وپشتى چل سالان وى حــوكــم كرى ـ وه‌كى ته‌ورات دبێژت ـ وملله‌ت ب شریعه‌تێ خودێ ب ڕێڤه‌برى مر ، وپشتى مرنا وى كوڕێ وى ( ره‌حوبعام ) ل جهێ وى بوو مه‌لكێ ئسرائیلییان ، وبابكێ ( یه‌هووذاى وبنیامینى ) ده‌نگێ خۆ دایێ و ب مه‌لكینییا وى ڕازیبوون ، به‌لێ هه‌ر ده‌هــ بابكێن دى یێن ئسرائیلییان ب مـه‌لـكـیـنـییـا وى ڕازى نه‌بوون وده‌نگێ خۆ دانه برایێ وى ( یه‌روبعامى ) ، و ب ڤێ چه‌ندێ مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان بوو دو پارچه .. (برێنە : ( سفر الملوك الأول ) ئيصحاحا ( 12 ) ێ).
3 ژێكڤه‌بوونا مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان :
پشتى ئسرائیلى د ناڤبه‌را خۆ دا ژێكڤه بووین ودو مه‌لك بۆ خۆ هلبژارتین ، مــه‌مـلـه‌كـه‌تـا وان بـوو دو پارچه :
پارچه‌یه‌ك ل باكوورێ وپایته‌ختا وێ هنده‌ك جاران شه‌كیم بوو ـ نابلسا نوكه ـ وناڤێ وێ بوو مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلى ، ومه‌زنێ وێ یه‌روبعام بوو .
وپارچه‌یه‌ك ل باشوورێ وپایته‌ختا وێ ئـۆرشه‌لیم بوو ـ قودسا نوكه ـ وناڤێ وێ مه‌مـلـه‌كـه‌تـا یه‌هووذاى بوو ، ومه‌زنێ وێ ره‌حوبعام بوو ..
ودوژمنێن ئسرائیلییان ـ و ب تایبه‌تى فیـرعه‌ونێ مصرێ ـ ب ڤێ ژێكڤه‌بوونێ خۆش بوو ؛ چونكى ئه‌و شیان ده‌ستێ خۆ بكه‌نه د ناڤ ڕێزێن وان ڕا .
وده‌مه‌كێ درێژ پێڤه نه‌چوو فیـرعه‌ونێ مصرێ هێڕشه‌كا دژوار دا سه‌ر مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى وئـۆرشه‌لیمێ بێخته ده‌ستێ خۆ وتالان كه‌ت ، پاشى به‌ر ب مه‌مله‌كه‌تا ئسـرائیـلى ژى ڤه بچت ووێ ژى تالان بكه‌ت ، وژبلى ڤێ چــه‌نــدێ شـــــه‌ڕ ولێكدان د ناڤبه‌را هه‌ردو ده‌وله‌تێن ئسرائیلى ژى د به‌رده‌وام بوون وڤێ چه‌ندێ پتـر هێزا وان لاوازكر ودوژمن لـێ بسته‌كرن .
4 دویماهییا مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلى :
مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلى ئه‌وا ل باكوورى دژیا ، هه‌رچه‌نده پـتـر بابكێن ئسرائیلییان دكه‌فتنه د بن حوكمێ وێ دا ، به‌لـێ چونكى ژ لایێ ناڤخۆیى ڤه یا رحه‌ت نه‌بوو وگه‌له‌ك جاران مه‌لك لـێ دهاتنه گوهۆڕین كه‌فتنا وێ یا زویتـر بوو ژ كه‌فتنا مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى ..
ئه‌ڤ مه‌مله‌كه‌ته ل سالا 930 به‌رى زایینێ دورست بووبوو ، و ل سالا 722 به‌رى زایینێ كه‌فتبوو ، پشتى نـۆزده مه‌لكان حوكم لـێ كرى ، یێ ئێكێ یه‌روبعامێ كوڕێ سوله‌یـمـانى بوو ، ویێ دویـمـاهییێ هووشه‌عێ كوڕێ ئه‌یله‌یه‌ى بوو . (سفر الملوك الثاني 17 / 1-6 )
پشتى ئسرائیلى زێده د سه‌ر دا چووین ، وكوفر وزۆردارییا وان گه‌هشتییه حه‌دده‌كى كو وان په‌رستنا صه‌نه‌مان كرى ، وپێغه‌مبه‌ر كوشتیـن وته‌ورات ته‌حریف كرى ، و ل سه‌ر ده‌مێ هووشه‌عى ئاشـۆرییان ب سه‌رۆكاتییا مه‌لكێ خۆ سه‌رجوونێ دووێ هێرش كره سه‌ر مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلى یا باكوورێ وپایته‌ختا وان ( سامره ) ستاند ، ووه‌لات خراب كر ، وئسرائیلى ـ ب مه‌لك ڤه ـ گرتن و ب ئێخسیرى ڤه به‌رێ وان دا وه‌لاتێ ئاشـۆرییان ، وهنده‌ك مرۆڤ ئینان ل جهێ وان ئاكنجى كرن ومه‌زنه‌ك بۆ وان هلبژارت .. و ب ڤێ چه‌ندێ دویماهى بۆ مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان یا باكوورێ هاته دانان ، و ژ به‌ر لاوازییا مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى ئـه‌و نه‌شیان به‌ڕه‌ڤانییێ ژ برایێن خۆ ل باكوورێ بكه‌ن .
5 دویماهییا مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى :
پایته‌ختا مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى وه‌كى مه گۆتى باژێڕێ ئۆرشه‌لیمێ بوو ، ئه‌و جهێ سوله‌یـمـانى هه‌یكه‌ل لـێ ئاڤاكرى ، وتابویتا پیـرۆز كرییه تێڤه .. وپشتى مرنا سوله‌یـمـانى بنه‌مالا وى حوكم ل ڤى جهى دكر ، ومه‌لكێ ئێكێ یێ پشتى سوله‌یـمـانى حوكم كرى كوڕێ وى ره‌حوبعام بوو ، ومه‌لكێ نۆزدێ ویێ دویماهییێ صدقییا بوو ، به‌رى صدقییاى برایێ وى یه‌هوویاكین مه‌لك بوو ، به‌لـێ ل سه‌ر ده‌مێ وى مه‌لكێ بابلێ نه‌بووخذنه‌صرى هێڕشه‌ك دا سه‌ر ئـۆرشه‌لیمێ وئه‌و گرت بره بابل وبرایێ وى صدقییا دانا جهێ وى ، وپشتى یازده سالان ژ حوكمێ وى و ب دورستى ل سالا 586 به‌رى زایینى ، مه‌لكێ بابلى نه‌بووخذنه‌صرى هێرشه‌كا دژوار دا سه‌ر مه‌مله‌كه‌تا یه‌هووذاى مه‌لك كوشت وپایته‌خت تالان كر (( سفر أخبار الأيام الثاني 36 / 11-16 ) ئاشكەرا دكەت كو صدقييايێ مەلك مروڤەکێ بێ خێر بوو ، گوهدارییا پێغەمبەرێ وی وەختی ( ئرميا ) نەدكر ، و ل سەر دەمێ وى ئسرائيلى زێدە خراب بوون وخرابییا وان گەهشتە حەددەكى وان خرابى د مالا خودێ دا دكر ، ويارى بو خو ب خودێ وپێغەمبەرێن وى دكر .. ) ، وهه‌یكه‌لـێ ( پیـرۆز ) سۆت وئه‌و تشتێ لـێ هه‌ى هه‌مى تالان كر ، وئسرائیلى هنده‌ك ڕه‌ڤین چوونه مصرێ وبارا پتـر هاتنه كوشتـن وگه‌له‌ك ژى ب ئێخسیـرى بۆ بابلێ هاتنه برن .. و ب ڤێ چه‌ندێ دویمـاهى بۆ مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان یا باشوورێ ژى هاته دانان .
وئه‌ڤه خرابكارییا وان یا ئێكێ بوو وان د عه‌ردى دا كرى ، وعقابا ئێكێ یا خودێ دایه وان .. وه‌كى قورئانێ ئیشاره‌ت دایێ .
6 ئسرائیلى پشتى نه‌مانا حوكمدارییا وان :
مه گۆت : پشتى مه‌لكێ بابلێ نه‌بووخذنه‌صرى دویـماهى بوو مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان داناى ، هژماره‌كا مه‌زن ژ وان ب ئێخسیـرى د گه‌ل خۆ برنه بابلێ وپایته‌ختا وان خراب كر .. وپشتى مانا وان ل بابلێ ب حه‌فتێ سالان و ل سالا 538 به‌رى زایینێ مه‌لكێ بابلێ یێ فارسى كوورشى ده‌ستــویرى دا ئسرائیلییان كو بزڤڕنه فلسطینــێ ، هنده‌ك ژ وان زڤڕین ، زڤڕین نه خودان ده‌وله‌ت وحوكمدارى به‌لكى وه‌ك دویكه‌فتى بۆ مه‌لكێ فارسى ، وپشتى زڤڕینا وان بۆ ئـۆرشه‌لیمێ وان ڤیا دوباره هه‌یكه‌لى ئاڤا بكه‌ن ، به‌لـێ خه‌لكێ فلسطینــێ به‌رگرییا وان كر ، له‌و دویماهییێ ئه‌و نه‌چاربوون ئاڤاهییه‌كێ بچویك ب ناڤێ هه‌یكه‌لـى بۆ خۆ ئاڤا بكه‌ن و ل دۆر كـۆم ببن .
حــه‌تــا هاتنا ئه‌سكه‌نده‌رێ مه‌زن بۆ فلسطینــێ ل سالا 320 به‌رى زایینێ ئه‌و فلسطین ژ مـه‌مـلـه‌كـه‌تـا فـارسان دهاته هژمارتن ، وپشتى هنگى حوكمێ فلسطینــێ ژ ده‌ستێ وان دره‌كه‌فت .. و د ڤان سێ سه‌د سالان دا ئسرائیلییان پتـر ژ شۆره‌شه‌كێ كر ب ئنیه‌تا هندێ كو حوكمدارییا فلسطینــێ جاره‌كا دى بێخنه ده‌ستێ خۆ به‌لـێ بزاڤێن وان هــه‌مــى د بــه‌ر ئاڤـێ دا چوون .. وبۆ نـمـوونه : ل سالا 167 به‌رى زایینێ بنه‌مالا ( مه‌ككابییان ) یا ئسرائیلى شیا ڕه‌نگه‌كێ حوكمدارییێ ب ده‌ست خـــۆ بێخت ، به‌لـێ ژ به‌ر وێ دوبه‌ره‌كییا كه‌فتىیه د ناڤبه‌را وان دا ده‌ولـه‌تا رۆمـــانــــى ل سالا 63 به‌رى زایینێ شیا فلسطینــێ ب ئێكجارى بێخته بن ده‌ستێ خۆ .
ل به‌ر سیبه‌را ده‌وله‌تا رۆمانییان بنه‌مالا ( هـیـرۆدسى ) جهێ بنه‌مالا مه‌ككابییان ، و ل سالا 20 به‌رى زایینێ هیـرۆدسى ڤیا جوهییان ژ خۆ ڕازى بكه‌ت له‌و بڕیار دا هه‌یكه‌ل ـ وه‌كى جارا ئێكێ ـ بێته ئاڤاكرن ، وجوهییان ب ڤێ چه‌ندێ خۆش بوو ووان هزر كر ئه‌ڤه پێنگاڤا ئێكێیه بوو ڤه‌گه‌ڕیانا حوكمدارییا وان ..
ڤێ جارێ هه‌یكه‌ل نۆت سالان ما ، حه‌تا سالا 70 زایینى ده‌مێ ئمبـراطوورێ رۆمانى تیطسى هێرش ئینایه سه‌ر باژێڕێ ئـۆرشه‌لیمێ وباژێڕ وێران كرى وهه‌یكه‌ل سۆتى ، پشتى كو جوهییان شۆڕه‌شه‌ك دژى وى كرى ( وئەڤەیە خرابکارییا وان یا دووێ دعەردی دا ئەوا قورئانێ ئيشارەت دايێ .. ودەمێ ئەم سەرهاتیيا عيساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ڤەدگێرین ب رەنگەکێ بەرفرەهتر دێ بەحسێ ڤێ سەرهاتییێ كەين ئەگەر خودێ حەز بكەت ، برێنە بپ 83 ژ ڤێ کتێبێ) ، وپشتى هنگى ب شێست وپێنج سالان ( ل سالا 135 زایینى ) مه‌زنێ رۆمانى ئه‌دریانووسى هێرشه‌كا دژوار ئینا سه‌ر ئـۆرشه‌لیمێ وباژێر هه‌مى خراب كر وكره جهێ چاندنێ ، وخۆ شوینوارێن هــه‌یــكــه‌لـى ژى نــه‌هــێـلان ، و ل جهێ مزگه‌فتێ بوتـخـانه‌یه‌كا رۆمانى ئاڤاكر .. و ژ هنگى وه‌ره جوهى ب ئێكجارى ژ ڤى باژێڕى هاتنه ده‌رێخستـن . (بو بەرفرەهى برێنە پەرتوکا : ( اليهودية ) يا د. أحمد شلبي ، بپ 82-90 ، ژ چاپا چارێ يا سالا 1974 )
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی