سه‌رهاتییا عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ
سه‌رهاتییا
عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ
مـه‌زنــتـرین و ب بهاترین پـێـغه‌مبه‌ر د ناڤبه‌را مووساى ومه‌حه‌ممه‌دى دا ـ سلاڤ ل وان بن ـ عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ یه ، ئه‌وێ هاتنا وى بۆ دنیایێ وده‌ركه‌فتنا وى ژ دنیایێ تشته‌كێ موعجزه وپه‌رده‌دڕ بوویه .. ڤێجا یا فه‌ره ئه‌م ل ڤێرێ ب درێژى سه‌رهاتییا ڤى پێغه‌مبه‌رى ژى ڤه‌گێڕین .
بنه‌مالا عمرانى :
عمران ئێك ژ مێرچاكێن ئسرائیلییان بوو ، ناڤێ وى د كتێبا ئسرائیلییان یا پیـرۆز دا نه‌هاتییه ، به‌لـێ قورئانێ پـتـر ژ جاره‌كێ ناڤێ وى ئینایه وئاشكه‌راكرییه كو بنه‌مالا وى ئێك ژ وان بنه‌مالانه یێن خودێ هلبژارتین وپـیـرۆزكرین ، وه‌كى گـۆتى : ( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِين ـ هندى خودێیه ئاده‌م ونوح وبنه‌مالا ئیبراهیمى وبنه‌مالا عیمرانى هلبژارت بوون ، وئه‌و كربوونه چێتـرینێ خه‌لكێ زه‌مانێ وان )[ آل عمران : 33 ] .
عمران ژ بـنه‌مالا داوودى بوو (ئنجيل ئاشكەرا دكەت كو مەريەما دەيكا عيساى ژ بنەمالا داوودى بوو) و د ناڤبه‌را وى وداوودى دا شازده باب ـ ل دویڤ گـۆتنا ( موحه‌ممه‌دێ كوڕێ ئیسحاقى ) ـ یان بیست وچار باب ـ ل دویڤ گـۆتنا ( ئبـن عه‌ساكرى ) ـ هه‌بوون . (وەكى ئبـن كەثير ژێ ڤەدگوهێزت ( البداية والنهاية 2 / 56 ))
و د سووره‌تا ( آل عمران ) دا ـ ئه‌وا ب ناڤێ بنه‌مالا وى هاتییه ب ناڤكرن ـ خودایێ مه‌زن سه‌رهاتییه‌كێ ژ سه‌رهاتییێن مالا عمرانى بۆ مه ڤه‌دگوهێزت ، ژێ دئێته زانین كو ئه‌و ماله‌كا خودان باوه‌ر و ب ته‌قوا بوو ئایه‌ت دبێژن :
(( ئــه‌ى موحه‌مـمه‌د ؛ دا تو بــه‌رســڤـا گـۆتنا وان بـــده‌ى ئــه‌وێن باوه‌رییێ ب خوداینییا عیساى یان كوڕینییا وى بـۆ خودێ دئینن ، تو به‌حسێ مه‌ریه‌مێ ودایكا وێ وكوڕێ وێ عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ بكه ، ده‌مێ ژنكا عیمرانى پشتى ب حه‌مله كه‌فتى گـۆتى : ئه‌ى خودا ، ئه‌و تشتێ د زكێ من دا من بـۆ ته ب تنێ یێ نه‌زركرى ، دا خزمه‌تا ( به‌یتولمه‌قدسێ ) بكه‌ت ، ڤێجا تو ژ من قه‌بویل بكه ، هندى تویى ته ب تنێ گوهــ ل دوعایا من هه‌یه ، وتو ب ئنیه‌تا من یێ زانایى .
وده‌مێ ژڤانێ وێ هاتى ووێ بچویكێ خـۆ داناى ، وێ گـۆت : خودایێ من بچویكێ من ده‌ركـه‌ت كـچ وئـــه‌و ب كێـر خزمه‌تا ( به‌یتولمه‌قدسێ ) نائێت ـ وخودێ زاناتـره ب تشتێ وێ داناى ، وئه‌و دزانت كو دێ وێ ل پاشه‌ڕۆژێ سه‌نگا خـۆ هه‌بت ـ ووێ گۆت : ویێ نێر ئه‌وێ من بـۆ خزمه‌تێ دڤیا وه‌كى یا مێ نینه د ڤێ چه‌ندێ دا ؛ چونكى یێ نێر بـۆ خزمه‌تێ یێ ب هێزتـره وپتـر دشێت پێ ڕاببت ، ومن ناڤێ وێ كــره مــه‌ریـــه‌م ، ومن ئه‌و ودوونده‌ها وێ ب ته پاراستییه ژ شه‌یتانێ دویـركرى ژ ڕه‌حما ته . ئینا خودێ د به‌رسڤا دوعایا وێ هـات ونه‌زرا وێ جوان ژێ قه‌بویلكر ، وئـه‌وى په‌روه‌رده‌كرنا كچا وێ مه‌ریه‌مێ ب خـۆڤه گرت وئه‌و شینكر شینكره‌كا باش .. )) ، وهنده‌ك دیرۆكڤان دبێژن : ژنا عمرانى بچویك نه‌دبوون له‌و وێ نه‌زركر ئه‌گه‌ر خودێ كوڕه‌كى بده‌ته وێ ئه‌و وى بكه‌ته خزمه‌تكارێ مزگه‌فتێ ( هه‌یكه‌لى ) ، وهه‌ر چاوا بت وێ نه‌زرا خۆ دا وخودێ نه‌زرا وێ قه‌بویلكر هه‌ر چه‌نده ئه‌و كچ ژى بــوو ، وهنگى عـــه‌ده‌ت نه‌بوو كچ خزمه‌تا هه‌یكه‌لـى بكه‌ن ، له‌و ڤێ كچێ پێتڤى ب كه‌سه‌كى هه‌بوو كه‌فاله‌تا وێ بكه‌ت .
بونا مه‌ریه‌مێ :
ژنا عمرانى ـ وه‌كى مه گـۆتى ـ ب حه‌مله كه‌فت ، وبه‌رى ئه‌و بچویكێ خۆ بدانت زه‌لامێ وێ عمران چوو به‌ر دلـۆڤانییا خودێ ، وه‌كى كو دێ بۆ مه دیار بت ، وپشتى بچویك بووى وده‌ركه‌فتى كچ ده‌یكێ ناڤێ وێ كره ( مه‌ریه‌م ) ، وپشتى هنگى وێ ئه‌و بره مزگه‌فتێ دا بده‌ته‌ف زه‌لامێن ئایینى به‌لكى ئێك ژ وان كه‌فاله‌تا وێ بكه‌ت .
وچونكى مه‌ریه‌م كچا عمرانى بوو ، وعمران ئێك ژ مه‌زنێن دینى بوو وپـــێـــش نڤێژكه‌رێ هه‌یكه‌لـى بـــوو ، هه‌ڤالێن وى ژ زه‌لامێن ئایینى ب هه‌ڤڕكى چوون ، هــه‌ر ئێكى دڤیا ئـه‌و ببته كه‌فیلێ مه‌ریه‌مێ ، وئه‌ڤه دو مه‌سه‌لان بۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ت :
یا ئێكێ : ژ ڤێ دئێته زانین كو بابێ مه‌ریه‌مێ هنگى یێ ساخ نه‌بوو ؛ چونكى ئه‌گه‌ر ئه‌و یێ ساخ با ، هه‌وجه نه‌دكر كه‌فیله‌ك بۆ وێ بێته ده‌سنیشانكرن .
یا دووێ : عـمـران ژ مـرۆڤێن ب بها بوو ل نك خه‌لكێ هه‌یكه‌لـى له‌و هه‌ر ئێك ژ وان دڤیا ئه‌و ببته كه‌فیلێ كچا وى .
مه‌ریه‌م ل هه‌یكه‌لـى :
گاڤا مه‌ریه‌م بۆ هه‌یكه‌لـى هاتییه برن دان وستاندن د ناڤبه‌را خه‌لكێ هه‌یكه‌لـى دا دژوار بوو ، وكه‌سێ نه‌ڤیا ڤێ خێرێ بۆ هه‌ڤالـێ خۆ بهێلت ، دویماهییێ هه‌مى پێكڤه ل سه‌ر هندێ كـۆم بوون كو پشكێ بهاڤێن .. وپشك هاڤێتنا وان ـ وه‌كى قورئان دبێژت ـ یا ب ڤى ڕه‌نگى بوو : ئه‌گه‌ر خودانێن هه‌یكه‌لـى ڤیابا پشكێ بهاڤێن هه‌ر ئێك ژ وان دا قه‌له‌مێ خۆ هاڤێته جهه‌كێ ده‌سنیشانكرى [ وهنده‌ك دبێژن ئه‌و جهــ ڕویبار بوو ] پاشى هه‌چییێ قه‌له‌مێ وى ب سه‌ر كه‌فتبا پشك بۆ وى دكه‌فت .
وده‌مێ ئه‌و ل سه‌ر كه‌فاله‌تا مه‌ریه‌مێ ب هه‌ڤڕكى چووین وان پشك هاڤێت ، وپشك بۆ زه‌كه‌رییا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ كه‌فت ، له‌و زه‌كه‌رییا بوو كه‌فیلێ كچا عمرانى ، و ل دویڤ گـۆتنا دیرۆكڤانا ژنكا زه‌كه‌رییا خویشكا ( حه‌ننایا ) یا ژنكا عمرانى بوو ، مه‌عنا : مه‌ریه‌م كچا دشا زه‌كه‌رییاى بوو (وهندەك دبێژن مەريەم ب خو دشا زەكەريياى بوو ) ، وچونكى زه‌كه‌رییا ئه‌وێ ب ناڤ سال ڤه چووى مرۆڤه‌كێ بێ عه‌یال بوو وى هه‌مى دلۆڤانییا خۆ دا مه‌ریه‌مێ ووه‌كى كچا خۆ ب خودانكر .
زه‌كه‌ریاى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئه‌و بره نك خـۆ ل ( به‌یتولـمـه‌قدسێ ) وپشتى ئه‌و فاما بووى زه‌كه‌رییاى جهه‌كێ تایبه‌ت بۆ عیباده‌تى بۆ وێ دورست دكر ووێ عیباده‌ت لـێ دكر ..
مه‌ریه‌ما خودان كه‌رامه‌ت :
مه‌ریه‌م هه‌ر ژ جحێلینییا خۆ كچه‌كا پیـرۆز وخودان كه‌رامه‌ت بوو ، ده‌مێ خۆ هــه‌مى د عیباده‌تێ خودێ دا دبه‌ره سه‌رى ، ووێ خلمه‌تكارییا مالا خودێ ژى دكر ، له‌و خودێ كه‌رامه‌ت ل سه‌ر ده‌ستان په‌یدا كرن ورزقێ وێ ب ساناهى ددا ..
وقورئان ئیشاره‌تێ دده‌ته ئێك ژ وان كه‌رامه‌تان یێن خودێ داینێ ودبێژت :(( هه‌ر جاره‌كا زه‌كه‌رییا ب سه‌ر مه‌ریه‌مێ ڤه هاتبا وێ ژۆرێ یا وێ عیباده‌ت تێڤه دكر ڕزقه‌كێ خـۆش ل نك وێ ددیت ، له‌و دگـۆتێ : ئه‌ى مه‌ریه‌م ئه‌ڤ ڕزقێ باش بـۆ تـــه ژ كـیـڤه هاتییه ؟ وێ دگۆت : ئه‌و ڕزق ژ نك خودێیه ، هندى خودێیه ـ ژ قه‌نجىیا خۆ ـ هه‌چییێ بڤێت ژ به‌نییێن خـۆ ڕزقه‌كێ بێ حسێب دده‌تێ )) .
وچونكى ئه‌و ڕزقێ وى ل نك مه‌ریه‌مێ ددیت ل باژێڕى هه‌مییێ نــه‌بـوو ، وهنده‌ك جـاران ل زڤـسـتـانـێ وى فێقییێ هاڤینێ ل نك ددیت ، و ل هاڤینێ رزقێ زڤستانێ ل نك ددیت ، وى زانى ئه‌ڤه كه‌رامه‌ته‌كه خودێ د گه‌ل وێ كرى ، وده‌مێ زه‌كه‌ریاى دیتى خودێ ژ ڕزقێ خـۆ چه‌ند قه‌نجى ل مه‌ریه‌مێ كرینه وى قه‌ستا خودایێ خـۆ كر وگـۆت : (( ئه‌ى خودایێ من تو ژ نك خـۆ كوڕه‌كێ چاك وپیـرۆز بده من ، هندى تویى ته گوهــ ل وى دبت یێ دوعایێ ژ ته دكه‌ت )) .
وئه‌و بوو خودێ مزگینى ب بوونا یه‌حیاى دایێ .. (وەکی دسەرهاتییا زەرکەرییای دا مە ڤەگێرای)
و ب ڤــى ڕه‌نـگـێ پـاك وبـژویـن مـه‌ریـه‌م مه‌زن بوو .. وژبلى ڤێ سه‌رهاتییا وێ د گه‌ل زه‌كه‌رییاى وحه‌تا ده‌مێ بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ قورئانێ چو سه‌رهاتییێن ژییێ مه‌ریه‌مێ بۆ مه نه‌ڤه‌گوهاستینه . (ئنجيل دبێژت دەمێ عيسا بووى مەريەم خواستیيا يووسفێ كورێ يەعقووبێ نەجار بوو ).
بوونا عه‌بدێ خودێ عیسایێ مه‌سیح :
ژ به‌ر كو سه‌رهاتییا بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ یا عه‌ده‌تى نه‌بوو ، قورئانا پـیـرۆز د پتـر ژ جهه‌كى دا ئه‌و ب به‌رفره‌هى بوو مه ڤه‌گێڕایه ، ژ وان جهان سه‌رێ سووره‌تا ( مریم ) كو تێدا هاتییه : (( وتو ـ ئه‌ى مــوحـه‌مـمـه‌د ـ د قـورئـانـێ دا به‌حسێ مه‌ریه‌مێ بكه ده‌مێ وێ خـۆ ژ مرۆڤێن خـۆ ڤه‌ده‌ر كرى ، ووێ جهه‌ك ل لایێ ڕۆژهه‌لاتا وان بۆ خۆ داناى . ڤێجا وێ د ناڤبه‌را خـۆ ووان دا په‌رده‌یه‌ك دانا كو وێ ژ وان و ژ خه‌لكى ستاره بكه‌ت ، ئینا مه ملیاكه‌تێ خۆ جبریل هنارته نك وێ ، وئه‌و ل سه‌ر ڕه‌نگێ مرۆڤه‌كێ دروست ب نك وێ ڤه هات .
مه‌ریه‌مێ گـۆته وى : هندى ئه‌زم ئه‌ز خـۆ ب خودایێ پڕدلـۆڤان ژ ته دپارێزم كو تو خرابییه‌كێ بگه‌هینییه من ئه‌گه‌ر تو ژ وان بى یێن ته‌قوا خودێ دكه‌ن . ملیاكه‌تى گۆته وێ : هه‌ما ئه‌ز هنارتییێ خودایێ ته مه وى ئه‌ز یێ هنارتیمه نك ته ؛ دا كوڕه‌كێ پاقژ ژ گونه‌هان بده‌مه ته .
مه‌ریه‌مێ گـۆته ملیاكه‌تى : چاوا دێ من كوڕه‌ك هه‌بت ، وچو مرۆڤان ده‌ست نه‌كرییه من ، وئه‌ز ژنكه‌كا ده‌همه‌ن پیس نه‌بوویمه ؟
ملیاكه‌تى گـۆته وێ : مه‌سه‌له وه‌سایه وه‌كى ته گـۆتى كو چو مرۆڤ نێزیكى ته نه‌بووینه ، وتو ژنكه‌كا خراب نه‌بووى ، به‌لـێ خودایێ ته گـۆت : مه‌سه‌له ل به‌ر من یا ب ساناهییه ؛ ودا ئه‌و كوڕك بۆ مرۆڤان ببته نیشان ل سه‌ر شیانا خودێ ، ودا ببته دلـۆڤانییه‌ك ژ مه بۆ وى ودایكا وى وهـه‌مى مرۆڤان ، وبوونا عیساى ب ڤى ڕه‌نگى قه‌ده‌ره‌كا نڤیسى بوو د له‌وحێ پاراستى دا به‌رى هنگى ، ڤێجا دڤێت ببا .
ڤێجا مه‌ریه‌م ب وى كوڕى گران بوو پشتى جبریلى پفكرییه به‌ریكا وێ ، ئینا وێ خــــۆ ب وى ڤـه ژ خـــه‌لـكـــى ڤه‌ده‌ركره جهه‌كێ دویر ژ مرۆڤان . وبچویك بوونێ به‌رێ وێ دا به‌ر قورمێ دارقه‌سپه‌كێ ، وێ گـۆت : خــوزى به‌رى ڤێ ڕۆژێ ئه‌ز مربام ، وئه‌ز ببامه تشته‌كێ خه‌لكى نه‌نیاسى ، وژبیـركرى .
ئینا جـبــریلى [ یان عیساى ] گازى وێ كر : كو ب خه‌م نه‌كه‌ڤه ، ب ڕاستى خودایێ ته جۆیه‌كا ئاڤێ د بن ته‌ڤه دایه . وتو قورمێ دارقه‌سپێ بهژینه ڕتابێن ته‌ڕ دێ ب سه‌ر ته دا كه‌ڤن .
ڤێجا تو ژ وان ڕتابان بخـۆ ، و ژ ئاڤێ ڤه‌خـۆ ، ودلـێ خـۆ ب وى زارۆكى خـۆش بكه ، وئه‌گه‌ر ته مرۆڤه‌ك دیت ووى پسیارا ڤێ مه‌سه‌لـێ ژ ته كر تو بێژه : هندى ئه‌زم من ل ســه‌ر خـۆ واجب كــرییه كو خــۆ بێ ده‌نگ بكه‌م ، ڤێجا ئه‌ڤرۆ ئه‌ز د گه‌ل چو مرۆڤان نائاخڤم .
ڤێجا مـه‌ریه‌م ژ وى جهێ دویر هات وبچویكێ وێ ل سه‌ر ده‌ستان بوو ، ده‌مێ وان ئـه‌و وه‌سا دیتى وان گـۆتێ : ئه‌ى مه‌ریه‌م ب ڕاستى ته تشته‌كێ مه‌زن وكرێت یێ كرى . ئه‌ى خویشكا زه‌لامێ چاك هاروونى بابێ ته زه‌لامێ خرابییێ نه‌بوو ، ودایكا ته ژى ژنكه‌كا پویچ وخراب نه‌بوو ..
هنگى مــه‌ریــه‌مــێ ئیشاره‌ت دا بچویكێ خۆ عیساى دا ئه‌و پسیارێ ژ وى بـكـه‌ن و د گه‌ل باخڤن ، ئینا وان ب خۆنه‌ڕازیكرن ڤه گـۆت : چاوا ئه‌م د گه‌ل وى باخڤین یێ كو هێشتا بچویكه‌كێ ساڤا د ناڤ پێچكێ دا ؟
عیساى ئـه‌وێ هێشتا د ناڤ پێچكێ دا گـۆت : هندى ئه‌زم ئه‌ز به‌نییێ خودێ مه ، وى ئه‌مر یێ داى كیتابێ بده‌ته من ، كو ئنجیله ، ووى ئه‌ز یێ كریمه پێغه‌مبه‌ر . ووى ئه‌ز یێ كریـمه خودان خێر ومفایه‌كێ مه‌زن ل هه‌ر جهه‌كێ ئه‌ز لـێ بـم ، ووى شیـره‌ت ب كرنا نڤێژێ ودانا زه‌كاتێ ل من كرییه هندى ئه‌ز یێ زێندى بم .
ووى ئه‌ز بۆ دایكا من یێ باش كریم ، وئه‌ز نه‌كریمه مرۆڤه‌كێ خۆمه‌زنكه‌ر وخراب ، یێ نه‌گوهدار بۆ خودێ . وسلاڤ وته‌ناهى ژ خودێ ل من بن ڕۆژا ئه‌ز بوویم ، وڕۆژا ئه‌ز دمرم ، وڕۆژا ئه‌ز زێندى دبمه‌ڤه ل قیامه‌تێ )) .
چه‌ند ڕاوه‌ستیان د گه‌ل ڤێ سه‌رهاتییێ :
ڕاوه‌ستانا ئێكێ : د گه‌له‌ك ئایه‌تان دا ده‌مێ خودایێ مه‌زن به‌حسێ ئافراندنا عـیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ دكه‌ت ، پـه‌یـڤـا ( روحنا ) ب كار دئینت ، وه‌كى گـۆتـــى : (فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا ( [ مريم : 17 ] ، يان : ( وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِنْ رُوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ ( [ الأنبياء 91 ] ، يـان : ( وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِـيهِ مِـنْ رُوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنْ الْقَانِتِينَ ــ ومه‌به‌ست ب ( رووح ) ێ د ڤان ئایه‌تان دا جبریله ـ سلاڤ لـێ بن ـ ؛ چونكى ئه‌و ئه‌و ملیاكه‌ت بوو یێ خودێ هنارتى دا پف كه‌ته به‌ریكا مــه‌ریــه‌مــێ ، وئــه‌ڤ رووحــه رووحه ( مه‌خلووقه ) ، نه‌كو صیفه‌ته‌كه ژ صیفاتێن خودێ ؛ چــونــكــى نـــه ژ تــشـتـێن به‌رعاقله ( صیفه‌ت ) ژ ( مه‌وصووفى ) ڤه‌ببت ، وخۆسه‌رى خۆ بێت وبچت .
ڕاوه‌ستانا دووێ : وهنده‌ك جاران ژى و ( كلمة الله ) یان و ( كلمة من الله ) بۆ وى دئێته دانان ، وه‌كى : یان : ( فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِنْ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِنْ الصَّالِحِينَ )[ آل عمران : 39 ] ، ومه‌عنا ڤێ ئه‌وه هندى عیسایه ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب په‌یـڤـا خـودێ ( كن ـ ببە ) بووبوو ، نه كو ب گه‌هشتنا نێر ومێیه‌كێ ، ومه‌ته‌لا وى د ڤێ چه‌ندێ دا وه‌كى مه‌ته‌لا ئاده‌مى بوو ، له‌و ئایه‌ته‌كا قورئانێ دبێژت : (إِنَّ مَثَلَ عِيسَى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ـ هـنـدى ئافــرانـدنـا عیسایه بێ باب ل نـك خودێ وه‌كى مه‌ته‌لا ئافراندنا ئاده‌مییه بێ باب وداى ؛ چونكى وى ئه‌و ژ ئاخا عه‌ردى ئافراند ، پاشى گـۆتێ : ( بــبــه مرۆڤ ) ئینا ئه‌و بوویێ )[ آل عمران : 59 ] .
ڕاوه‌ستانا سىیێ : ده‌مێ عیسا بێ باب بــووى ، خه‌لكێ وى جهى د نـه‌ســه‌بـا وى دا ب خیلاف چـوون ، جوهییێن له‌عنه‌تى بێ به‌ختى ب دویڤ ده‌یكا وى یا پاقژ ڤه‌نان وئــه‌و ب كــرنــا خــرابــییێ تاوانباركر ، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : (وَبِكُفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَى مَرْيَمَ بُهْتَانًا عَظِيمًا)[ النسا‌ء : 156 ] ، وئـه‌و سه‌رداچـــوویــییــێـن خـۆ ب دویكه‌فتىیێن عیساى دزانن به‌رانبه‌رى ڤێ بێ به‌ختییێ زێده ب لایێ مقابل ڤه چوون ونه‌سه‌با خودایى بۆ عیساى ده‌سنیشان كر ، و د ئه‌نجام دا هه‌ردو لا دســه‌رداچوون وكــافـــر بوون ! وئه‌م دبێژینه جوهییان : ئه‌گه‌ر ل به‌ر هه‌وه یا ب زه‌حـمـه‌ت بت هوین باوه‌رییێ ب بوونا عیساى بێ باب بینن ، پا چاوا هوین باوه‌رییــێ ب بـــوونــا ئــاده‌مــى بێ داى وباب دئینن ، ئه‌رێ ما كیژ هه‌ر دووان ب زه‌حـمـه‌تتـره ؟ وئه‌م دبێژینه فه‌لان : ئه‌گه‌ر بوونا عیساى بێ باب وى بۆ خودێ بكه‌ت كوڕ ، پا دڤێت ئاده‌مێ بێ باب وداى بۆ خودێ ببته چ ؟
ڕاوه‌ستانا چارێ : ده‌مێ جبریلى مزگینییا بــوونا عیساى دایه مه‌ریه‌مێ ئه‌و ژ ڤێ چه‌ندێ حێبه‌تى بوو ، وپسیاركر : چاوا دێ من كوڕه‌ك هه‌بت وئه‌ز كچم وكه‌سێ ده‌ست نه‌كرییه من ؟ جبریلى د به‌رسڤێ دا گـۆت : (كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا ـ مه‌سه‌له وه‌سایه وه‌كى ته گـۆتى كو چو مرۆڤ نێزیكى نه‌بووینه ، وتو ژنكه‌كا خراب نه‌بووى ، به‌لـێ خودایێ ته گـۆت : مه‌سه‌له ل به‌ر من یا ب ساناهییه ؛ ودا ئه‌و كوڕك بۆ مرۆڤان ببته نیشان ل سه‌ر شیانا خــودێ ، ودا بـبته دلـۆڤانییه‌ك ژ مه بۆ وى ودایكا وى وهه‌مى مرۆڤان ، وبـوونا وى ب ڤــى ڕه‌نگى قه‌ده‌ره‌كا نڤیسى بوو د له‌وحێ پاراستى دا به‌رى هنگى ، ڤێجا دڤێت ببا ) [ مریم : 21 ] ، و ژ ڤێ ئایه‌تێ پشكه‌كا حیكمه‌تێ ژ بوونا عیساى ب ڤى ڕه‌نگى بۆ مه ئاشكه‌را دبت ، خودێ دبێژت : مه ئه‌و ب ڤى ڕه‌نگى دا ؛ دا ئه‌و بۆ خه‌لكى ببته نیشانه‌ك ل سه‌ر مه‌زنییا مه ..
ل وى ده‌مێ عیسا تێدا هاتییه سه‌ر دنیایێ نێزیك بوو دیتنا ملله‌تێ وى یێ ئسرائیلى هند ببته دیتنه‌كا ماددى حه‌تا باوه‌رىیا وان ب رووحێ ومه‌سه‌لێن رووحى نه‌مینت ، وان هزر دكر مرۆڤ ب تنێ له‌شه ، وته‌وراتا وان یا ( موحه‌رره‌ف ) حه‌تا ئـه‌ڤـرۆ ژى هـێـشـتـا یا دبێژت : ( لا تأكلوا دم جسد ما ، لأن نفس كل جسد هي دمة ) (سفر اللاويين 17 / 14) ، یه‌عنى : هه‌ر وه‌كى وان دڤیا باوه‌رییێ ب ( نه‌فسێ ) ژى نه‌ئینن ، له‌و خودێ ڤیا ڤێ سه‌رهاتییا په‌رده‌دڕ نیشا وان بده‌ت دا ئه‌و بزانن ژین نه به‌س ئه‌و تشـتـن یێن ئه‌و ب چاڤان دبینن .
ڕاوه‌ستانا پـێـنـجـێ : قــورئان بــۆ مه ئاشكه‌را ناكه‌ت كانێ مه‌ریه‌مێ بچویكێ خۆ ـ وه‌كى یێ هه‌ر ژنه‌كا دى ـ نه‌هــ هه‌یڤان هلگرتبوو ، یان ژى كێمتـر ، به‌لـێ یا به‌ر عاقل ئه‌وه كو حه‌ملێ وێ یێ طەبیعى بت ، وئه‌گه‌ر تشته‌كێ نه عه‌ده‌تى د ڤێ چه‌ندێ دا هه‌بایه قورئان دا به‌حس ژێ كه‌ت .
پشتى بوونا عیساى
ژ ئایه‌تێن سووره‌تا ( مریم ) ـ یێن به‌رى نوكه وه‌رگێڕانا وان ڤه‌گێڕاى ـ ئاشكه‌را دبـت كو بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ل جهه‌كێ ڤه‌ده‌ر ژ مرۆڤان بوو ، ل بن دارقه‌سپه‌كێ .. ل باژێڕێ ( به‌یت له‌حم ) ێ . (قورئانێ ديار نەكریيە كانێ بوونا عيساى ل كيژ باژێری بوو ، بەلێ د حەديسەكێ دا يا نــەســائـى ژ ئەنەسى ڤەدگوهێزت ، وبەيهەقى ژ شەددادێ كورێ ئەوسى هاتیيە كو بوونا عيساى ل بەيت لەحمێ بوو ، وئنجيل ژى ڤێ چەندێ ڤەدگێرت .. و ل وى جهێ فەلان هزر دكر عيسا يێ لێ بووى وان ـ ل سەر دەمێ رومانتيان ـ كەنيسەكا مەزن لـێ ئاڤاكریيە ب ناڤێ ( كنيسة المهد ) دئێتە ناسين)
وپشتى مه‌یه‌م زڤڕییه ناڤ مرۆڤان وپێچكا وێ د ده‌ستان دا ، خه‌لكێ باژێڕى پێ داجڕیان ودان وستاند د گه‌ل كرن ل دۆر مه‌سه‌لا بوونا ڤى بچویكى ، وهنگى خودێ موعجزه‌یه‌ك ل سه‌ر ده‌ستێ پێغه‌مبه‌رێ خۆ عیساى په‌یداكر دا بۆ ده‌یكا وى یا ده‌هــمــه‌ن پــاقــژ بــبـتـه كه‌رامه‌ت وپاقژییا وێ پێ ئاشكه‌را ببت ، گاڤا وان پسیار ژ مه‌ریه‌مێ كرى : ئه‌ڤه چیه وێ كرى ؟ وێ ـ ب ئه‌مرێ خودێ ـ ئیشاره‌ت دا كوڕكى ، یه‌عنى : پسیارا وى بكه‌ن ! ئه‌و ژ ڤێ چه‌ندێ عه‌جێبگرتى مان : چاوا د گه‌ل بچویكه‌كێ دپێچكێ دا باخڤین ؟ به‌لـێ ئه‌و چێبوو یان وان هزر بۆ نه‌دكر ئـه‌و بچویكێ هێژ عه‌مرێ وى نه‌بوویه ڕۆژه‌كا تـمام ب ئه‌زمان كه‌فت : (قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِي الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا . وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا . وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا . وَالسَّلامُ عَلَيَّ يَوْمَ وُلِدْتُ وَيَوْمَ أَمُوتُ وَيَوْمَ أُبْعَثُ حَيًّا ) [ مریم : 30-33 ] .
وچونكى خودێ دزانى گه‌له‌ك كه‌س دێ هه‌بن د مرۆڤینى وعه‌بدینییا ڤى بچویكى دا كه‌ڤنه گومانێ ، ودێ وى بۆ خودێ كه‌نه شریك وكوڕ ئێكه‌مین ئاخفتـن خودێ ل سه‌ر ئه‌زمانێ وى گێڕاى ئه‌ڤه بوو وى گـۆت : ئه‌ز عه‌بدێ خودێمه ، كیتابه‌كێ ئه‌و دێ بۆ من هنێرت ودێ من كه‌ته پێغه‌مبه‌ر ، وهه‌ر جهه‌كێ ئه‌ز لـێ بـم ئه‌و دێ من پیـرۆز كه‌ت ..
ئه‌ڤ موعجزه‌یا هه یا خودێ دایه عه‌بدێ خۆ ئنجیلا نوكه به‌حس ژێ نــاكــــه‌ت ! به‌لكى وه‌سا دده‌ته ئاشكرا كرن كو ده‌مێ نیشانێن حه‌ملێ ل ســــه‌ر مه‌ریه‌مێ ئاشكه‌را بــووین ، ده‌زگرێ وێ یووسفى ملیاكه‌ته‌ك د خه‌ونا خۆ دا دیت گـۆتــێ : بویكا خۆ ڤه‌گوهێزه مالا خۆ وئه‌و بچویكێ د زكێ وێ دا ژ ( روح القدس ) ییه ، وئه‌و دێ بته رزگاركه‌رێ ملله‌تێ خۆ ژ گونه‌هێ .. وگاڤا یووسف ژ خه‌و ڕابووى فه‌رمانا ملیاكه‌تى ب جـهــ ئـیـنـا ومه‌ریه‌م ڤه‌گوهاست ، به‌لـێ خۆ نێزیك نه‌كر حه‌تا وێ بچویكێ خۆ داناى . (برێنە : انجيل متى 1 /18-25)
و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ خه‌لكى هزركر عیسا كوڕێ یووسفییه ، نه‌به‌س هنده به‌لكى خۆ نڤیسه‌رێن ئنجیلێ ژى ده‌مێ سنسلا عیسا ده‌سنیشان دكه‌ن دبێژن : ئه‌و وه‌كى ناڤدار كوڕێ یووسفییه ..! (بو نـمـوونە برِێنە : انجيل لوقا 3 / 23-37 )
یه‌عنى : بوونا عیساى ـ ل دویڤ هزرا نڤیسه‌رێن ئنجیلێ ـ ل به‌ر خه‌لكێ به‌یت له‌حـمـێ تشته‌كێ غه‌ریب نه‌بوو ؛ چونكى وان هزر دكر ئه‌و كوڕێ مه‌ریه‌مێیه ژ یــووســفـى ، به‌لـێ چو ڕاستى بۆ ڤێ چه‌ندێ نینه ؛ چـونـكـى ئــه‌و دژى وێیه یا كو د قورئانێ دا هاتى .
عیسا به‌رى پێغه‌مبه‌رینییێ :
د قورئانێ وحه‌دیسێن دورست دا نه‌هاتییه كانێ عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ چاوا زارۆكینى وجحێلینییا خۆ بربوو سه‌رى ، وخۆ ئنجیل ژى ڤێ چه‌ندێ ب به‌رفره‌هى بۆ مه نـاڤه‌گێڕت ، لـه‌و مرۆڤ نه‌شێت سه‌رهاتییێن ڤى ده‌مى ژ ژییێ وى ب به‌رفره‌هى بزانت ، ئنجیلا مه‌تتاى (دئیصحاحا دووێ دا) دبێژت : ده‌مێ عیسا بووى هنده‌ك ستێرناس وزانایێن مـه‌جــووسییان ب ڕێكا ستێرناسییێ زانى تشته‌كێ مه‌زن یێ بووى ، له‌و ل دویڤ هاتن حه‌تا ب سه‌ر بوونا وى هلبووین ، پشتى وان ئه‌و دیتى هنده‌ك دیارى پێشكێشى وى كرن ، ووان ئاشكه‌راكر كو ئه‌ڤ بچویكه دێ بته مه‌لكێ جوهییان ، مه‌لكێ جوهییان یێ وى ده‌مى ، كو هـیـرۆدس بوو و ب ناڤێ رۆمانییان حوكم دكر ، ب ڤێ چه‌ندێ نه‌خۆش بوو وبه‌رگه‌ڕیان كر عیساى بكوژت له‌و مه‌ریه‌م وزه‌لامێ وێ یووسف نه‌چار بوون ژ شامێ بڕه‌ڤن وقه‌ستا مصرێ بكه‌ن .. وحه‌تا هیرۆدسێ مه‌لك مرى [ ل سالا چارێ زایینى ] ژ نوى یووسف ومالا خۆ زڤڕینه باژێڕێ ناصره ولـێ ئاكنجى بوون .
ل ناصره مه‌ریه‌مێ كوڕێ خۆ دانا به‌ر خواندنێ ، وهه‌ر ژ بچویكاتى نیشانێن زیـره‌كییێ ل نك وى په‌یدا بوون ، و ل شوینا ئه‌و ژ سه‌یدایێن خۆ فێرى زانینێ ببت ، سه‌یدایێن وى ژ وى فێربوون ..
وئنجیل ئاشكه‌را دكه‌ت كو یۆحه‌ننایێ مه‌عمه‌دان [ یه‌حیا پێغه‌مبه‌ر ] د ڕویبارێ ئوردنێ دا ( ته‌عمید ) كربوو . (تەعميد يان ژێرئاڤكرن ، نيشانەك بوو ل سەر توبەكرنێ وهاتنا د دينێ جوهیيان دا ، وئەوێ مروڤى ژێرئاڤ دكەت دڤێت كاهن بت ، ونێزيكى ڤى عەدەتیيە دەمێ ئيسلامێ ل سەر وى مروڤێ ژ نوى دئێتە د ئيسلامێ دا واجبكرى كو سەرێ خو بشوت .. د گەل هژمارەكا جوداهییێن ئاشكەرا كو د ناڤبەرا ڤان هەردو شريعەتان دا هەنە)
ئسرائیلى به‌رى پێغه‌مبه‌رینییا عیساى :
به‌رى هنارتنا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ و ل سه‌ر ده‌مێ هنارتنا وى ، ملله‌تێ ئسرائیلى زێــده د سه‌ردا چووبوو ، ئه‌و ته‌وراتا خودێ بۆ مووساى هنارتى وفه‌رمان ل ئسرائیلییان كرى كو كارى پێ بكه‌ن ب ده‌ستێن وان ب خـۆ هاتبوو ته‌حریفكرن ، ووان حوكمێ وێ ب پشت گوهــ ڤه لێدابوو ، ده‌م بۆ ده‌مى خودێ پێغه‌مبه‌ر بۆ وان دهنارتن دا به‌رێ وان بده‌نه ڕێكا خودێ ، به‌لـێ پتـر جاران وان گوهدارییا پێغه‌مبه‌رێن خۆ نه‌دكر ، وگه‌له‌ك جاران مه‌سه‌له دگه‌هشته هندێ وان پێغه‌مبه‌ر دكوشتـن ژى ، وپشتى حوكمدارى نه‌مایه د ده‌ستێ وان دا وئه‌و كه‌فتینه ژێر حوكمڕانییا هنده‌ك ملله‌تێن دى یێن صه‌نه‌م په‌رێس ئێكجار ده‌رگه‌هێ خرابییێ بۆ وان هاته ل تاقكرن ، وبێ ئه‌خلاقى ب ڕه‌نگه‌كێ به‌رفره‌هــ د ناڤ وان دا به‌لاڤ بوو ، نه به‌س هنده به‌لكى ده‌مه‌ك ب سه‌ر وان دا هات وان ژى وه‌كى ملله‌تێن حوكم ل وان دكر ده‌ست دا عیباده‌تێ صه‌نه‌مان ، ووه‌ربادان ئێخسته دینێ خودێ دا وه‌كى دلێن وان لـێ بێت ، ودینێ خودێ یێ ئێك ، پارچه پارچه لێكر وهه‌ر ده‌سته‌كه‌كێ خۆ دا لایه‌كى وده‌سته‌كا دى سه‌رداچووى هژمارت ، و ل وى ده‌مێ عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ هاتییه هنارتن هندى ئسرائیلى ب ناڤ ( ماددییه‌تێ ) ڤه چووبوون نێزیك بوو ئه‌و باوه‌رییێ ب روحێ نه‌ئینن ، وڤێ چه‌ندێ به‌رێ وان دا نه‌باوه‌رى ئینانا ب ڕۆژا قیامه‌تێ ، ومرۆڤ ب كورتى دشێت بێژت : فه‌سادا ئسرائیلییان یا عه‌قائدى به‌رێ وان دابوو فه‌سادا ئه‌خلاقى ، له‌و وان پێتڤى ب كه‌سه‌كى هه‌بوو ده‌ستێ وان بگرت ووان ژ ڤێ كه‌فتنا مه‌زن ڕاكه‌ته‌ڤه ..
ل دویڤ گـۆتنا ئنجیلێ ل سه‌ر ده‌مێ هنارتنا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئسرائیلییان چاڤه‌رێیى سێ كه‌سان دكر ، ئنجیل ئاشكه‌را دكه‌ت (برێنە : ئنجيلا يووحةنناى 1 / 19 – 27) كو ده‌مێ یووحه‌ننا هاتى [ یه‌حیا ـ سلاڤ لـێ بن ـ ] جوهییان هنده‌ك زانایێن خۆ هنارتنه نك دا بزانن كانێ ئه‌و كییه ، وان پسیار ژێ كر وگـۆتێ : تو كییى ؟ وى گـۆت : ئه‌ز نه مه‌سیحم ، وان گـۆتێ : پا تو كییى ؟ تو ئیلییایى ؟ وى گـۆت : ئه‌ز نه ئه‌وم ، وان گـۆتێ : پا تو ئه‌و پێغه‌مبه‌رى ؟ وى گـۆت : نه ..
ژ ڤێ دئێته زانین كو جوهى [ یێن خودان باوه‌ر ] هنگى ل هیڤییا سێ كه‌سان بوون : مه‌سیحه‌كى ، وئیلییاى ، وپێغه‌مبه‌ره‌كى ، وئه‌ڤه ئه‌و بوون یێن كتێبێن وان یێن به‌رێ مزگینى ب هاتنا وان داى .. ژ لایه‌كێ دى ڤه ئنجیله‌كا دى (ئنجيلا مەتتاى 11 / 13 - 14 و 17 / 10 – 13 ، وئەڤە هەڤدژییە دناڤبەرا ئنجيلا مەتتاى ويا يووحەنناى دا ، ئێك دبێژت : يووحەننا نە ئيلييايە ، وئێك دبێژت : بەلـێ ئەوە) ئاشكه‌را دكه‌ت كو یووحه‌ننا [ یه‌حیا ] ئیلییا بوو ئه‌وێ جوهییان چاڤه‌ڕێ یى لـێ دكر ، بێى ئه‌و پێ بحه‌سیێن !
مه‌عنا : ئیلییا [ یه‌حیا ] به‌رێ هات ، پاشى د دویڤ وى دا یان د گه‌ل وى مه‌سیح ژى هات ، وپێغه‌مبه‌ر ما .. پشتى وان ب شه‌ش سه‌د سالان ژ نوى هات ، وحه‌تا هنگى جوهى ل هیڤییا هاتنا وى بوون ، وگاڤا هاتى وجوهییان زانى سه‌دا سه‌د ئه‌ڤه ئه‌وه باوه‌رى پێ نه‌ئینا ، ئیلییا وان كوشت ، وبه‌رگه‌ڕیانا كوشتنا مه‌سیحى ژى كر ، وپشتى هنگى پتـر ژ جاره‌كێ به‌رگه‌ڕیانا كوشتنا پێغه‌مبه‌رى ژى [ كو موحه‌مـمـه‌د بوو ] كر (پشتى دەليڤەيەكا دى ئەگەر خودێ حەز بكەت دێ ب دەليل ئاشكەرا كەين كو پێغەمبەرێ ئیسلامێ ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئوو بوو يێ جوهى وفـەلان بەحسێ وى د كيتابا خو دا كرى ومزگينى ب هاتنا وى داى) ، به‌لـێ مرادا وان حاسل نه‌بوو .
پێغه‌مبه‌رینییا عیساى :
عیسایێ مه‌سیح ـ سلاڤ لـێ بن ـ وه‌كى مه‌گـۆتى ئێك ژ وان پێغه‌مبه‌ران بوو یێن ئسرائیلییان چاڤه‌ڕێ یى هاتنا وى دكر ، و د كتێبێن خۆ دا مزگینى ب هاتنا وى ددا ، به‌لـێ ده‌مێ ئه‌و ب حه‌قییێ بۆ وان هاتى ووان زانى سه‌دا سه‌د ئه‌و مه‌سیحه یێ ئه‌و ل هیڤییێ ، وان كوفر پێ كر وبێ به‌ختى ب دویڤ وى وده‌یكا وى یا پاقژ ڤه‌نان .
عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ دئێته هژمارتن ئێك ژ مه‌زنه پێغه‌مبه‌رێن ئسرائیلییان ، وئـــــه‌و ئێك ژ وان پێنج پێغه‌مبه‌رانه یێن كو ب ناسناڤێ ( أولوا العزم ) دئێنه ناسیـن ، خودێ ئه‌و بۆ ملله‌تێ ئـسـرائیلییان هنارت دا ئه‌و به‌رێ وان بده‌ته دینێ مووساى یێ دورست وشریعه‌تێ ته‌وراتێ ..
ل دویڤ گـۆتنا ئنجیلێ ده‌مێ عیساى ده‌ست ب به‌لاڤكرنا گازییا خۆ كرى ژییێ وى نێزیكى سیهــ سالـییێ بوو ، وكانێ چاوا خودێ موعجزه‌یێن په‌رده‌دڕ دابوونه پێغه‌مبه‌رێن خۆ یێن به‌رى عیساى ویێ پشتى عیساى ژى ؛ دا كافرێن ملله‌تێ وان باوه‌رییێ پێ بینن ، وه‌سا خودێ هنده‌ك موعجزه‌یێن مه‌زن ونه‌عه‌ده‌تى دانه پێغه‌مبه‌رێ خۆ عیساى ژى ، بۆ هندێ دا ئه‌و باوه‌رییێ پێ بینن ، وقورئانا پیـرۆز هژماره‌كا وان موعجزه‌یان بۆ مه ڤه‌دگێڕت یێن كو خودێ داینه عیساى قورئان ل سه‌ر ئه‌زمانێ عیساى دبێژت : (أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنْ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِ الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ )[ آل عمران : 49 ] .
ژ ڤێ ئایه‌تێ بۆ مه ئاشكه‌را دبت كو ئه‌و موعجزه‌یێن خودێ داینه عیساى ئه‌ڤه بوون :
1 - وى په‌یكه‌رێ ته‌یـره‌كى ژ ته‌قنێ چێ دكر ، و پف دكرێ ڤێجا ب ئانه‌هییا خودێ ئه‌و دبوو ته‌یـره‌كێ دورست .
2 – ئه‌وێ د زكماك دا ببا كـۆره وى چێ دكر .
3 – ومرۆڤێ گوڕى ژى وى ساخ دكر .
4 – ویا ژ هه‌مییێ مه‌زنتـر وى ب ئانه‌هییا خودێ مــرۆڤـێ مرى ژى زێندى دكر .
5 – ووى بـه‌حـسـێ وى تـشـتـى دكر یێ وان ل مالێن خـۆ دخوار وبـۆ خـۆ هل دگرت ژ خوارنێ وئه‌رزاقى .
6 – وموعجزه‌یا دى ئه‌و بوو یا هه‌ڤالێن وى ژێ خواستى ده‌مێ گـۆتییێ : بلا خودێ سفره‌كا خوارنێ بۆ مه ژ عه‌سمانى بینته خوارێ ؛ دا ئه‌م ژێ بـخـۆین ، وپێ پشت ڕاست ببین ، وبزانین كو تو د گه‌ل مه ژ ڕاستگۆیانى .. وئه‌و بۆ خودێ داخوازا وان ب جهــ ئینا .
عیسا وهاتنه خوارا ئنجیلێ :
عـیـسـا پـێـغـه‌مـبـه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئێك ژ وان پـێـغـه‌مـبـه‌رانه یێن خودێ كـیـتـابـه‌ك ژ كیتابێن خۆ بۆ هنارتى ، وقورئان د پتـر ژ جهه‌كى دا ئاشكه‌را دكه‌ت كو ( ئنجیل ) (پەیڤا ئنجيل ( cospels ) ـ وەكى زانا دبێژن ـ پەیڤەكا يوونانیيە ب رامانا : مزگينى دئێت ، و ل دەليڤەيەكا دى ـ ئەگەر خودێ حەز بكەت ـ دێ ب درێژى ل سەر ئنجيلا عيساى وئنجيلێن فەلان ئاخڤين) ئه‌و كیتاب بوو یا خودێ بۆ عه‌بدێ خۆ وپێغه‌مبه‌رێ خۆ عیساى هنارتى ، ژ وان ئایه‌تان : ( وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنْ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الانجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنْ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ ـ و ب دویڤ پێغه‌مبه‌رێن ئسرائیلییان دا مه عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ هنارت ، وى باوه‌رى ب وێ هه‌بوو یا د ته‌وراتێ دا هه‌ى ، وكار ب وى تشتێ تێدا هاتى دكر ئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌با یێ كیتابا وى ئــه‌و نه‌سخه‌كرى ، ومه ئنجیل بـۆ وى ئینا خوارێ هیدایه‌ت بـۆ ڕێكا حه‌ق ، وئاشكه‌راكرن بـۆ وى تشتێ خه‌لكى نه‌زانى ژ حوكمێ خودێ ، وشاهد ل سه‌ر ڕاستگۆیییا ته‌وراتێ ووان حوكمێن تێدا هه‌ین، ومه ئه‌و كربوو ئاشكه‌راكرن بۆ وان یێن ژ خودێ ددترسن وپاشڤه‌برن بۆ وان ژ كرنا گونه‌هان) [ المائدة : 46 ] .
(ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الانجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَامَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ ـ پــاشــى ل سه‌ر شۆپا نووحى وئیبـراهیمى مه ئه‌و پێغه‌مبه‌ر هنارتن یێن مه ده‌لیلێن ئاشكه‌را داینه د گه‌ل ، ومه عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ ب دویڤ وان دا هنارت ، ومه ئنجیل دایێ ، ومه نه‌رمى ودلۆڤانى كره د دلێن وان دا یێن دویكه‌فتنا وى ل سه‌ر دینێ وى كرى ، ڤێجا ئه‌و د ناڤبه‌را خۆ دا ب ڤیان بوون ، ووان ژ نك خۆ ره‌به‌نییه‌ك ئینا بوو ده‌رێ مه ئه‌و ل سه‌ر وان فه‌ر نه‌كربوو، به‌لكى وان ژ نك خۆ پێگیـرى ب وێ چه‌ندێ دكر ، مه‌خسه‌دا وان پێ ڕازیبوونا خودێ بوو ، ڤێجا ئه‌و ب دورستى پێ ڕانه‌بوون ؛ چونكى وان گوهۆڕین تێدا كر و ل دویڤ دینێ خودێ نه‌چوون ، ڤێجا ئه‌وێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى ئیناى ژ وان مه ـ ل دویڤ باوه‌رییا وان ـ خـێـرا وان دایێ ، وپتـرییا وان ژ ئـه‌مرێ خـودێ دده‌ركه‌فتـیـنـه وباوه‌رییـێ ب پێغه‌مبه‌رێ وى موحه‌مـمـه‌دى سلاڤ لـێ بن نائینن ، وئه‌ڤه جزایێ ده‌رێخستنا بیدعێیه د دینى دا )[ الحدید : 27 ] .
بناخه‌یێن گازییا عیساى :
گازییا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ یا جودا نه‌بوو ژ وێ گازییا پێغه‌مبه‌رێن به‌رى وى پێ هاتین ، وقورئانا پیـرۆز د پتـر ژ ئایه‌ته‌كێ دا طەبیعه‌تێ گازییا وى بۆ مه بـه‌رچـاڤ دكــه‌ت دا نـه‌وه‌یــییـا گـۆتنا وان كه‌سان بۆ مه ئاشكه‌را ببت ئه‌وێن خۆ ب دویكه‌فتى بۆ عیساى دزانت و ژ نك خۆ ئاخفتنێن دره‌و ب دویڤ وى ڤه‌دنن :
1 - ل ســه‌رى قورئان بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت كو گازییا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ یا تایبه‌ت بوو بۆ ملله‌تێ ئسرائیلى ، قورئان دبێژت :(وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ .. ) [آل عمران : 49 ] .
وپێغه‌مبه‌ر ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسه‌كا خۆ دا ئاشكه‌را دكه‌ت كو هه‌ر پێغه‌مبه‌ره‌كێ به‌رى وى هات بت بۆ ملله‌تێ خۆ ب تنێ هاتییه وئه‌و بۆ خه‌لكى هه‌مییێ هاتییه . (وەکی موسلم و ترمذی ژێ ڤەدگوهێزن) مه‌عنا گازییا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ یا تایبه‌ت بوو ب ئسرائیلییان ڤه . (ئنجيل ب خو ژى ل سەر ئەزمانێ عيساى ڤەدگوهێزت كو ئەو بو بزنێن ئسرائيلیيان يێن بەرزە يێ هاتیيە هنارتن ، برێنە : ئنجيلا مةتتاى 10 / 24)
2 – قورئان ل گه‌له‌ك جهان ئاشكه‌را دكه‌ت كو ( ته‌وحیدا خودێ ) د خوداینى وپه‌رستنێ دا بناخه‌یێ سه‌ره‌كى یێ گازییا عیساى بوو ، و ژ وان ئایه‌تێن ڤێ چه‌ندێ به‌رچاڤ دكه‌ن ، ئه‌ڤ ئایه‌ته‌نه :(وَلَمَّا جَاءَ عِيسَى بِالْبَيِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُمْ بِالْحِكْمَةِ وَلأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِي . إِنَّ اللَّهَ هُـوَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ ـ وده‌مێ عیسـا ب نـیـشـانـێـن ئاشكه‌را بۆ ئسرائیلییان هاتى ، وى گۆت : ب ڕاستى ئه‌ز ب پێغه‌مبه‌رینییێ بۆ هه‌وه هاتیمه ، ودا ئه‌و هنده‌كێ ژ وێ یا هوین تێدا ژێك جودا دبن ژ كارێ دینى بـۆ هــه‌وه ئاشـكـه‌را بكه‌م ، ڤێجا ته‌قوا خودێ بكه‌ن وپێگیرییێ ب فــه‌رمانێن وى بكه‌ن ، وگوهدارییا من ژى بكه‌ن د وى تشتى دا یێ فه‌رمانێ پێ ل هه‌وه دكه‌م . هندى ئه‌للاهه ئه‌وه خودایێ من وخودایێ هه‌وه هه‌مییان ڤێجا هوین په‌رستنا وى ب تنێ بكه‌ن ، وچو شریكان بۆ چێ نه‌كه‌ن ، ئه‌ڤا هــه یا من فه‌رمان پێ ل هه‌وه كرى ئه‌وه ڕێكا ڕاست ، كو دینێ خودێ یێ حه‌قه یێ كــو ژ وى پـێـڤـه‌تـر چو دینێن دى ئه‌و ژ كه‌سێ قه‌بویل ناكه‌ت ) [ الزخرف : 63-64 ] ، وئـه‌و دره‌وا مـه‌زن یا فــه‌لان ژ صـه‌نـه‌م پـه‌رێـسێن به‌رى خۆ وه‌رگرتى و ب ناڤــێ عـیـسـاى به‌لاڤــكــرى ، ومــه‌خـسـه‌دا مـه پـێ شركا ب خودێیه یا ئه‌و دبێژنێ : ( الثالوث ) (د بەرپەرێن بهێن دا راوەستانەک دگەل ڤێ درەوا مەزن دێ مە هەبت ، ئەگەر خودێ حەز بكەت) ، عیسا یێ ژێ به‌ریئه كانێ چاوا گورگ ژ خوینا كوڕێ یه‌عقووبى یێ به‌رى بوو !
3 – عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب چو شریعه‌تێن سه‌ربـخـۆ ژ شریعه‌تێ ته‌وراتێ نـه‌هـات بــوو ، ب تـنــێ وى هــنــده‌ك گوهۆڕین ل سه‌ر هنده‌ك ئه‌حكامێن ته‌وراتێ ـ ب ئه‌مرێ خودێ ـ كرن ، وچه‌نده‌كێ ئه‌و بار ل سه‌ر ئسرائیلییان سڤككر یێ كو پشتا وان گرانكرى ، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا ل سه‌ر ئه‌زمانێ عیساى هاتى :(وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنْ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِي ـ وئه‌ز بـۆ هه‌وه یێ هاتیم دا وێ ئه‌وا د ته‌وراتێ دا هاتى ڕاست ده‌ربێخم ، ودا ب وه‌حىیا خودێ ئه‌ز هنده‌كێ ژ وێ یا خودێ ل سه‌ر هه‌وه حه‌رام كرى وه‌ك سڤككرن ودلـۆڤانى ژ خودێ بـــۆ هــه‌وه حــه‌لال بــكـه‌م ، وئه‌ز ب نیشانه‌كا ژ لایێ خودایێ هه‌وه ڤه ل سه‌ر ڕاستییا گـۆتنا ئه‌ز دبێژمه هه‌وه یێ بـۆ هه‌وه هاتیم ، ڤێجا ته‌قوا خودێ بكه‌ن وبێ ئه‌مرییا وى نه‌كه‌ن ، وگوهدارییا من بكه‌ن د وى تشتى دا یێ ئه‌ز ژ خودێ دگه‌هینمه هه‌وه ( [ آل عمران : 50 ] .
هه‌لویستێ جوهییان ژ گازییا عیساى :
ل وى ده‌مێ عیسا بۆ ئسرائیلییان هاتییه هنارتن ، فه‌ساده‌كا عه‌قائدى یا مه‌زن كه‌فتبوو ناڤ ڕێزێن وان ، وڤێ فه‌سادێ گه‌له‌ك چه‌ق وتا ژێ چووبوون ، ومه‌سه‌له گــه‌هـشـتــبوو هندێ وان دینێ خودێ د ناڤبه‌را خۆ دا پارچه پارچه كربوو ، وخۆ ل سه‌ر هژماره‌كا مه‌زان یا كۆم وده‌سته‌كان لێكڤه كربوو وهه‌ر ده‌سته‌كه‌كێ خۆ ددیت دورست وده‌سته‌كێن دى دخه‌له‌ت ، ومه‌زنتـرین ده‌سته‌كێن وان ئه‌ڤه بوون :
🔴كـۆما صه‌دووقییان : وئه‌ڤه ئه‌و بوون یێن كاروبارێن كاهنییێ د ده‌ستان دا ، وهه‌مى ژ دوونده‌ها ئێك بنه‌مالـێ بوون ، بنه‌مالا كاهنان ، وئه‌ڤه ب حوكمێ كارێ خۆ د مه‌سه‌لێن په‌رستنێ وعیباده‌تى دا ددژوار بوون ، وبه‌رگرییا وان بیدعه‌یان دكر یێن كو د په‌رستنێ دا په‌یدا بووین ، به‌لـێ د گه‌ل هندێ ژى وان د ژینا خۆ یا شه‌خصى دا هه‌ڤسارێ خۆشییێ به‌رددا وچو د دلـێ خۆ دا نه‌دهێلا ، ووان باوه‌رى ب هه‌ر پێنج كتێبێن مووساى ب تنێ ژ ( العهد القدیم ) دئینا .. ویا غه‌ریب ئه‌و بوو ڤێ كـۆمێ باوه‌رى ب ڕۆژا قیامه‌تێ نه‌دئینا !
🔴كـۆما فه‌ریسییان : وئه‌ڤ كـۆمه ژ گه‌له‌ك ته‌خه‌یێن جڤاكى پێك دهات ، وهه‌مى ژ بنه‌ماله‌كا ب تنێ نه‌بوون ، سالـۆخه‌تێ به‌رچاڤێ ڤێ كـۆمێ ئه‌و بوو وان خۆ ژ تشتێ نه یێ جوهییان با ددا پاش ولـێ دگه‌ڕیان ڕێ وڕه‌سمێن كو د ( العهد القدیم ) دا هاتیـن ل سه‌ر خۆ ب كار بینن ، ووان زوهده‌كا به‌رچاڤ ژى هه‌بوو ، وهه‌ڤڕكییه‌كا به‌رده‌وام د ناڤبه‌را وان وصه‌دووقییان دا هه‌بوو ، به‌لـێ د گه‌ل هندێ ژى ده‌مـێ عیسا هاتییه هنارتن ئه‌ڤ هه‌ردو كـۆمه د نه‌یاره‌تییا وى دا گه‌هشتنه ئێك ؛ چــونـكــى عـیــســاى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ڕه‌خنه ل وان هه‌ر دووان گرت ، ل صه‌دووقییان كو دین بۆ خۆ كـرییه ئێك دا ئارمانجێن خۆ یێن دنیایێ ب جهــ بینن .. و ل فه‌ریسییان كو خه‌مێ ژ شه‌كلیاتان دخۆن وخۆ ب زوهدا خۆ مه‌زن دكه‌ن . (ل دور سالوخەتێن ڤان هەردو دەستەكان برێنە : التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ، بث 1872)
🔴كـۆما سامرییان : وئه‌ڤه خه‌لكێ باژێڕێ سامره بوون ، و د هـێـڤـێـنێ خۆ دا ئه‌و د تـێـكـه‌ل بــوون ژ ئـسـرائـیـلـى و ژ وان ئاشـۆرییان یێن مه‌لكێ ئاشۆرى ئیناین و ل ده‌ڤه‌را ســامــره ئاكــنــجــى كــریــن ، پــشـتـى كو هژماره‌كا مه‌زن یا ئسرائیلییان گرتى و ب ئێخسیـرى برینه وه‌لاتێ خۆ ، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ جوهییان كه‌رب ژ ڤێ كـۆمێ ڤه‌دبوو ، و ب به‌رێخۆدانه‌كا نزم به‌رێ خۆ ددا وان ، وڤێ كـۆمێ ژى ژ لایێ خۆ ڤه نه‌یاره‌تییا جوهییێن دى دكر .. ڤان ژى وه‌كى صه‌دووقییان باوه‌رى ب هه‌ر پێنج كتێبێن مووساى ب تنێ دئینا ، وهه‌ر چه‌نده عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ به‌رگه‌ڕیان دكر كو ڤێ نه‌یاره‌تییێ د ناڤبه‌را سامرى وجوهییێن دى دا نـه‌هـێـلـت ژى ، ووێ به‌رێخۆدانا جوهییان یا نزم بۆ ڤێ كـۆمێ ڕاكه‌ت ژى ، به‌لـێ د گه‌ل هندێ ژى سامرییان نه‌یاره‌تییا مه‌سیحى وگازییا وى كر . (بو زانينان ل دور ڤێ كـومێ برێنە : التفسير التطبيقي ، ژێدەرێ بەرێ ، بپ 2103)
وژبلى ڤان گه‌له‌ك كـۆم وده‌سته‌كێن دى ژى د ناڤ ئسرائیلییان دا هه‌بوون ، وهه‌مى ل ژێر حوكمڕانییا ئمبـراتووریه‌تا رۆمانییا یا صه‌نه‌م په‌رێس بوون ، وبه‌رێ وان لـێ بوو ڕزگاركه‌ره‌ك بۆ وان بێت ژ لایێ دینى ڤه وان بگه‌هینته ئێك ، و ژ لایێ سیاسى ڤه وان كـۆم بكه‌ت دا هێزا وان بزڤڕینته ڤه ووان ژ بن ده‌ستێ رۆمانییان بینته ده‌ر .
گاڤا عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ بۆ وان هاتى وبه‌رێ وان دایه ڕێكا سه‌رفه‌رازییا وان یا دینى ودنیایێ وان باوه‌رى پێ نه‌ئینا وئه‌و دره‌وین ده‌رێخست ، ولێگه‌ڕیان نه‌خۆشییێ بگه‌هیننێ ؛ چونكى گازییا وى ل دلـێ وان نه‌هات !
و د گه‌ل ڤێ كوفرا وان عیسا ـ سلاڤ لـێ بن بێ هیڤى نه‌بوو ، و ژ به‌لاڤكرنا گازییا خۆ ژى سست نه‌بوو ، ئایه‌ته‌كا قورئانێ دبێژت :(فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمْ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ آمَنَّا بِاللَّهِ وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ . رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِين ـ ڤێجا ده‌مێ عیساى هه‌ست كرى كو ئه‌و ل سه‌ر كافرییا خـۆ دێ دبه‌رده‌وام بن وى د ناڤ هه‌ڤالێن خـۆ یێن نێزیك دا گـۆت : كى دێ د گه‌ل من بت بـۆ پشته‌ڤانییا دینێ خودێ ؟ هه‌ڤالێن عیساى یێن بژاره گـۆت : ئه‌مین پشته‌ڤان وگازیكه‌رێن دینێ خودێ ، مه باوه‌رى ب خودێ ئینایه ودویكه‌فتنا ته كرییه ، وتو ئه‌ى عیسا شاهده‌یییێ بـۆ مه بده كو مه ب ته‌وحیدێ وگوهدارییێ خـۆ ته‌سلیمى خودێ كرییه ، خودایێ مه مه باوه‌رى ب وێ ئینا یا ته ژ ئنجیلێ هنارتى ، ومه دویكه‌فتنا پێغه‌مبه‌رێ ته عیساى سلاڤ لـێ بن كرییه ، ڤێجا تو مه بكه ژ وان یێن شاهده‌یى ب ته‌وحیدێ بـۆ ته و ب پێغه‌مبه‌رینییێ بـۆ پێغه‌مبه‌رێن ته داین ، كو ئوممه‌تا موحه‌ممه‌دییه سلاڤ لـێ بن ئه‌وێن شاهده‌یییێ بـۆ پێغه‌مبه‌را دده‌ن كو وان دین گه‌هاندییه ملله‌تێن خـۆ ) [ آل عمران 52-53 ] .
عیسا .. وجوهى .. وحاكمێ رۆمانى :
مه گـۆت : پشتى مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان نه‌ماى وحوكمڕانى ژ ده‌ستێ وان ده‌ركه‌فتى ، دوژمنێن وان یێن صه‌نه‌م په‌رێس ل سه‌ر وان زال بوون ، و ل وى ده‌مێ مه‌سیح ـ سلاڤ لـێ بن ـ بۆ وان هاتییه هنارتن ئه‌و ده‌ڤه‌را ئه‌و لـێ دژیان ـ كو فلسطین بوو ـ كه‌فتبوو ژێر حوكمێ ده‌وله‌تا رۆمانى ، و ل وى ده‌مێ پێغه‌مبه‌رینییا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ده‌ست پێ كرى حاكمێ ده‌ڤه‌را یه‌هوودا وسامره ( بیلاتس ) بوو ( وبيلاتسى ژ سالا ( 26 ـ 36 ) زايينى حوكم كربوو) ، وگاڤا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گازییا خۆ د ناڤ ئسرائیلییان دا به‌لاڤكرى ، وجوهییان به‌رگرییا وى كرى وباوه‌رى پێ نه‌ئیناى ، هه‌ر ڕێكه‌كا جوهییان دیتى وپێ ڤه هاتى بۆ دوژمناتییا عیساى وان ب كارئینا ..
ل سه‌رى وان بــێ بـه‌خـتـى وئـه‌زمان درێژى د ده‌ر حه‌قا عیساى وده‌یكا وى دا كرن ؛ دا ئه‌و وى د چاڤێن خـه‌لـكـى دا بـشـكـێـنـن ، وگاڤا وان دیتى گازییا عیساى ڕۆژ بۆ ڕۆژێ یا د ناڤ خـه‌لكى دا به‌لاڤ دبـت وخه‌لك یێ دگه‌هنێ ڕابوون حاكمێ رۆمانى ل خەطەرا گازییا عیساى ئاگه‌هداركر ، وگاڤا وان دیتى حاكمێ رۆمانى چو پویته ب ڤێ مـه‌سـه‌لـێ ناكـه‌ن ده‌سـت دانه بێ به‌ختییان وبه‌لاڤكرنا دره‌وان ل سه‌ر ناڤێ مه‌سیحى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ودژوارترین دره‌و یا كو وان ژ كیسێ عیساى به‌لاڤ كرى وگه‌هاندییه حاكمێ رۆمانى ئه‌و بوو وان گـۆت : ( یه‌سووع ) مرۆڤه‌كه لـێ دگه‌ڕیێت خۆ بكه‌ته مه‌لكێ ئسرائیلییان ووان دژى ده‌وله‌تا رۆمانییان ڕاكه‌ت .
وگاڤا مه‌سه‌له گه‌هشتییه ڤى حه‌ددى حاكمێ رۆمانى نه‌شیا خۆ بێ ده‌نگ بكه‌ت ، له‌و وى بڕیار دا عیسا بێته گرتن ، پشتى كو وى حوكمێ قناره‌كرنێ دانایه سه‌ر !
بڕیارا گرتنا عیساى :
ده‌مێ حاكمێ رۆمانى بڕیارا گرتنا عیساى داى شورته وئێلچىیێن وى كه‌فتنه ناڤ باژێڕێ ( به‌یتولـمـه‌قـدسێ ) و ل مه‌سیحى گه‌ڕیان دا وى ده‌سته‌سه‌ر بكه‌ن وبۆ حاكـمـێ خـۆ بـبـه‌ن .. (وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ ـ وئه‌وێن كافر بووین ژ ئسرائیلییان فێلبازى وپیلان دژى عیساى سلاڤ لـێ بن گێڕان ، ووان ڤیا وى بـكـوژن ، وخودێ ڤیا وى ژ وان ڕزگار بكه‌ت ، وخودێ ژ هه‌مى فێلبازان چێتـره ) [ آل عمران : 54 ] .
وعــیــســا ـ ســلاڤ لـێ بــن ـ ب كارێ وان حه‌سیا له‌و وى خۆ ژ وان ڤه‌شارت و ژ جهه‌كى خۆ ڤه‌گوهاسته جهه‌كێ دى ، و ژ حه‌وارییێن وى ( هه‌ڤالێن وى یێن نێزیك ) پێڤه‌تر كه‌س ب جهێ وى نه‌دكه‌فت ، وپشتى ده‌مه‌كى ژ خۆڤه‌شارتن ولێگه‌ڕیانێ ئه‌و ب سه‌ر وى جهى هلبوون یێ عیساى ـ د گه‌ل هنده‌ك هه‌ڤالێن خۆ ـ خۆ لـێ ڤه‌شارتى ، وهه‌ر چه‌نده ترس ل سه‌ر پێغه‌مبه‌رێ خودێ عیساى زێده بوو ژى به‌لـێ خودێ ب ڕێكا وه‌حییێ ئه‌و پشت ڕاستكر كو ئه‌و دێ وى ژ ده‌ستێن وان ڕزگار كه‌ت وناهێلت ئه‌و چو نه‌خۆشییێ بگه‌هیننێ ، خودێ دبێژت :
( إِذْ قَالَ اللَّهُ يَاعِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنْ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ . فَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِينَ . وَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَاللَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ ـ وده‌مێ خودێ گـۆتییه عیساى : ئه‌ز دێ ته ژ عه‌ردى ڕاكه‌م بێى نه‌خـۆشییه‌ك بگه‌هته ته ، ودێ ته [ ب له‌شى وڕحێ ڤه ] ب نك خـۆڤه بلندكه‌م ، ودێ ته ژ وان یێن كافرى ب ته كرى ڕزگاركه‌م ، وئه‌وێن دویكه‌فتنا ته كرى ئانه‌كۆ هاتینه سه‌ر دینێ ته وباوه‌رى ب وێ ئیناى یا تو پێ هاتى د ده‌رحه‌قا مزگینیدانا ب موحه‌مـمـه‌دى سلاڤ لـێ بن وباوه‌رى ب موحه‌مـمـه‌دى سلاڤ لـێ بن ئیناى پشتى هنارتنا وى وكار ب شریعه‌تێ وى كرى ، حه‌تا ڕۆژا ڕابوونێ ئه‌ز دێ وان ب سه‌ر وان ئێخم یێن باوه‌رى ب پێغه‌مبه‌رینییا ته نه‌ئیناى ، پاشى زڤڕینا هه‌وه هه‌مییان ل ڕۆژا حسێبێ دێ بـۆ نك من بت ، ڤێجا ئه‌ز دێ حوكمى د ناڤبه‌را هه‌وه دا كه‌م د وى تشتى دا یێ هوین تێدا ژێك جودابووین ل دۆر مه‌سه‌لا عیساى سلاڤ لـێ بن . ڤێجا هندى ئه‌ون یێن باوه‌رى ب مه‌سیحى نه‌ئیناى ژ جوهییان ، یان ئه‌و ژ حه‌ددێ وى بلندتـر لـێ كرى ژ فه‌لان ، ئه‌ز دێ وان ب عه‌زابه‌كا دژوار د دنیایێ دا عه‌زاب ده‌م : ب كوشتنێ وژێستاندنا مالـى وبرنا ملكى ، و ل ئاخره‌تێ ب ئاگرى ، وچو پشته‌ڤانه‌ك وان نابت عه‌زابا خودێ ژ وان پاشڤه لـێ بده‌ت ، وئه‌وێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێن وى ئیناى وكریارێن چاك كرین ، خودێ جزایێ خێرێن وان ب تمامى دێ ده‌تێ بێ كێمكرن . وخودێ حه‌ز ژ زۆرداران ناكه‌ت ) [ آل عمران : 55-57 ] .
مه‌عنا : خودێ پێغه‌مبه‌رێ خۆ عیسا پشت ڕاستكر كو ئه‌و دێ وى پارێزت ، نه‌به‌س هنده .. به‌لكى وى مزگینى ژى دا عیساى كو دویكه‌فتىیێن وى یێن خودان باوه‌ر دێ د سه‌ر یێن كافر ڕا بن حه‌تا ڕۆژا قیامه‌تێ .
چاوا ئه‌و ب جهێ عیساى كه‌فـتـن ؟
مه گـۆت : پشتى ده‌مه‌كى ژ لێگه‌ڕیانێ ئێلچییێن حاكمێ رۆمانى ب وى جهى كـه‌فـتـن یێ عـیـسـاى وهـنـده‌ك هه‌ڤالێن وى یێن نێزیك خۆ لـێ ڤه‌شارتى ، وپسیار ل ڤێرێ ئه‌ڤه‌یه : ئه‌رێ چاوا ئه‌و ب وى جهى كه‌فـتـن یێ عیسا لـێ ؟
قورئان وحه‌دیس ڤێ چه‌ندێ بۆ مه ناڤه‌گێڕن ، به‌لـێ ئنجیلێن فه‌لان یێن نوكه ڤێ سه‌رهاتییێ ب به‌رفره‌هى بۆ مه ڤه‌دگێڕن ، و ل ڤێرێ ئه‌م دێ چه‌نده‌كێ ژ گـۆتنێن ئنجیلان ڤه‌گێڕین ؛ دا پاشى به‌رێ خۆ بده‌ینێ كانێ چ ڕاستى ونه‌ڕاستى د ڤان گـۆتنان دا هه‌نه .
هــه‌ر چار ئنجیل ڕادگـه‌هینن (برێنە : ئنجيل مەتتاى ئيصحاحا ( 26 ) ێ ، وئنجيلا مەرقسى ئيصحاحا ( 14 ) ێ ، وئنجيلا لووقاى ئيصحاحا ( 22 ) ێ ، وئنجيلا يووحەنناى ئيصحاحا ( 11 ) ێ) كو مه‌سیح د گه‌ل هه‌ر دوازده شاگرده‌یێن خۆ ـ به‌رى بێته گرتن ب ده‌مه‌كى ـ چووبوونه ( به‌یت عه‌نیا ) ل ڕۆژهه‌لاتا ئـۆرشه‌لیمێ ، و ل وێــرێ ژنــه‌ك هــات بــێــنـه‌كا خۆش ( قـۆلانییه‌ك ) یا بهایێ وێ زێده گران ل عیساى ڕه‌شاند ، شاگرده‌یێن عیساى ب ڤێ چه‌ندێ نه‌خۆش بوو وگـۆتنه ژنكێ : بۆچى تو ڤێ ده‌ستبه‌ردانێ دكه‌ى ؟ ئه‌ڤ بێنه ئه‌گه‌ر هاتبا فرۆتن وبهایێ وێ بۆ فه‌قیـران هاتبا دان باشتـر بوو ؟
عیساى خۆ ل سه‌ر گۆتنا وان نه‌ڕازى كر وگـۆته وان : بۆچى هوین خۆ ژ كارێ ڤێ ژنێ بێن ته‌نگ دبینن ؟ فه‌قیـر هه‌مى گاڤان دێ ل نك هه‌وه هه‌بن ، به‌لـێ ئه‌ز هه‌مى گاڤان ل نك هه‌وه نابـم ..
ڤى هه‌لویستێ مه‌سیحى بوو ئه‌گه‌را هندێ دلـێ شاگرده‌یێن وى بـمینت ، له‌و ئێك ژ وان كو ( یه‌هووذایێ ئسخریوطى ) بوو ، خۆ گه‌هانده سه‌رۆكێن كاهنان وگـۆته وان : ئه‌گه‌ر ئه‌ز یه‌سووعى نیشا هه‌وه بده‌م هوین دێ چه‌ندێ ده‌نه من ؟ وان د گاڤێ دا سیهــ پارچه‌یێن زیڤى بۆ ده‌سنیشانكرن ، و ژ ڤێ گاڤێ پێدا یه‌هووذا لـێ گه‌ڕیا ده‌لیڤه‌یا خۆ ببینت دا ئه‌و وى ته‌سلیمى جوهییان بكه‌ت .
(فه‌له د ئنجیلێن خۆ دا دبێژن : ئه‌ڤ یه‌هووذایه خه‌زنه‌دارێ شاگرده‌یێن یه‌سووعى بوو ، ومرۆڤه‌كێ دزیكه‌ر بوو ( بڕێنه ئنجیلا لووقاى : 12 / 6 ) ! وئنجیلا فه‌لان ( بڕێنه : ئنجیلا مرقسى : 10 / 35-37 ) ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئه‌و شاگرده‌یێن گه‌هشتینه یه‌سووعى به‌رێ وان لـێ بوو د مه‌مله‌كه‌تا یه‌سووعى دا ببنه خودان مه‌نصبێن بلند ، وگاڤا بۆ وان ئاشكه‌را بوو كو مه‌مله‌كه‌تا وى یا رووحییه نه‌كو یا ماددییه ئه‌و تۆڕه بوون ، ویه‌هووذا ئێك ژ وان بوو . مه‌عنا : ئه‌زمان درێژییێن وان نه ب تنێ د ده‌ر حه‌قا پێغه‌مبه‌ران دانه به‌لكى د ده‌ر حه‌قا هه‌ڤالێن وان ژى دانه).
شه‌ڤا عیسا هاتییه گرتن !
ئنجیلێن فه‌لان پێدا دچن ودبێژن : ل وى ده‌مى (يـەعـنـى : ل ئـێڤـارا وێ شەڤێ يا عيسا تێدا هاتیيە گرتن .. وئەڤ گوتنە مە ب دەسكارى ژ ئنجيلا مەتتاى ئيصحاحا ( 26 ) ێ وەرگرتينە) یه‌سووعى گـۆته شاگرده‌یێن خۆ : هوین هه‌مى ئه‌ڤ شه‌ڤه دێ د من دا كه‌ڤنه شكێ .. ئینا ( بوطرسى ) گـۆتێ : ئه‌گه‌ر هه‌مى د ته دا بكه‌ڤنه شكێ ئه‌ز ناكه‌ڤمه شكێ ، یه‌سووعى به‌رسڤا وى دا وگـۆت : ئه‌ز ڕاستىیێ دێ بێژمه ته : ئه‌ڤ شه‌ڤه به‌رى دیكل بانگ بده‌ت تو سێ جاران دێ حاشاتییا من كه‌ى ..
پاشى یه‌سووع وشاگرده‌یێن خۆ چوونه ناڤ بیسانه‌كى ، ووى گـۆته وان : هوین ل ڤێرێ ڕوینن ، حه‌تا ئه‌ز بچمه وێرا هه نڤێژێ بكه‌م .
ووى بوطرس وهه‌ردو كوڕێن زه‌بدى د گه‌ل خۆ برن ، وبێن ته‌نگى وخه‌ما وى ده‌ست پێ كر .. وى گـۆته وان : بۆ مـرنـێ ئه‌زێ خه‌مگینم ، بـمیننه ل ڤێرێ و د گه‌ل من بـمـیننه هشیار . وپیچه‌كێ ئه‌و ژ وان دویركه‌فت وچوو ڕوییێ خۆ دانا عه‌ردى ونڤێژ كر ، وگۆت: بابۆ ! ئه‌گه‌ر چێ ببت بلا ئه‌ڤ په‌رداغه د سه‌ر من ڕا ببۆرت ، به‌لـێ وه‌كى ته دڤێت نه وه‌كى من دڤێت . وئه‌و زڤڕى نك شاگرده‌یان دیت ئه‌و هه‌مى دنڤستینه ، وى گـۆته بوطرسى : ئه‌ڤه هۆسایه ! هوین نه‌شیان سه‌عه‌ته‌كێ د گه‌ل من بـمیننه هشیار ؟ ڕابن نه‌نڤن ؛ دا هوین نه‌كه‌ڤنه جه‌ڕباندنه‌كێ ، رح یا چه‌له‌نگه به‌لـێ له‌ش یێ لاوازه .
وجاره‌كا دى ئه‌و چوو نڤێژێ بكه‌ت ، وگـۆت : بابۆ ! ئه‌گه‌ر چێ نه‌بت ئه‌ز ژ ڤى په‌رداغى ڤه‌نه‌خۆم ، بلا ئه‌و بت یا ته دڤێت . وئه‌و زڤڕیڤه نك شاگرده‌یان , ودیت دیسا ئه‌و دنڤستینه ؛ چونكى نقرۆسكان چاڤێن وان گران كربوون ، وى ئه‌و هێلان وبۆ جارا سىیێ زڤڕى دا نڤێژان بكه‌ت ، وئه‌و ئاخفتـن دوباره كر ، پاشى ئه‌و زڤڕى نك شاگرده‌یێن خۆ [ یێن نڤستى ! ] وگـۆتـه وان : نوكه بنڤن ورحه‌ت ببن ، ده‌م هات ، وكوڕێ مرۆڤى دێ ته‌سلیمى گونه‌هكاران ئێته كرن ، ڕابن دا بچین ! نێ ئه‌وێ دێ من ته‌سلیم كه‌ت ئه‌ڤه نێزیك بوو .
چاوا عیسا هاته گرتن ؟!
وده‌مێ وى ئه‌ڤ ئاخفتنه دگـۆت یه‌هووذا ـ كو ئێك ژ دووازده شاگرده‌یان بوو ـ وكـۆمه‌كا بۆش یا چه‌كداران یێن كاهن وڕێبه‌رێن ئسرائیلییان هنارتین گه‌هشتنه نك وى ، ویـه‌هـووذاى گـۆتبوو وان : ئه‌گه‌ر هه‌وه دیت من ئێك ماچى كر ئه‌و ئه‌وه بگرن ..
( مەعنا : ئەوێن هاتين دا عيساى بگرن عيسا نەدنياسى ، لەو يەهووذاى ئەڤ نيشانە بو وان دانابوو) پاشى ئه‌و ب ژۆر كه‌فت و د گاڤێ دا ب نك یه‌سووعى ڤه چوو وسلاڤ كرێ وماچى كر ، یه‌سووعى گـۆتێ : هه‌ڤال ! بۆچى تو ل ڤێرێ یى ؟ هنگى ئه‌و كۆما چه‌كدار هات ویه‌سووع گرت ، ئێك ژ وان یێن كو د گه‌ل یه‌سووعى [ كو بوطرس بوو ] شیـرێ خۆ ئیناده‌ر ودربه‌ك دانا به‌نییێ سه‌رۆكێ كاهنان گوهێ وى بڕى ، ئینا یه‌سووعى فه‌رمان لێكر كو ئه‌و شیـرێ خۆ بزڤڕینه د كاڤلانى دا ..
وهنگى شاگرده‌یان هه‌مییان ئه‌و هێلا د ده‌ستێن وان دا وڕه‌ڤین . ( ئنجیلا یووحه‌نناى ل ڤێرێ سه‌رهاتییێ ب ڕه‌نگه‌كێ جودا [ ژ هه‌ر سێ ئنجیلێن دى ] ڤه‌دگوهێزت ، ودبێژت ( 18 / 1-11 ) : گاڤا یه‌هووذا وئه‌و كۆما د گه‌ل وى ب ژۆركه‌فتیـن یه‌سووعى گـۆته وان : هوین ل كێ دگه‌ڕیێن ؟ [ مه‌عنا : یه‌هووذا ب نك وى ڤه نه‌چوو وئه‌و ماچى نه‌كر وه‌كى وى گـۆتییه وان دێ كه‌م ] وان گـۆتێ : ل یه‌سووعێ ناصرى وى گـۆته وان : ئه‌ز ئــه‌وم .. ئینا ئــه‌و پاشپاشكى زڤڕین وكه‌فتنه عه‌ردى ، وجاره‌كا دى یه‌سووعى گۆته وان : هوین ل كێ دگه‌ڕیێن ؟ وان گـۆت : ل یه‌سووعێ ناصرى ، وى گۆته وان : ئه‌زێ دبێژمه هه‌وه ئه‌زم ئه‌و ، ڤێجا ئه‌گه‌ر هه‌وه ئه‌ز دڤێم بهێلن دا ئه‌ڤه بچن [ مه‌عنا : حه‌وارییێن عیساى هنگى ده‌ركه‌فتـن وچوون ، ونه‌ڕه‌ڤین وه‌كى ئنجیلا مه‌تتاى دبێژت ] )
وگاڤا وان یـه‌سـووع گرتى وان ئه‌و بره نك سه‌رۆكێ كاهنان ئه‌وێ پسیار ژێ كرى : تــو مـه‌سـیـحـى ؟ وى گـۆت : تو یێ وه دبێژى ! وهنگى ژنه‌كێ شاهده‌یى ل سه‌ر بوطرسى دا كو ئه‌و ژى د گه‌ل یه‌سووعى بوو ، وان پسیارا ڤێ چه‌ندێ ژ وى كر ، وى سویند بۆ وان خوار كو ئه‌ز ڤى زه‌لامى نانیاسم ..
ڕاوه‌ستانه‌كا ره‌خنه‌یى :
به‌رى ئه‌م به‌رده‌وامییێ ب سه‌رهاتییا گرتنا یه‌سووعى بده‌ین وه‌كى ئنجیل ڤه‌دگێڕت مه ڕاوه‌ستانه‌كا ڕه‌خنه‌یى د گه‌ل ڤێ پشكا مه ڤه‌گوهاستى ژ سه‌رهاتییێ هه‌یه ؛ دا ڕاستییا مه‌سه‌لـێ بۆ مه ئاشكه‌را ببت .
ل سه‌رى دێ بێژین : مه‌سه‌لا بوون وگرتنا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ دیرۆكێ د ناڤ به‌رپه‌ڕێن خۆ دا نه‌هلگرتییه ، وژبلى ئنجیلێن فه‌لان چو كتێبێن دیرۆكێ یێن حه‌تا نوكه هاتینه دیتـن به‌حسێ ( گرتن ) و ( كوشتنا ) عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ناكه‌ن ، تو دێ بێژى دیرۆكێ كه‌سه‌ك ب ڤى ناڤى نه‌نیاسییه ! وچونكى ژێده‌رێ ئێكانه یێ ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ڤه‌گێڕاى ، كو ئنجیله ، ب ڕه‌نگه‌كێ علمى یێ باوه‌رپێكرى نه‌گه‌هشتىیه مه (زانایێ فرەنسى يێ ناڤدار دكتور موريس بوكاى كـتـێـبا خو ( القرآن والتوراة والإنجيل والعلم ) ل دور ڤێ مەسەلێ دانايە وئەنجامێ ئوو گەهشتییێ ئەڤەیە : ب هێزترين ريوايەتا تەوراتێ وئنجيلێ ژ لایێ باوەرپێكرنا ديروكى ناگەهتە لاوازترين ريوايەتا حەديسەكا پێغەمبەرێ ئیسلامێ ..) وقورئان ـ كیتابا خودایى یا ب ڕێكێن دورست گه‌هشتییه مه ـ ب به‌رفره‌هى ئه‌ڤ سه‌رهاتییه بۆ مه نه‌ڤه‌گێڕایه و ب تنێ ئه‌نجام یێ دایه مه ، ئه‌م خۆ نـه‌چـار دبینیـن كو دان وستاندنێ وهه‌ڤبه‌ركرنێ د ناڤ به‌را ریــوایـه‌تێن ئنجیلان دا بكه‌ین ؛ دا بگه‌هینه ئه‌نجامه‌كێ دورست ، ودان وستاندنا مه ل سه‌ر ڤان خالان دێ یا لێكڤه كرى بت :
🔹ئێك : قورئان ب ڕه‌نگه‌كێ بنبـڕ ئاشكه‌را دكه‌ت كو جوهییان پیلان دژى عیساى گێڕان به‌لـێ خودێ سه‌رتیـرا وان ل به‌رى دا وئه‌وا وان ڤیاى چێ نه‌بوو ؛ چونكى خودێ ئه‌و ژ ناڤ وان ڕاكر ، و ب نك خۆ ڤه بلندكر ، قورئان د ده‌ر حه‌قا وان دا دبێژت : (فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِمْ بِآيَاتِ اللَّهِ وَقَتْلِهِمْ الأنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللَّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلا يُؤْمِنُونَ إِلا قَلِيلًا . وَبِكُفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَى مَرْيَمَ بُهْتَانًا عَظِيمًا . وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا . بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا ـ ڤێجا ژ به‌ر شكاندا وان بـۆ په‌یمانان وكوفرا وان ب ئایه‌تێن خودێ یێن ڕاستگـۆیییا پێغه‌مبه‌رێن وى ئاشكه‌را دكه‌ت ، وكوشتنا وان بـۆ پێغه‌مبه‌ران ژ زۆردارى وته‌عدایى ، وگـۆتنا وان : دلێن مه دپێچاینه له‌و ئه‌م د گـۆتنا ته ناگه‌هین ، وئه‌و ب خـۆ ژ به‌ر كوفرا وان خودێ دلــێـن وان یێن خه‌تم كرین ڤێجا ئه‌و باوه‌رییێ نائینن كێمه‌كا بـێ مـفـا تێ نه‌بت ، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ مه له‌عنه‌ت ل وان كر . هه‌ر وه‌سا مه له‌عنه‌ت ل وان كر ژ به‌ر كوفر وبــێ بـه‌خــتــییا وان ب دویڤ مه‌ریه‌مێ ڤه‌ناى ، وئه‌و ژ وێ چه‌ندێ یا پاقژ بوو . و ژ به‌ر وێ گـۆتنا وان ب تڕانه‌كرن ڤه گـۆتى : كو مه عیسایێ مه‌سیح كوڕێ مه‌ریه‌مێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ یێ كوشتى ، ووان عیسا نه‌كوشتىیه ونه هلاویستییه ، به‌لكى وان زه‌لامه‌كێ وه‌كى وى هلاویست بوو یا ژ وان ڤه ئه‌ڤه عیسایه . وئه‌وێن دبێژن مه یێ كوشتى ژ جوهییان ، وئه‌وێن ئه‌و ته‌سلیم كرى ژ فه‌لان ، ئه‌و هه‌مى د ده‌رحه‌قا وى دا ب گومان وحێبه‌تینه ، ژبلى دویكه‌فتنا هنده‌ك هزران چو زانین ل نك وان نینه ، وئه‌و د كــوشــتــنـا وى دا دپشت ڕاست نینن ، به‌لكى ب گومانن )[ النسا‌ء: 155-158 ] .
مه‌عنا : قورئان خوانده‌ڤانێ خۆ پشت ڕاست دكه‌ت كو جوهییان عیسا نه‌گرتبوو ونه كوشتبوو ، وه‌كى ئه‌و دبێژن ، وجوهى وفه‌له پێكڤه د ڤێ مه‌سه‌لـێ دا ب گومانن ودحێبه‌تینه .
🔹دو : ئنجیلێن فه‌لان ب خۆ ژى د گه‌ل وێ ده‌ستێڤه‌دانێ ئه‌وا وان ل دویڤ دلـێ خۆ تێدا كرى ، هێشتا هنده‌ك شوینخه‌رتۆكێن ڕاستییێ تێدا ماینه ، و ژ وان ڕاستییان ئه‌وه كو به‌رگه‌ڕیانا جوهییان بۆ گرتنا عیساى ب شه‌ڤێ بوو ، وقورئان ئاشكه‌را دكه‌ت كو ده‌مێ عیسا هاتییه بلندكرن ئه‌و یێ نڤستى بوو ده‌مێ دبێژت :(إِذْ قَالَ اللَّهُ يَاعِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنْ الَّذِينَ كَفَرُوا .. ـ ده‌مێ وى گـۆتییه عیساى : ئه‌ز دێ ته ( ستینم ) وته ب نك خۆ ڤه بلندكه‌م ، ودێ ته ژ وان یێن كافرى ب ته كرى پاقژ وڕزگاركه‌م .. ) [ آل عمران : 55 ] ، وپه‌یڤا ( متوفیك ) ئه‌وا د ئایه‌تێ دا هاتى بارا پـتـر ژ زانایێن قورئانێ (وەكى ئبـن كەثير ژ تەفسيرا ڤێ ئايەتێ دا ڤەدگوهێزت) دبێژن : مه‌به‌ست پێ نڤاندنه ، وپتـر ژ جاره‌كێ ئه‌ڤ په‌یڤه بۆ نڤاندنێ د قورئانێ دا هاتییه ، وه‌كى :
( ( وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ) [ الأنعام : 60 ] .
و ( اللَّهُ يَتَوَفَّى الأنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الأخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ)[ الزمر : 42 ] .
وپێغه‌مبه‌ر ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسه‌كا خۆ دا (یا لو دارەقوطنی ژێ ڤەدگوهێزت) دبێژت : ( النوم أخو الموت ).
مه‌عنا : ل ده‌مێ نڤستنێ خودێ عیسا ڕاكربوو ، وئه‌گه‌ر هات وئه‌ڤ بۆچوونه یا دورست بت هزر دێ بۆ هندێ چت كو دبت گـۆتنا ئنجیلێ یا دورست بت ده‌مێ ڤه‌دگێڕت كو ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ل دره‌نگى شه‌ڤ چێ بووبوو .
🔹سێ : زانایێن ئیسلامێ ب پشت ڕاستى ڤه پشته‌ڤانییا وێ گـۆتنێ نه‌كرییه یا فه‌له د ئنجیلێن خۆ دا دبێژن كو حـه‌وارییه‌كـێ عیساى ئێخبارى لـێ دایه وئه‌و دایه گرتن ، به‌لكى ئه‌و هزر دكه‌ت ( باوه‌رى ) و ( عه‌داله‌تا ) حه‌وارییان هه‌ى ژ هندێ مه‌زنتـره كو ئێك ژ وان بۆ سیهــ ده‌رهه‌مێن زیڤى پێغه‌مبه‌رێ خودێ یێ وان ب دلـێ خۆ باوه‌رى پێ ئیناى بده‌ته گرتن دا بێته كوشتـن !
پـشـتـى هنگى مه حه‌قێ هه‌ى پسیار بكه‌ین : ئه‌گه‌ر یه‌هووذایێ حه‌وارى ئێخبارى ل عیساى كربت وجهێ وى نیشا دوژمنێن وى دابت ، چاوا دێ عیسا بێژتێ : ( یا صاحب ـ ئه‌ى هه‌ڤال ) ل وى ده‌مێ وى ئه‌و نیشا كافران داى ؟ وئه‌و دوازده كورسىیێن بۆ وان ل عه‌سمانى هاتینه دانان دا ئه‌و ل نك عیساى ل سه‌ر بڕوینن وه‌كى ئنجیل دبێژت كو مزگینى بۆ وان پێ هاتبوو دان ، دێ چ لـێ ئێن ؟ دێ بنه یازده ، یان ئێك ژ وان دێ مینت ڤالا ؟!
🔹چار : ئه‌وێن هاتین دا عیساى بگرن وبۆ حاكمى ببه‌ن عیساى نه‌دنیاسى ، له‌و وان شاگرده‌یه‌كێ عیساى د گه‌ل خۆ بر دا ئه‌و وى نیشا وان بده‌ت ، وه‌كى ئنجیل ڤه‌دگێڕت ومه به‌رى نوكه ڤه‌گێڕاى ، وپشتى ئه‌و چووینه وى جهى یێ عیسا وحه‌وارییێن وى لـێ ( مه‌تتا ومرقس ولووقا ) دبێژن : یه‌هووذا چوو یه‌سووع ماچى كــر ؛ دا ئـه‌وێن د گه‌ل وى هاتین یه‌سووعى بنیاسن وبچن بگرن .. ووه‌سا چێبوو . و ( یووحه‌ننا ) دبێژت : نه‌خێر ! گاڤا یه‌هووذاى یه‌سووع دیتى ڕه‌ق ڕاوه‌ستا وحێبه‌تى بوو .. هنگى یه‌سووع ب خۆ ب نك وان ڤه چوو وگۆت : ئه‌زم یه‌سووعێ ناصرى ئه‌وێ هوین لـێ دگه‌ڕیێن !
ئــه‌رێ كیژ ریوایه‌ت یا دورسته ؟ ما ئه‌ڤه نه ( تناقض ) ه د مه‌زنتـرین مه‌سه‌لـێ دا ؟
ئه‌گه‌ر بێژین : ریوایه‌تا ( مه‌تتاى ) وهه‌ردو هه‌ڤالێن وى یا دورست بت تێبینىیا مه یا سىیێ ـ یا بۆرى ـ دێ جهێ خۆ گرت ، وئه‌گه‌ر ریوایه‌تا ( یووحه‌نناى ) یا دورست بت دێ ژێ ئێته زانین كو تشته‌كێ وه‌سا یێ چێبووى كو یه‌هووذا د ڤى مرۆڤى دا یێ كو دبێژت : ئه‌ز یه‌سووعێ ناصریـمـه ، كه‌فتبته گومانێ ، له‌و سێ جاران وى گـۆت : ئه‌ز یه‌سووعم ، وان باوه‌ر نه‌كر ، ویه‌هووذا نه‌چوو وى ماچى بكه‌ت دا ئێلچى بێن وى بگرن .
وپسیار ل ڤێرێ ئه‌ڤه‌یه : ئه‌رێ ئه‌و تشتێ عه‌جێب یێ چێبووى چ بوو ؟
ب تنێ د ده‌ست مه دا هه‌یه بێژین : خودێ ( شوبهه ) هاڤێته سه‌ر حه‌وارییه‌كى وئه‌و وه‌كى عیساى لـێ كر ـ وه‌كى قورئان دبێژت ـ وعیسا ژ ناڤ وان ڕاكر ، ویه‌هووذا ب ڤێ چه‌ندێ حه‌سیا ـ دویر نینه ژ هژمارا وان یا كێم زانیبت ـ له‌و د جهــ دا ڕاوه‌ستیا نه‌دا ونه‌ستاند .
🔹پێنج : ئنجیل ئاشكه‌را دكه‌ن كو به‌رى ببته ئه‌و شه‌ڤا عیسا تێدا هاتییه گرتن وى گـۆتبوو هه‌ڤالێن خۆ : هوین هه‌مى ئه‌ڤ شه‌ڤه دێ د من دا كه‌ڤنه شكێ ، وگاڤا هه‌ڤالـێ وى یێ ژ هه‌مییان نێزیكتـر بوطرسى گـۆتییێ : ئه‌گه‌ر هه‌مى د ته دا بكه‌ڤنه شكێ ئه‌ز ناكه‌ڤمه شكێ ، وى گـۆتێ : حه‌تا دبته سپێده سێ جاران تو دێ د من دا كه‌ڤییه شكێ ودێ حاشاتییا من كه‌ى .. ئه‌رێ ما ئه‌ڤه نه‌نیشانا هندێیه كو موعجزه‌یه‌كا وه‌سا دێ چێ بت كو حه‌وارى ـ د گه‌ل باوه‌رییا وان یا مه‌زن ـ دێ كه‌ڤنه شكێ وباوه‌ر ژ چاڤێن خۆ ناكه‌ن ؟
🔹شه‌ش : ژ گۆتنا ئنجیلـێ ئاشكه‌را دبت كو حاكمێ رۆمانى ب خۆ ژى عیسا نه‌دنیاسى ، له‌و ده‌مێ ئێلچییان ئه‌و برییه نك وى گـۆتێ : تویى مه‌لكێ جوهییان ؟ یان : تویى زه‌لامێ جه‌لیلى ، وى گـۆت : تو وه دبێژى ! مه‌عنا : جوهى ورۆمانى هه‌ردو د وى دا كه‌فتبوونه شكێ وئه‌و ب دورستى نه‌دنیاسى .
🔹حه‌فت : ل دۆر دویماهییا یه‌هووذاى یێ خائیـن ( ل دویڤ گۆتنا ئنجیلێ ) كتێبێن فه‌لان یێن كه‌فتینه هه‌ڤدژى ( وته‌ناقوضــێ ) ، ئنجیلا مه‌تتاى دبێژت : پشتى وى یه‌سووع نیشا جوهییان داى ئه‌و په‌شێمان بوو وهه‌ر سیهــ زیڤێن وان زڤڕاندنه‌ڤه ، به‌لـێ وان ئه‌و زیڤ ژێ وه‌رنه‌گرتن ، له‌و وى ئه‌و زیڤ هاڤێتنه به‌ر وان وچوو خۆ خندقاند .. (ئنجيلا مەتتاى : 27 / 3-6) به‌لـێ ( أعمال الرسل ) ( أعمال الرسل : 1 / 17-18) ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئه‌و ژ ڤى كارێ خۆ په‌شێمان نه‌بووبوو ، وئه‌و زیڤێن وى ب خیانه‌تێ وه‌رگرتین نه‌هاڤـێـتـن به‌لكى چوو بیستانه‌ك بۆ خۆ پێ كڕى ، وڕۆژه‌كێ ده‌مێ ئه‌و د ناڤ بیستانى دا ئه‌و كه‌فت وزكێ وى دڕیا !!
ڕێكا نه‌خۆشییان :
ومه‌خسه‌دا مه پێ ئه‌و ڕێكه یا كافران عیسا ـ ل دویڤ هزرا ئنجیلێ ـ لـێ برى حــه‌تـا ئــه‌و گه‌هاندییه وه‌ریسێ قناره‌كرنێ .. و ل ڤێرێ ژى ئه‌م دێ گۆتنا ئنجیلێ ب كورتى ڤه‌گێڕین ؛ دا بزانین كانێ ئه‌و چ دبێژت .
خودانێن ئـنـجـیـلان دبـێـژن : پـشـتـى وان یــه‌ســووع گــرتـى وان ئه‌و بره مالا ( قه‌یافاى ) ســه‌رۆكــێ كاهـنـان ، و ل وێـرێ مـه‌حـكـه‌مه پێ هاته كرن ، وحـوكم ب كوشتنێ ل سه‌ر هاته دان ، و ل ده‌مێ مه‌حكه‌مێ سه‌رۆكێ كاهنان گـۆتێ : تویى مه‌سیح كوڕێ خودێ ؟ وى گـۆت : تو وه دبێژى !
پشتى حــوكم ب مرنێ ل سه‌ر وى هاتییه دان وان تف كرێ وكولم وپێن لـێ دان ، و ب تڕانه‌ڤه گـۆتنێ : بێژه مه ئه‌ى مه‌سیح كانێ كى بوو ل ته داى ؟
وگاڤا بوویه سپێده جوهییان یه‌سووع گرێدا وبر ته‌سلیمى بیلاطسى كر .. بیلاطسى گـۆتێ : تویى مه‌لكێ جوهییان ؟ وى گـۆت : تو یێ وه دبێژى ! وهنگى كاهنان بێ به‌ختییێن خۆ دژى وى ب ڕێز دكرن ، ووى خۆ بێ ده‌نگ كربوو ، ئینا بیلاطسى گـۆتێ : ما ته گوهــ لـێ نابت ئه‌ڤه یێن چ شاهده‌یییێ ل سه‌ر ته دده‌ن ؟ به‌لـێ هه‌ر وى ده‌ى نه‌كر ، له‌و حاكم گه‌له‌ك ژ وى عه‌جێبگرتى بوو ..
وپشتى حوكم ب كوشتنێ ل سه‌ر وى هاتییه دان له‌شكه‌رى ئه‌و گرت وبره ئاڤاهییێ حوكمه‌تێ ، و ل وێرێ وان جلكێن وى ژ به‌ركرن وكراسه‌كێ سۆر كره به‌ر وده‌ستكه‌كێ ستـرییان وه‌كى تاجێ چێكر ودانا سه‌ر سه‌رى ، وداره‌ك كره دده‌ستێ وى یێ ڕاستێ دا وخۆ بۆ چه‌ماندن وگۆتن : سلاڤ ئه‌ى مه‌لكێ جوهییان ! وتف كرێ ، ودار ژێ ستاند و ل سه‌رى دا ، وپشتى تێر تڕانه بۆ خۆ پێ كرین وان ئه‌و كراس ژ به‌ركر وجلكێن وى كرنه به‌ر وبۆ هلاویستنێ بر .
وپشتى ل سه‌ر خاچێ ژى تێر تڕانه پێ هاتینه كرن ، وپشتى نیڤرۆیا ئه‌ینییێ ئه‌و هاته قناره‌كرن ، پشتى وى ب ده‌نگه‌كێ بلند كرییه هه‌وار : خودایێ من خودایێ من بۆچى ته ئه‌ز هێلام !
وپــشـتـى رحا وى هاتییه ستاندن له‌شێ وى هاته ڤه‌شارتن ( وڤه‌شارتنا وى ل وى جهى بوو یێ ئه‌و لـێ هاتییه كوشتـن ، وچونكى جوهییان هزر دكر ئه‌وێ هاتییه كوشتـن عیسایه وان جهێ قه‌برێ وى كره جهێ گلێشێ باژێڕى ! وپشتى سێ سه‌د سالان ده‌مێ باژێڕ كه‌فتییه ده‌ستێ فه‌لان وان كه‌نیسه‌ك ب ناڤێ ( كنیسه القیامة ) ل وێرێ ئاڤاكر ، ووان قیبلا جوهییان ( صه‌خره ) پێشڤه كره جهێ گلێشێ باژێڕى .. وگاڤا باژێڕ كه‌فتییه ژێر عه‌داله‌تا ئیسلامێ موسلمانان نه‌هێلا كه‌س ژ هه‌ردو لایان جهێن پیـرۆز یێن لایێ دى ب ڤان پیسه كاران بهه‌رمینت ، ودبێژن : عومه‌رى ب خۆ ب لفكا كراسێ خۆ گلێش ژ ( صه‌خرێ ) ڤه‌مالـى ) ، وپشتى ڤه‌شارتنا وى ب سێ ڕۆژان ، ل سپێده‌یا ئێك شه‌نبێ ئه‌و ژ گۆڕا خۆ ڕابوو وچوو عه‌سمانى ..
ڕاوه‌ستانه‌كا دى یا ڕه‌خنه‌یى :
ئه‌ڤه ب كورتى ریوایه‌تا ئنجیلێ بوو بۆ كوشتـن وهلاویستـن وڕابوونا عیساى ، ئه‌و باوه‌رییا فه‌لاتییا ئه‌ڤرۆ هه‌مى ل سه‌ر ڕادوه‌ستت ، وپشتى مه ئه‌و ڤه‌گوهاستى دا به‌رێ خۆ بده‌ینێ كانێ چ ڕاستى بۆ هه‌یه ..
و ل ڤێرێ ژى ئه‌م دێ گـۆتنا خۆ ل سه‌ر چه‌ند خاله‌كان لێكڤه‌كه‌ین :
🔹ئێك : ئه‌گه‌ر مرۆڤ پسیارێ ژ فه‌له‌كى بكه‌ت وبێژتێ : بۆچى خودایێ هه‌وه یه‌سووع ل سه‌ر ڕه‌نگێ مرۆڤى هاته خوارێ وخۆ ب ده‌ستێن مرۆڤان دا كوشتـن ؟ ئێكسه‌ر ئه‌و دێ بێژته ته : دا ئه‌و گونه‌ها مه ژ سه‌ر مه ڕاكه‌ت .. (وئنجيلێن وان ل پتـر ژ جهەكى ڤێ ئەگەرێ بو كوشتـن وهلاويستنا عيساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ددان) وئه‌گه‌ر بێژییێ : كیژ گونه‌هێ ؟ ئه‌و دێ بێژت : ئه‌و گونه‌ها بابێ مه ئاده‌مى وده‌یكا مه حه‌ووایێ كرى ده‌مێ ژ وێ دارێ خوارى یا خودێ گـۆتییێ : ژێ نه‌خۆن ؟
وئــه‌گــه‌ر تــو ل پــه‌رتـووكا وان یا پیـرۆز بزڤڕى دێ بینى ئه‌و ل جهه‌كى (ژ ( سفر حزقيال ) : 18 / 20-21 ) ب ئاشكــه‌رایــى دبــێـژن : (( ئه‌و نه‌فسا خه‌له‌تییێ بكه‌ت ئه‌و دمرت ، كوڕ چویێ ژ گونه‌ها بابێ ناهلگرت ، وباب چویێ ژ گونه‌ها كوڕێ ناهلگرت ، باشییا مرۆڤێ باش بــۆ وییـه ، وخرابییا مرۆڤێ خراب ل سه‌ر وییه ، ڤێجا ئه‌گه‌ر مرۆڤێ خراب ژ هه‌مى خه‌له‌تییێن خۆ یێن وى كرین زڤڕى ، وفه‌رمانێن من پاراستـن ، ودادى وكارێ ڕاست كر ئه‌و دێ مینته زێندى ونامرت .. )) ، و ل جهه‌كى دى ( الرسالة إلى مؤمني روما : 5 / 12) هه‌ر ئه‌ڤ په‌رتووكا ( پیرۆز ! ) ڤێ گـۆتنا خۆ دهه‌ڕفینت ده‌مێ دبێژت : (( ل سه‌ر ده‌ستێ مرۆڤه‌كى [ كو ئاده‌مه ] گونه‌هــ ب سه‌ر عاله‌مێ دا هات ، و ب هاتنا گونه‌هێ مرن هات ، ومرن ب سه‌ر هه‌مى مرۆڤان فه‌ربوو ؛ چونكى ئه‌و هه‌مى گونه‌هكار بوون )) ڤێجا ل شوینا خودێ مه هه‌مییان بـمـرینت وى ( كوڕێ خۆ یه‌سووع ) هنارت دا ئه‌و ب ده‌ستێن مرۆڤان بێته كوشتـن وپێش مه‌ڤه ببته قوربان وگونه‌هێ ژ سه‌ر مه ڕاكه‌ت . (التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ، بث 2388 ) ڤێجا نزا ل نك خودێ كیژ گونه‌هــ مه‌زنتـره : كو ئاده‌م ژ داره‌كا به‌حه‌شتێ بـخـۆت ، یان ژى مرۆڤ كوڕێ وى ڕه‌زیل كه‌ن وبكوژن وبهلاویسن ؟!
🔹دو : ومن گرتى مه باوه‌ر ژ ڤێ چیڤانۆكا بۆرى كر ، چیڤانۆكا گونه‌هكارییا نفشێ مرۆڤى ژ به‌ر گونه‌ها ئاده‌مى ، ئه‌رێ بۆچى ئه‌ڤ گونه‌هه ب كوشتنا هابیلێ كــوڕێ ئاده‌مــى ڕانـه‌بوو ، بۆچى دێ ب كوشتنا عیساى ڕابت ئه‌وێ پشتى ئاده‌مى ب هزاران سالان هاتى ؟ ئه‌ڤه چ حوكمه‌كێ ڤاژییه ؟! وپشتى هنگى ئه‌ڤه چ عه‌داله‌ته خودێ دكه‌ت گونه‌هكارى ب خۆ بـهێلت وئێكێ دى یێ پشتى وى ب هزاران سالان بێت پێش گونه‌ها وى ڤه جزا بده‌ت ؟
🔹سێ : مــه دڤـێـت پسیار بكه‌ین : ئه‌رێ ئاده‌مى وحه‌ووایێ ده‌مێ گونه‌هــ كرى ئه‌و ژ گونه‌ها خۆ په‌شێمان بوو وتۆبه‌كر یان نه ؟ ئه‌گه‌ر بێژن : نه .. دێ كتێبا خۆ یا پیـرۆز دره‌وین ده‌رێخن ، وئه‌گه‌ر بێژن : ئه .. چو مه‌عنا بۆ كوشتـن وهلاویستنا عیساى نامینت ؛ چونكى دڤێت هنگى بێژین : وى خۆ گۆرى گونه‌هه‌كا ژێ چوویى كر !
🔹چار : فـه‌لـه دبـێـژن : یه‌سووع ژ دو طەبیعه‌تان یێ پێكهاتییه : طەبیعه‌تێ خودایى ( لاهووتى ) وطەبیعه‌تێ مرۆڤى ( ناسووتى ) ، ودا ئه‌و ڤێ گرێكێ ل به‌ر مه ڤه‌كه‌ن كاثوولیكى دبێژن : وه‌كى تێكه‌لـییا رحێ د گه‌ل له‌شى ، وئه‌رثووذوكس دبێژن : وه‌كى تێكه‌لـییا ئاڤێ د گه‌ل ماستى .. وئه‌گه‌ر تو بێژییه وان : ئه‌رێ ئه‌وێ هاتییه كوشتـن كیژ طەبیعه‌تێ وى بوو ؟ ئه‌و دێ بێژن : طەبیعه‌تێ وى یێ ناسووتى بوو .
وئه‌م دبێژین : ئه‌گه‌ر ڕاست بت ئه‌و هاتبته كوشتـن دڤێت هه‌ردو طەبیعه‌تێن وى هاتبنه كوشتـن وصه‌لبكرن ؛ چونكى نه‌خۆشى ده‌مێ دگه‌هته له‌شى رح ژى پێ دئێشت وئه‌و تشتێ دگه‌هته ئاڤێ دگه‌هته ماستى ژى .. وئه‌ڤه یا به‌رعه‌قل نینه ؛ چونكى ئه‌و خوداینییا مرۆڤ بشێنێ نه‌خوداینییه .
🔹پێنج : مه دڤێت پسیاره‌كێ بكه‌ین : ئه‌رێ كوشتنا مه‌سیحى ب دلـێ وى بوو یان نه ؟
د ئـنـجـیـلێ دا هاتییه كو به‌رى یه‌سووع بێته گرتن وى نڤێژ دكر ودگـۆت : (( بابۆ ئه‌گه‌ر چێ ببت بلا ئه‌ڤ په‌رداغه د سه‌ر من ڕا ببۆرت )) ، ووێ شه‌ڤێ هه‌مییێ ئه‌و یێ غه‌مگین بوو ونه‌دشیا بنڤت ، ودگـۆته شاگرده‌یێن خۆ : بۆ مـرنـێ ئه‌زێ خه‌مگینم ! مه‌عنا : ب دلـێ وى نه‌بوو ئه‌و بێته كوشتـن ، و د گه‌ل هندێ ژى ئه‌و هاته كوشتـن ، ڤێجا نزا چاوا ئه‌و دێ خودێ بت ؟ وئه‌گه‌ر ب دلـێ وى بت ئه‌و هاتبته كوشـتـن بۆچى دێ جوهییان ( یان یه‌هووذاى ) تاوانبار كه‌ین ؟
🔹شه‌ش : ژ ڕاستىیێن دیرۆكى یێن ئاشكه‌رایه كو فه‌له ب خۆ ل سێ سه‌د سالێن ئێكێ ژ دیرۆكا وان ـ وپشتى هنگى ژى ـ د مه‌سه‌لا كـوشـتـن وهلاویستنا عیساى دا ل سه‌ر ئێك بۆچوونێ نه‌بوون وگه‌له‌ك كـۆم وده‌سته‌ك د ناڤ وان دا هه‌بوون دگـۆتن : عیسا نه‌هاتییه كوشتـن وهلاویستـن .
( الأب فرنسیس ) دبێژت : ل سه‌دسالێن ئێكێ ده‌سته‌كه‌ك د ناڤ فه‌لان دا هه‌بوو دگـۆتنێ : ( دوسیت ) وان دگـۆت : عیسایێ مه‌سیح نه‌هاتییه كوشتـن به‌لكى ئێكێ دى ل شوینا وى هاتبوو گرتن وكوشتـن وئه‌و بوو عه‌سمانى یێ هاتییه بلندكرن .. وپشتى ڤه‌گێڕانا ڤێ بۆچوونێ ( الأب فرنسیس ) ڕه‌خنێ لـێ دگرت !
وگه‌له‌ك ده‌سته‌كێن دى ژى د ناڤ فه‌لان دا هه‌بوون باوه‌رى ب كوشتنا مه‌سیحى نه‌دئینا ، وكتێبێن دیرۆكێ ناڤێن وان ڤه‌دگێڕن ، وگه‌له‌ك جاران زانایێن دینێ فه‌لان ده‌مێ ڕه‌خنێ ل ( سه‌رداچوویان ) دگرن ناڤێن وان ده‌سته‌كان ڤه‌دگوهێزن یێن كو باوه‌رى ب صه‌لبكرنا مه‌سیحى نه‌دئینا .
وئنجیلا ( به‌رناباى ) ژى ئه‌وا فه‌لێن ئه‌ڤرۆ باوه‌رییێ پێ نائینن ب ئاشكه‌رایى باوه‌رییێ ب خوداینى وكوشتـن وصه‌لبكرنا عیساى نائینت ، وئه‌و دبێژت : خودێ هنده‌ك ملیاكه‌ت د هه‌وارا مه‌سیحى هنارتن ووان مه‌سیح بلندكره عه‌سمانێ سىیێ ، وجوهییان مرۆڤه‌كێ دى یێ وه‌كى مه‌سیحى ( وئه‌و دبێژت : ئه‌و مرۆڤ یـه‌هـووذا بوو ) گرت وئه‌و بر كوشت . (ل دور بەرناباى وئنجيلا وى برێنە : پەرتووكا ( المسيحية ) يا د. أحمد شلبي ، بپ 185-193)
🔹حـه‌فـت : باوه‌رییا صـه‌لـبـكـرنا ( خودێ ) باوه‌رییه‌كا ( وثنى ) یه ، به‌رى فه‌لان ل نك هندۆك وچینىیان هه‌بوو ، هندىیان دگـۆت : كرشنا كوڕێ نه‌خرى یێ خوداوه‌ند فشنۆى بوو ، كرشنا هات وخۆ دا كوشتـن دا گونه‌هێن خه‌لكى ژێ ببه‌ت ، و ( بوذییان ) دگـۆت : بۆذا خودێ ژى بوو ومرۆڤ ژى بوو ، ئه‌و هات وخۆ كره قوربان دا خه‌لكى ژ گونه‌هان پاقژ بكه‌ت .. وئه‌ڤه هندێ دگه‌هینت كو فه‌لان باوه‌رییا ( خــودایــنـییا عـیـسـاى ) و ( هــلاویــســتـن وخـۆگـۆریكرنا وى ) باوه‌رییه‌كا ( وه‌ثەنى ) یه ، و ب ڕێكا كافران یا هاتییه د ناڤ فه‌لان دا .
قورئان ودویماهییا عیساى :
قــورئان د دو جــهــان دا ب ئاشــكــه‌رایـى دبێژت كو عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب ده‌ستێن دوژمنێن وى نه‌هاتییه گرتن وكوشتـن وه‌كى ئسرائیلى هزر دكه‌ن ، به‌لكى خودێ ئه‌و ـ ب ڕه‌نگه‌كێ په‌رده‌دڕ ـ ژ ده‌ستێن نه‌یارێن وى ڕزگاركر ، به‌لـێ قـورئانێ ب به‌رفره‌هى نه‌گـۆتییه كانێ خودێ چاوا ئه‌و ژ ده‌ستێن وان رزگار كرییه ، ب تنێ ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئه‌وێن كوشتنا عیساى خواستى وكار بۆ كرى د وى دا كه‌فتنه شكێ ومه‌سه‌له ل به‌ر وان ئالـۆز بوو ، وخودێ عه‌بدێ خۆ عیسا بلندكره عه‌سمانى ، قورئان دبێژت :(وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا . بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا ـ و ژ بــه‌ر وێ گــۆتـنـا وان ب تڕانه‌كرن ڤه گـۆتى : كو مه عیسایێ مه‌سیح كوڕێ مه‌ریه‌مێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ یێ كوشتى ، ووان عیسا نه‌كوشتییه ونه هلاویستییه ، به‌لكى مه‌سه‌له ل به‌ر وان به‌رزه‌بوویه ، وئـه‌و هه‌مى د ده‌رحه‌قا وى دا ب گومان وحێبه‌تینه ، ژبلى دویكه‌فتنا هنده‌ك هزران چو زانـیـن ل نك وان نــیــنــه ، وئـــه‌و د كوشتنا وى دا دپشت ڕاست نینن ، به‌لكى ب گومانن . به‌لكى خودێ ئه‌و ب نك خۆ ڤه یێ بلندكرى ، وئه‌و ژ كافران یێ پاقژكرى ، وخودێ د ملكێ خـۆ دا یێ زال بوویه ، و د كار وڕێڤه‌برنێ دا یێ كاربنه‌جهــ بوویه ) [ النسا‌ء 157-158 ] .
وچونكى قورئان ل جهه‌كێ دى په‌یڤا ( متوفیك ) به‌رى ( ورافعك إلي ) بۆ عیساى ب كار دئینت ده‌مێ دبێژت : (إِذْ قَالَ اللَّهُ يَاعِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنْ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ ) [ آل عمران : 55 ] هنده‌ك زانایێن موسلمان بۆ هندێ چوون كو عیسا یێ مرى مرنه‌كا طەبیعى ، پاشى رحا وى بۆ عه‌سمانى یا هاتییه بلندكرن (ل دور ڤێ هزر وبوچوونێ برێنە : كتێبا ( المسيحية ) يا د. أحمد شلبي ، بپ 37-52) ، به‌لـێ ئه‌ڤ بۆچوونا هه یا د جهێ خۆ دا نینه ، ویا دورست ئه‌وه عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب ساخى ب رح وله‌ش ڤه بۆ عه‌سمانى یێ هاتییه بلندكرن ، وئه‌ڤه ئێك ژ وان موعجزه‌یانه یێن خودێ ب تایبه‌تى داینه وى .. ومه‌خسه‌د ب په‌یڤا ( متوفیك ) وه‌كى به‌رى نوكه ژى مه ڤه‌گێڕاى نڤاندنه ، یه‌عنى : ده‌مێ ئه‌و هاتییه بلندكرن ئه‌و یێ نڤستى بوو .
ویا زانایه كو ئێك ژ نیشانێن مه‌زن یێن هاتنا ڕۆژا قیامه‌تێ ئه‌وه عیسا ـ سلاڤ لـێ بن ـ دێ ئێته خوارێ وئه‌و و ( محمد المهدی ) پێكڤه دێ ( ده‌ججالـى ) كوژن ، وپشتى ئه‌و ژییێ خۆ ل عه‌ردى دبۆرینت دێ مرت مرنه‌كا طەبیعى . (حەديسێن هاتنە خوارا عيساى ژ عەسمانى ل دويماهیيا زەمانى بوخارى وموسلم ڤەدگوهێزن)
ژییێ عیساى وسالـۆخه‌تێن وى :
د قورئانێ وحه‌دیسان دا نه‌هاتییه كانێ عیسا پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ ل سالا چه‌ندێ هاتبوو سه‌ر دنیایێ وچه‌ند سالان ل دنیایێ مابوو ، وكانێ ژییێ وى ل ده‌مێ ئه‌و هاتییه بلندكرن چه‌ند بوو ، و د ژێده‌رێن فه‌لان یێن نوى دا هاتییه كو بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ل سالا پێنجێ یان شه‌شێ به‌رى زایینێ بوو ، وده‌سپێكا خزمه‌تا وى ( پێغه‌مبه‌رینییا وى ) ل سالا ( 26 یان 27 ) ێ بوو ، وكوشتـن وڕابوونا وى ل سالا ( 30 ) ێ بوو .
(برێنە: التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ، بپ 1860-1861)
وئه‌گه‌ر ئه‌ڤ دیرۆكه د دورست بن مه‌عنا : ده‌مێ عیسا هاتییه بلندكرن ژییێ وى ل دۆرێت ( 35 ) سالـییێ بوو .
و ژ هنده‌ك زانایێن موسلمان دئێته ڤه‌گوهاستـن كو ژییێ عیساى ل ده‌مێ بلندكرنێ ( 33 ) بوو ، وئه‌و دبێژن : پشتى عیساى ب پێنج سالان ده‌یكا وى مه‌ریم ل ( 53 ) سالـییێ چووبوو به‌ر دلـۆڤانییا خودێ . ( برێنە : البداية والنهاية 2 / 94-95)
و ل دۆر سالـۆخـه‌تێـن عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ پێغه‌مبه‌رێ مه ـ سلاڤ لـێ بن ـ د چه‌ند حه‌دیسه‌كان دا ئاشكه‌را دكه‌ت كو وى ل شه‌ڤا معراجێ عیسا دیتبوو وئه‌و مرۆڤه‌كێ ناڤنجى بوو ب به‌ژنا خۆ ڤه ، نه‌یێ كورت بوو نه‌یێ درێژ ، وڕه‌نگێ وى یێ سۆر بوو تو دا بێژى وێ گاڤێ ژ سه‌رشۆیێ ده‌ركه‌فتبوو ، یێ سه‌ر خه‌له‌ك بوو وناڤ ملێن وى دپان بوون .. (بوخاری ڤان حەدیسان ڤەدگوهێزت)
ته‌ورات ومزگینیدانا ب موحه‌ممه‌دى :
ئه‌وێن خۆ ب دویكه‌فتى بۆ عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ دزانن ل وێ باوه‌رێنه كو په‌رتۆكا وان ئه‌وا ب ناڤێ ( په‌رتووكا پیـرۆز ) دئێته ناسیـن به‌حسێ هژماره‌كا سه‌رهاتــییـێـن دیــرۆكــێ كــرییه هێشتا ئه‌و چێ نه‌بووین ، وه‌كى : سه‌رهاتییا ( قوورش) ى و ( بـختنصه‌ر ) ى و هــــژماره‌كا سه‌رهاتییێن دى .. و ئه‌ڤ چه‌نده ل بــــه‌ر مــــه مــوسلمانان نه تشته‌كێ غه‌ریبه ؛ چونكى مه باوه‌رى هه‌یه كو ئێك ژ به‌رچاڤـتـرین نیشانێن پێغه‌مبه‌رینییا پێغه‌مبه‌ران ئه‌وه خودێ وان ب هنده‌ك سه‌رهاتییێن دیرۆكى ئاگه‌هدار دكه‌ت به‌رى چێ بـبـن ، به‌لـێ پسیارا مه ژ وان ئه‌ڤه‌یه :
ئـه‌رێ كیتابا هـــه‌وه بــه‌حــســـێ پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ ژى ـ چ ب باشــى بت چ ب خرابى ـ كرییە یان نه ؟
ئه‌گه‌ر ئه‌و بێژن : نه ! ئه‌م دێ بێژین : ئه‌رێ ما ستاندنا ئورشه‌لیمێ چه‌ند ساله‌كان ژ لایێ ( قوورش ) ى ڤه مه‌زنـتـره ژ ستاندنا وێ و ( مصر ) ێ و گه‌له‌ك وه‌لاتێن دى ژى ژ لایێ تاگیـرێن پێغه‌مه‌رێ ئیسلامێ ڤه ؟
ئه‌ڤه ئێك ..
یا دووێ : قــورئانا مــه ل گــه‌لــه‌ك جهان ئاشكه‌را دكه‌ت كو مووساى وعیساى هه‌ر دووان ـ سلاڤ لـێ بن ـ مزگینى ب هاتنا پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ یا دایه ئسرائیلییان وسۆزا ژ وان وه‌رگرتى كو هه‌ر جاره‌كا ئه‌و پێغه‌مبه‌ر بێت ئه‌و ب دویڤ بكه‌ڤن وباوه‌رییێ پێ بینن ، ودیرۆك ئاشكه‌را دكه‌ت كو ل ده‌مێ هاتنا پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ جوهى وفه‌لان د ناڤبه‌را خۆ دا ـ و د ناڤ وان ملله‌تێن ل ده‌ور وبه‌رێن خۆ ژى دا ـ به‌لاڤ دكر كو نێزیكه پێغه‌مبه‌ره‌ك بێته هنارتن .. پاشى پشتى ئه‌و پێغه‌مبه‌ر هاتى ووان باش زانى كو ئه‌ڤه ئه‌و پێغه‌مبه‌ره وان خۆ بێ ده‌نگ كر وكافرى پێ كر ، وئێدى نه‌گـۆتن : نێزیكه پێغه‌مبه‌ره‌ك بێت !!
ومرۆڤ ئه‌گه‌ر ل كیتابا ئسرائیلییان یا نوكه بزڤڕت و د گه‌ل وێ ده‌ستێڤه‌دان وگوهۆڕینێن به‌رده‌وام یێن حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژى ئه‌و ل سه‌ر دكه‌ن دا ڕاستییێ ل به‌ر خــه‌لـكـى ڤه‌شێرن به‌لـێ هێشتا شوین خه‌رتـۆكێن ڤان مزگینیدانان تێدا دئاشكه‌رانه ، و ل ڤێرێ ئه‌م دێ هنده‌ك ده‌قێن په‌رتۆكا وان یا پیـرۆز ل به‌ر چاڤ دانینن بۆ هندێ دا بزانین كو قورئان یا حه‌ق بوویه ده‌مێ گـۆتى : پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ ب ناڤ وسالـۆخه‌ت د ته‌وراتێ وئنجیلێ دا هاتییه ..
ل سه‌رى دێ بێژین : ( په‌رتووكا پیـرۆز ) ب خۆ ئاشكه‌را دكه‌ت كو هه‌ردو پێغه‌مبه‌رێن ئسرائیلییان یێن مه‌زن ملله‌تێ خۆ ئاگه‌هدار كرینه كو پێغه‌مبه‌رینى یان مه‌له‌كووتا خودێ ـ وه‌كى ئه‌و دبێژن ـ دێ ژ وان ئێته ستاندن وبۆ ملله‌ته‌كێ دى یێ بــیـانى ژ وان دێ ئێته دان ، ملله‌ته‌كێ وه‌سا كو ژ ده‌رحه‌ق بێته‌ده‌ر وكارى پێ بكه‌ت .. وبۆ نـمـوونه :
1- د ( ســفـــر التثنیة ) دا 18 / 15 ئه‌ڤ گـۆتنا مووسا پێغه‌مبه‌رى هاتییه : ( يقيم لك الرب الهك نبيا من وسطك من اخوتك مثلي( ب ڤی رەنگی د چاپا (1990)دا هاتییە ، و دەمێ خودانێن کیتانێ زانی ئەڤە بەحسێ پێغەمبەرێ ئیسلامێ یە رابوون دچاپا (1992) دا ـ کتاب الحیاة ــ تەحريفەكا ئاشكەرا ل سەر دەقـێ وێ كر دا ب ڤی رەنگی لێ بێت : (( سيقيم الرب فيكم نبياً مثلي من بني اسرائيل )) وتەحريف ژ هندێ ئاشكەراترە مروڤ تەعليقێ ل سەر بدەت) ـ خودایێ ته [ وگـۆتن بۆ ملله‌تێ ئسرائیلىیه ] د نیڤا برایێن ته دا [ وبرایێن ئسرائیلییان ئیسماعیلینه ] پێغه‌مبه‌ره‌كێ وه‌كى من دێ دانت )) .
2- د ( سفر التثنیة ) دا 18 / 17-21 هاتییه مووسا دبێژت: (( قال لي الرب: أقيم لهم نبياً من وسطك من إخوتك مثلي لة تسمعون ـ خودێ گـۆته من : د ناڤبه‌را برایێن ته دا پێغه‌مبه‌ره‌كێ وه‌كى من [ وه‌كى مووساى ] ئه‌ز دێ دانم هوین دێ گوهدارییا وى كه‌ن .. )) وئه‌گه‌ر ئه‌و بێژن ـ وه‌كى دبێژن ـ مه‌خسه‌د ب وى پێغه‌مبه‌رى عیسایه ، دێ بێژین : ( سفر التثنیة 34 / 10 ) دبێژت : پشتى مووساى چو پێغه‌مبه‌رێن وه‌كى وى د ناڤ ئسرائیلییان دا ڕانه‌بووینه .
3- د ( انـجـیل مـتى ) دا 21 / 43 ئـه‌ڤ گـۆتنا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ هاتییه : (( لذلك أقول لكم : إن ملكوت الله ينزع منكم و يعطى لأمة تعمل أثماره ـ له‌و ئه‌ز بۆ هه‌وه [ وئاخفتـن بۆ ئسرائیلییانه ] دبێژم : هندى مه‌له‌كووتا خودێیه دێ ژ هه‌وه ئێته ستاندن وئه‌و بۆ ملله‌ته‌كێ كارى ب به‌رێ وێ بكه‌ت دێ ئێته‌دان )) ومه حه‌قێ هه‌ى پسیارا شرۆڤه‌كه‌رێن ئنجیلێ بكه‌ین : ئه‌رێ ئه‌و ملله‌ت دێ كى بن ؟
پــشــتـــــى ڤێ دێ بێژین : ل ده‌مێ هاتنا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئسرائیلى ل هیڤییا سێ كه‌سان بوو : ئیلیائى ، ومه‌سیحى ، وپێغه‌مبه‌رى .. (بەرى نوكە ئەڤ چەندە مە ڤەگێرایە برێنە بپ ( 46 ) ێ ژ ڤێ کتێبێ) وئه‌گه‌ر یه‌حیا پـێـغـه‌مبه‌ر [ یووحه‌ننا ] ئیلیا‌ء بت وه‌كى ئنجیلا مه‌تتاى 11 / 14 و 17 / 10-13 دیار دكه‌ت ، وعیسا مه‌سیح بت وه‌كى ئنجیلا مه‌تتاى 1 / 1 دبێژت ، ئه‌رێ ئه‌و پێغه‌مبه‌رێ دى یێ ئسرائیلییان چاڤه‌ڕێیى بۆ دكر دێ كى بت ؟
و ( سفر التكوین ) 17 / 18-20 ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئیبـراهیمى دوعایه‌ك بۆ كوڕێ ئیسماعیلى ژ خودێ كر ، ئینا خودێ گـۆتێ : (( وأما إسماعيل فقد سمعت لك فية ها أنا أباركة أثمرة وأكثرة كثيراً جداً ، اثني عشر رئيساً يلد وأجعلة أمة كبيرة ـ یا ته ڤیاى بۆ ئیسماعیلى من گوهــ لـێ بوو ، ئه‌ز دێ وى پیـرۆز كه‌م ، دێ به‌رى ژ وى ده‌م ودێ وى گه‌له‌ك بۆش كه‌م ، دوازده سه‌رۆك دێ وى بن وئه‌ز دێ وى كه‌مه ئومـمه‌ته‌كا مه‌زن )) و د ده‌قا عبرى یا ته‌وراتێ دا هاتییه : (( وأكثرة بمأد مأد )) ومه‌ئدمه‌ئد زاركرنا عبرییه بۆ په‌یڤا ( موحه‌مـمـه‌د ) یا عه‌ره‌بى . (قورئان ژى د ( سورة البقرة ) دا ئايەتێن ( 127-129 ) ئاشكەرا دكەت كو ئيبـراهيمى دوعا ژ خودێ كرن كو ئەو پێغەمبەرەكى د ناڤ دووندەها ئيسماعيلى دا بهنێرت . ژ لايەكێ دیڤە هندەك زانايێن جوهیيان پشتى موسلمان بووين ـ وەكى سەيدا رحـمـت اللە الهندى دبێژت ـ وان ب خو دياركر كو ئەڤێ بەحسێ وى هاتیيە كرن ژ موحەممەدى پێڤەتر كەسێ دى نينە ؛ چــونــكـى حسێبا ئەبجەدى يا پەیڤا ( بماد ماد ) هندى يا ناڤێ ( محمد ) ییەكو ( 92 ) ە ، هەر وەسا حسێبا پەیڤا ( لغوى غدول ) ژى ئەوا د زمانێ وان دا بەرامبەر : ( لشعب كبير ) هاتى ( 92 ) ە!)
و د ( سفر التثنیة ) دا 33 / 2 هاتییه ، دبێژت : (( أقبل الرب من سيناء ، وأشرف عليهم من ساعير ، وتألق في جبال فاران.. ـ خودێ ژ سینائێ هات ، و ل ساعیرێ هاته هنداڤى وان ، و ل چیایێ فاران برسقى .. )) .
د ڤێ پارچه‌یێ دا ئیشاره‌ته‌كا ئاشكه‌را بۆ پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ هاتییه دان .. ده‌مێ دبێژت : خودێ ژ سینائێ هات ، مه‌به‌ست پێ دانا ته‌وراتێ یه بۆ مووساى چونكى سینا‌ء ئه‌و چــیــا بـــوو یــێ خودێ لـێ د گه‌ل مووساى ئاخفتى . وده‌مێ دبێژیت : ل ساعیرێ هـاتـه هـنـداڤـى وان ، مه‌به‌ست پێ دانا ئنجیلێیه بۆ عیساى ، ژ به‌ر كو ( ساعـیـر ) ناڤێ وى چیایه یێ دكه‌ڤیته نێزیكى باژێڕێ ( الناصره ) ئه‌و جهێ عیسا لـێ بووى ، وده‌مێ دبێژت : ل چیایێ فاران برسقى ، مه‌به‌ست پێ دانا قورئانێیه بۆ موحه‌مـمه‌دى ـ سلاڤ لـێ بن ـ چونكى ( فاران ) ناڤێ وى چیایه ئه‌وێ د كــه‌فــتـه ب ره‌خ باژێرێ مه‌كه‌هێ ڤه ، ئه‌و جهێ ئێكه‌مین جار قورئان لـێ هاتییه خوارێ !
و ل جهه‌كێ دى ژى به‌حسێ فارانێ وئه‌وێ دێ ژ فارانێ ڕابت د ته‌وراتێ دا هاتییه كرن ، د ( سفر حبقوق ) دا 3 / 3-6 هاتییه : (( خودێ ژ تیمانێ [ و د هـنـده‌ك چاپان دا : ژ ئه‌دوومێ ] هاتییه ویێ پیـرۆز [ القدوس ] ژ چیایێ فارانێ هات ، مه‌زنییا وى عه‌سمان ڤه‌گرت ، و عه‌رد ژ ته‌سبیحا وى تژى بوو .. )) .
وكانێ چاوا په‌رتووكا وان یا پیـرۆز ب ئاشكه‌رایى به‌رچاڤ دكه‌ت كو مه‌له‌كووتا خودێ ـ یان پێغه‌مبه‌رینى ـ دێ ژ ئسرائیلییان ئێته ستاندن وبۆ ملله‌ته‌كێ دى دێ ئێته دان ، وه‌سا دیار دكه‌ت كو ده‌سهه‌لاتدارییا دنیایێ ژى دێ ژ وان ئێته ستاندن وه‌كى د ( سفر الـتـكـویـن ) دا 49 / 10 ژ كـیـس ده‌ڤێ یه‌عقووبى ـ ئسرائیلى ـ ب خۆهاتى : (( كاشۆیێ فه‌رماندارییێ ژ ( یهوذا ) ى نائێته ستاندن .. حه‌تا شیلـۆن نه‌ئێت .. )) .
وپسیار ل ڤێرێ دێ ئه‌ڤه بت : ئه‌رێ شیلۆن كییه ؟ و سالۆخه‌تێن وى چنه ؟
د چاپا سالا ( 1811 ز ) دا ژ ته‌وراتێ ل شوینا په‌یڤا شیلـۆن دبێژت : (( الذى هـــو لـــه وإلیه تجتمع الشعوب )) و د چاپا سالا ( 1844 ) دا ب ڤى ڕه‌نگییه : (( الذى له الكل و إیاه تنتظر الأمم )) و د چاپا سالا ( 1992 ) دا پـه‌یڤا ( شیلوه ) هاتییه و د شرۆڤه‌كرنا وێدا گۆتییه : (( ومعناه : من له الأمر )) . (وخودانێن (كتێبا ( التفسير التطبيقي للكتاب المقدس ) د شەرحا پەیڤا شيلوە دا دبێژن : تێگەهشتنا ڤێ پارچەیێ يا ب زەحمەتە ، دبت شيلوە ناڤەکێ دى يێ مسياى بت .. هتد)
ژ ڤان پارچه‌یێن هلبژارتى دئێته زانین كو ئه‌و شیلۆنێ دێ ل پاشه‌رۆژێ ئێت ودویـمـاهــییا فــه‌رمانــدارییا یه‌هوذاى دێ ل سه‌ر ده‌ستێ وى بت ، ئه‌ڤ كه‌سه ژ سالۆخه‌تێن وییه : هه‌مى دێ بۆ وى بت ، وملله‌تێ ئسرائیلى وگه‌له‌ك ملله‌تێن دى ژى دێ چاڤه‌رێیى وى بن وكه‌ڤنه ژێر ده‌ستێ وى ل نك وى كۆم بن .. وئه‌ڤ سالـۆخه‌ته هه‌مى ب تنێ ل نك پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ ـ سلاڤ لـێ بن ـ هه‌بوون ، پشتى هاتــنــا وى ده‌سهه‌لاتدارى ـ یا دینى ویا دنیایێ ژى ـ ژ ئسرائیلییان هاته وه‌رگرتن و ب تنێ ئه‌و بوویه یێ هنارتییێن گه‌له‌ك ملله‌تان ل نك كۆم بووین وباوه‌رى پێ ئیناى وگوهدارییا وى كرى .
و د ( سفر إشعیا ) ى دا 21 / 13-17 ب ڕه‌نگه‌كێ وه‌كى ڕۆژا خزیرانێ ئاشكه‌را به‌حسێ پێغه‌مبه‌رى ـ ســـــــلاڤ لـێ بن ـ دئێته كـــــرن ده‌مێ دبێژت : (( وه‌حییه‌ك ژ لایێ وه‌لاتێ عه‌ره‌بان : ئه‌ى كاروانێن دادانییان ب شه‌ڤ هوین دێ ل صه‌حرایێن وه‌لاتــێ عـه‌ره‌بان مینن ، ڤێجا هوین ئه‌ى خه‌لكێ ته‌یـمـائێ ئاڤێ بۆ یێ تێهنى بینن ، و ب نانى پێشوازییێ ل وان بكه‌ن یێن ڕه‌ڤین ؛ چونكى ئه‌و ژ شیـرێ رویسكرى وكڤانێ شـداندى و ژ به‌ر گه‌رمییا شه‌ڕى یێن ڕه‌ڤین ، چونكى ئه‌ڤه ئه‌وه یا خودێ گـۆتىیه مــن : د ساله‌كێ دا یا وه‌كى سالا كرێگرتییه‌كى هه‌مى مه‌زنییا قیدارى دێ پویچ بت ، وتیرهاڤێژێن زیره‌ك ژ دوونده‌ها قیدارى دێ كێم بن .. )) .
ئه‌ڤه به‌حسێ مشه‌ختبوونا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ وهه‌ڤالێن وییه ژ مه‌كه‌هێ بۆ وه‌لاتێ ته‌یـمـائێ و ب دورستى بۆ باژێڕێ ( یه‌ثربێ ) ، وخه‌لكێ ته‌یمـائێ ( ئه‌وس وخه‌زره‌جینه ) ئه‌وێن د هه‌وارا مشه‌ختییان هاتین وئه‌و د ناڤ خۆ دا حه‌واندین ، ویا زانایه كو ل شه‌ڤا پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ ژ مال ده‌ركه‌فتى ومشه‌خت بووى قوره‌یشییان ( نه‌ڤییێن قیدارێ كوڕێ ئیسماعیلى ) شیـرێن خۆ بۆ وى رویس كــربوون و ل به‌ر ده‌رگه‌هێ مالا وى ڕاوه‌ستابوون ، وپشتى ئه‌و گه‌هشتییه مه‌دینێ ب ساله‌كێ ئه‌و د شه‌ڕه‌كى دا ( كو شه‌ڕێ به‌درێ بوو ) ب سه‌ر قوریشییان كه‌فت وحه‌فتێ زه‌لام ژ وان كوشتـن و ب ڤێ چه‌ندێ مه‌زنییا قوره‌یشییان د چاڤێن عه‌ره‌بان دا شكه‌ست ، وهژمارا شه‌ڕكه‌رێن وان كێم بوو .. ئه‌رێ ژ ڤێ ما هه‌وجه‌یه مرۆڤ ده‌لیله‌كێ دى بینت ؟
وهه‌ر د ( سفر إشعیا ) ى دا 42 / 10-13 هاتییه : (( ستـرانه‌كا نوى بۆ خودێ بستـرینن ، گه‌لـى ڕێڤنگان ل نیڤا ده‌ریایان وگه‌لى خه‌لكێ گزیرتان ل هه‌مى لایێن عه‌رد ته‌سبیحا وى بكه‌ن ، وصه‌حرا وباژێڕێن وى ووه‌لاتێ قیدارى یێ ئاڤا بلا ب ناڤێ وى گازى بكه‌ن ، خه‌لكێ سالعێ بلا ب كه‌یف ستـرانان بستـرینن و ل سه‌ر كـۆپێن چـیایـان بــلا ب ناڤــێ وى گازى بـكـه‌ن ، وبلا ئه‌و خودێ مه‌زن بكه‌ن وحه‌مدا وى ل گزیرتان به‌لاڤ كه‌ن ، خودێ وه‌كى جه‌بباره‌كى ئاشكه‌را دبت .. هێزا وى به‌رانبه‌ر دوژمنان ئاشكه‌را دبت )) .
ووه‌لاتــێ قــیـدارى ئه‌و جهه یێ قوره‌یشى لـێ دژیان ، و خه‌لكێ ( سالع ) ێ یان ( سه‌لع ) ێ خه‌لكێ مه‌دینێ نه ، ئه‌وس وخه‌زره‌جى ؛ چونكى سه‌لع ئه‌و چیایه یێ ل ته‌نشت مه‌دینێ ، و ( ستـرانا نوى ) یا ئه‌ڤ مرۆڤه ل سه‌ر چیا وجهێن بلند بۆ مه‌زنییا خودێ دبستـرینن و ل دنیایێ هه‌مییێ ده‌نگ ڤه‌دده‌ت بانگێ ئیسلامێیه .
و د ( سفر دانیال ) ى ژى دا 2 / 40-45 ئیشاره‌ته‌كا ئاشكه‌را بۆ ئومـمه‌تا ئیسلامێ هاتىیه ده‌مێ دانیال پێغه‌مبه‌ر خه‌ونا پادشاه ( نبوخوذناصر ) ى بۆ وى مه‌عنا دكه‌ت ، دانیال به‌حسێ مه‌مله‌كه‌ته‌كا مه‌زن دكه‌ت كو دێ په‌یدا بت ودنیایێ ئێخته ژێـر ده‌ستێ خۆ ودویماهییا مه‌مله‌كه‌تا ئسرائیلییان دێ ل سه‌ر ده‌ستێ وان بـــت ، ودانیالـى ب ڕه‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه سالـۆخه‌تێن ڤێ مه‌مله‌كه‌تێ ( مه‌مله‌كه‌تا چارێ ) داینه وهه‌ر چه‌نده وى ب ئاشكه‌را گـۆتییه : ئه‌ڤ مه‌مله‌كه‌ته دێ ب ده‌ستێن نه‌ڤییێن قیدارى ـ كوڕێ ئیسماعیلى وباپـیـرێ قوره‌یشىیان ـ ئێته دامه‌زراندن (زانايێن موسلمان يێن بەرێ ـ وەكى ( ابن تيمية ) ى و ( ابن القيم ) ى ـ دەمێ مزگينیيا دانيالـى ڤەدگوهێزن دبێژن : د پەرتووكا دانيالـى دا هاتییە كو ئەڤ مەملەكەتە دێ ب دەستێن قيداریيان ئێتە ئاڤاكرن .. بەلـێ د چاپێن نوكە دا ژ پەرتووكا دانيالـى چو بەحسێ قيداریيان نەهاتیيە . لەو ئەم دبێژين : پشتى زانايێن موسلمانان ئەڤ رِاستییە دياركرى باوەرپێكەرێن پەرتوكا پیـروز ئەڤ چەندە يا ژ پەرتوكا دانيالـى ئينايە دەر وهاڤێتى دا ڤێ رِاستیيێ ل بەر خەلكى بــەرزە كـــەن چــونــكـى ئەڤ کارە یێ ژوان دویر نینە ، بەرێ خو بدە چاپا ( 1990 ) ێ و چاپا ( 1992 ) ێ ژ پەرتوکا وان یا پیروز دێ بینی هندەک تشت د چاپا ( 1990 ) دا يــێــن هاتـيـن د چاپا ( 1992 ) دا نينن ، ژ لایەکێ دی ڤە ئەگەر ئەڤ گوتنە دپەرتوکا دانیالی دا نەبا دەمێ زانایێن موسلمان پەرتوکێن خو داناین ، دڤیا وان بەرسڤا زانایێن موسلمان دابا و گوتبان: هوین هندەک تشتان ژ پەرتوکا مە دڤەدگوهێزن ئەو تێدا نینن) د گه‌ل هندێ ژى جوهى وفه‌له ژ بێ فامى دبێژن : ئه‌ڤ مه‌مله‌كه‌ته دێ یا ئسرائیلى بت !
ئنجیل ومزگینیدانا ب موحه‌ممه‌دى :
ومه‌خسه‌دا مه پێ ئه‌و ئنجیلێن ته‌حریفكرینه یێن نوكه فه‌له باوه‌رییێ پێ دئینن وهزر دكه‌ن ئه‌و وه‌حیا خودێنه ، چونكى یا زانایه كو مزگینیدانا ب پێغه‌مبه‌رێ ئیسلامێ د ڤان ئنجیلان ژى دا هه‌یه ، هه‌ر چه‌نده خودانێن وان گه‌له‌ك بزاڤ كرینه كو وان جهان ب ئێكجارى بیننه‌ده‌ر یان ژى هنده‌ك گوهۆڕینێن وه‌سا ل سه‌ر بكه‌ن كو مه‌عنایا وان یا دورست ل به‌ر خه‌لكى به‌رزه ببت ، وگرفتارییا مه‌زن ئه‌وه دانه‌یێن ڤان ئنجیلان ب زمانێ وان یێ ئه‌صلى نه‌ماینه ، وكه‌ڤنتـرین دانه ئه‌ون یێن كو بۆ زمانێ یــۆنانــى هاتــیـنـه وه‌رگێڕان .. و د گه‌ل هندێ ژى ئه‌م دبێژین : مزگینیدانا ب ( موحه‌ممه‌دى ) ـ سلاڤ لـێ بن ـ د ڤان ئنجیلان دا تشته‌كێ زێده ئاشكه‌رایه . (و ل ڤێرێ دڤێت زەحمەت و بزاڤا وان زانایێن فەلان یێن کو پشتی هنگێ موسلمان بووین نەئێتە ژبیرکرن د مەجالـێ ئاشكەراكرنا وان دەقان دا يێن بەحسێ پێغەمبةرى تێدا هاتى ، وشارەزايیيا وان د زمان ورامانێن ئنجيلێ دا وان هێژای ڤى كارى دكەت)
د پتـر ژ جهه‌كى دا ژ ئنجیلان ـ و ب تایبه‌ت ژ ئنجیلا یووحه‌نناى ـ هاتییه كو عیسایێ مه‌سیح ـ سلاڤ لـێ بن ـ یێ گـۆتییه شاگرده‌یێن خۆ : ئه‌گه‌ر هوین گوهێ خۆ بده‌نه من ئه‌ز دێ ژ بابێ خۆ خوازم كو پشتى من ئه‌و ئێكێ دى بۆ هه‌وه بهنێرت دا د گه‌ل هه‌وه بت وگـۆتنا خودێ هه‌مییێ نیشا هه‌وه بده‌ت ..
د چاپا سالا ( 1821 ز ) وسالا ( 1831 ز ) دا ـ وه‌كــى خــودانــێ پــه‌رتـووكا ( اظهار الحق ) ڤه‌دگوهێزت ـ ژ ئنجیلا یووحه‌نناى 14 / 15-17 هاتییه : ((إن كنتم تحببوني فاحفظوا وصاياي وأنا أطلب من الاب فيعطيكم فارقليط آخر ليمكث معكم إلى الأبد ، روح الحق الذي لا يستطيع العالم أن يقبلة ـ ئه‌گه‌ر هه‌وه ئه‌ز دڤێم شیره‌تێن من ژ به‌ر بكه‌ن و ئه‌ز دێ ژ بابێ خوازم كو فارقلیته‌كێ دى بده‌ته هه‌وه دا حه‌تاحه‌تایێ د گه‌ل هه‌وه بت ، جانێ راستییێ یێ كو خه‌لك نه‌شێن قه‌بویل كه‌ن )) .
و د چاپـێـن نــوى یــێــن ڤێ ئنجیلێ دا په‌یڤا فارقلیط یا هاتییه ڤه‌گوهاستـن بۆ ( المعزی ) یان ( المعین ) ئانكـۆ : هاریكار ، و د ئیصحاحا ( 15 ) ژى دا هــژمـــارا ( 26 ) هه‌ر ژ ئنجیلا یووحه‌نناى به‌حسێ ڤى فارقلیتى یێ هــاتــییـه كرن وعـیـســا ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت:( وچـى گـاڤـا ئه‌و فارقلیط هات (و د هندەك چاپێن کەڤن یێن ئنجیلێ دا ل ڤی جهی هاتییە : فلو قد جاء المنحمنا الذي يرسلة الله إليكم .. وپەیڤا (منحمنا) د سريانییێ دا ب دورستى دكەفتە بەرانبەر : موحەممەد) یێ كو ئه‌ز دێ بۆ هه‌وه ژ نك بابێ هنێرم ئه‌و دێ شاهده‌یێ بۆ من ده‌ت ))
و د ئیصحاحا ( 16 ) دا هژمارا ( 7-10 ) عیسا دبێژیت: (( به‌لـێ ئه‌ز ڕاستییێ بۆ هه‌وه دبێژم : بۆ هه‌وه چێتـره ئه‌ز بچم ؛ چونكى ئه‌گه‌ر ئه‌ز نه‌چم فارقلیط نائێت ، به‌لـێ ئه‌گه‌ر ئه‌ز چووم ئه‌ز دێ وى بۆ هه‌وه هنێرم ، وچى گاڤا ئه‌و هات ئه‌و دێ خه‌لكى پاشڤه به‌ت سه‌را گونه‌هێ .. )) .
و ل ڤێرێ مه ماف هه‌یه پسیارێ بكه‌ین : ئه‌رێ ئه‌و ( فارقلیط ) ێ عیسا به‌حس ژێ دكه‌ت كییه ؟
وبۆ به‌رسڤ دێ بێژین : هندى په‌یڤا ( فارقلیطه ) په‌یڤه‌كا یۆنانییه به‌رامبه‌ر وێ په‌یڤه‌كا دى یا عبرى د ئنجیلێ دا هه‌بوو ؛ چونكى یا زانایه هندى زمانێ مه‌سیحییه عبرى بوو نه‌كو یۆنانى ، وئه‌ڤ په‌یڤه ژ لایێ وه‌ڕگێرێن ئنجیلێ یێن یۆنانى ڤه یا هاتییه هلبژارتن ، و ده‌مێ ئه‌م به‌رێ خۆ دده‌ینه رامانا ڤێ په‌یڤێ د زمانێ یۆنانى دا دێ ئێك ژ دووان بینین : یان ئه‌و ژ په‌یڤا ( بیـرقلوطووس ) یا هاتییه وه‌رگرتن ، وئه‌ڤ په‌یڤه سه‌دا سه‌د دكه‌فته به‌رانبه‌ر ( أحمد ) یا عه‌ره‌بى !
یان ژى ئــه‌و ( بارقـلـى طووس ) یا هاتییه وه‌رگرتن وئه‌و ب ڕامانا ( المعین ) یان ( المعزى ) یان ( الوكیل ) د زمانێ عه‌ره‌بى دا دئێت .
وحه‌تا باوه‌ر پێكه‌رێن ئنجیلێ ڤێ مزگینیدانا گه‌له‌ك ئاشكه‌را ب هاتنا موحه‌مـمـه‌دى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ل به‌ر خه‌لكى ڤه‌شێرن وان ئحتیمالا دووێ ب تنێ هلبژارت وهه‌ر خۆ د ئحتیمالا ئێكێ نه‌گه‌هاند ! بۆچى ؟ دا كه‌س هزر نه‌كه‌ت عیساى یێ گـۆتى : ( أحمد ) پشتى من دێ ئێت !!
وژبـلـى هـنـدێ كانـێ پـه‌یـڤـا ( فـارقلیط ) ژ چ هاتـییه وه‌رگرتن پسیاره‌ك خۆ هـل دئێخت : ئه‌رێ ئه‌ڤ كه‌سه یێ مه‌سیح دبێژت : حه‌تا ئه‌ز نه‌چم ئه‌و نائێت ، كییه ؟
زانایێن فه‌لان د به‌رسڤێ دا دبێژن : ئـــــه‌و ( معین ـ هاریكار ) ئه‌و رحه یا كو ب سه‌ر شاگرده‌یێن مه‌سیحى دا هاتى پشتى وى ، یان ژى هه‌ما مه‌سیح ب خۆیه چونكى پشتى كافران ئه‌و ڤه‌شارتى ئه‌و جاره‌كا دى ڕابووڤه .
به‌لـێ بۆ هه‌ر كه‌سێ شاره‌زا دیار دبت كو ئه‌ڤ به‌رسڤا وان ب دورستى ڕه‌ڤینه‌كا كـرێـتـه ژ راستییێ ؛ چونكى ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ب وى كه‌سى عیسا با یان ( روح القدس ) با ، پێتڤى نه‌بوو مه‌سیح هنده داخوازێ ژ شاگرده‌یێن خۆ بكه‌ت كو ئه‌و باوه‌رییێ پــێ بینن ؛ چـونكى نه یا به‌ر عه‌قله هه‌ڤالێن وى باوه‌رییێ پێ نه‌ئینن .. ژ لایه‌كێ دیڤه ده‌مێ ( یه‌سووع ) دبێژت : ئه‌و دێ شاهده‌یێ بۆ من ده‌ت ، ژ ڤێ دئێته زانین كو ئه‌و نه یه‌سووعه چونكى چو مه‌عنا بۆ هندێ نینه ئه‌و ب خۆ شاهده‌یێ بۆ خۆ بده‌ت !
هه‌ر وه‌سا ده‌مێ دبێژت : ئه‌و دێ خه‌لكى پاشڤه به‌ت وگه‌فێ ل وان كه‌ت سه‌را گونه‌ها وان كو باوه‌رى ب من نه‌ئیناى .. ئــه‌ڤـه ب دورستى ل سه‌ر مــوحه‌مـمـه‌دى وئومـمـه‌تا ئیسلامێ ب جهــ دئێت ؛ چونكى وان ب دورستى ( ته‌وبیخا ) خه‌لكى كر نه‌خاسمه جوهییێن بێ باوه‌ر ژ به‌ر نه‌باوه‌رى ئینانا وان ب عیسا پێغه‌مبه‌رى .
و د ئنجیلا لووقاى دا 2 / 14 هاتییه : (( المجد لله في الأعالي وعلى الأرض السلام وبالناس المسرة )) و ل دۆر ڤێ پارچه‌یێ ژ ئنجیلێ زانایێ فه‌لان یێ مه‌زن دیفید بنجامین كلدانى ، ئه‌وێ پشتى موسلمان بووى ناڤێ خۆ كرییه عبد الأحد داود (وپــشــتــى ئــەو مـوسلمان بووى وى چەند كتێبەك ل دور وان مزگينیيان نڤيسين يێن كو د تەوراتێ وئنجيلێ دا هاتين ل دەر پێغەمبةرێ ئيسلامێ ، ژ وان كتێبان : محمد في الكتاب المقدس ..) دبێژت : زانایێن فه‌لان ژ قه‌ستا ئه‌ڤ پارچه‌یا ئنجیلێ خه‌له‌ت یا وه‌رگێڕایه عه‌ره‌بییێ ووه‌رگێڕانا دورست ئه‌ڤه‌یه : (( الحمد لله فـي الأعالي ، وعلى الأرض إسلام وللناس أحمد)) چونكى د دانه‌یا سریانى یا كه‌ڤن دا ل شوینا په‌یڤا ( السلام ) په‌یڤا ( أیرینی ) هاتییه ، و ل شوینا په‌یڤا ( المسرة ) په‌یڤا ( أیودكیا ) هاتییه ، و ژ لایێ زمانى ڤه په‌یڤا ( إسلام ) پتـر دكه‌فته به‌رانبه‌ر په‌یڤا ( أیرینی ) ، وپه‌یڤا ( أحمد ) ب دورستى دكه‌فته به‌رانبه‌ر ( أیودكیا ) نه‌كو ( المسرة ) ؛ چونكى بۆ ( المسرة ) د سریانییێ دا په‌یڤا ( ثلمیا ) دئێته گـۆتن .
دویكه‌فتییێن عیساى پشتى وى :
ودا كو دیرۆكا دویكه‌فتییێن عیساى ـ ئه‌وێن خۆ ب وى ناڤ دكه‌ن ـ بۆ مه روهن وئاشكه‌را ببت ئه‌م دێ دیرۆكا وان ل سه‌ر سێ قویناغان لێكڤه كه‌ین .. (بو بـەرچاڤكرنا ديروكـا فەلان مە مفا ژ گەلەك پەرتوکێن کەڤن ونوى ديتیيە ژ وان : (الجواب الصحيح لمن بدل دين المسيح) يا (شيخ الإسلام ابن تيمية) ى ، و (البداية والنهاية) يا (ابن كثير) ى ، و (محاضرات في النصرانية) يا (محمد أبو زهرة) ى ، و (المسيحية) يا (د. أحمد شلبي) وگەلەکێن دى)
🔴قویناغا ئێكێ : ژ ده‌مێ عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ حه‌تا سالا ( 325 ز ) ده‌مێ مه‌سیحییه‌ت بوویه دینێ ره‌سمى یێ ده‌وله‌تا رۆمانى .
ده‌مێ عیسا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ بۆ جارا ئێكێ ل فلسطینــێ گازییا خۆ به‌لاڤكرى هژماره‌كا مه‌زن ژ ملله‌تێ وى یێ ئسرائیلى ـ ئه‌وێن دگـۆتن : ئه‌م دویكه‌فتىیێن مووساینه ـ به‌رگرییا وى كر ، و ل ده‌مێ وان هه‌ڤڕكى د گه‌ل پێغه‌مبه‌رێ خودێ دكر گه‌له‌ك جاران وان هاریكارى ژ رۆمانییێن صه‌نه‌م په‌رێس دژى وى دخواست .. وئه‌و بوو دویماهییێ وان حاكمێ ده‌ڤه‌رێ یێ رۆمانى پالدا كو ئه‌و عیساى بگرت وبكوژت ، وه‌كى بۆرى د گه‌ل مه .
و ل ده‌مێ عیسا هاتى ل ده‌ڤه‌را شامێ ئه‌وا دكه‌فته ژێر ده‌سهه‌لاتدارییا ده‌وله‌تا رۆمێ دو دین هه‌بوون : صه‌نه‌م په‌رێسى ، وئه‌ڤه دینێ ده‌وله‌تێ بوو ، وجوهییاتى وئـه‌ڤـه دینێ ئسرائیلییان بوو ، وپشتى عیسا هاتى وچووى دینه‌كێ دى ژى په‌یدابوو و ب ناڤــێ وى ب خـۆ هاته ناسیـن ، وچونكى ( مه‌سیحییه‌ت ) ئه‌و دینێ نوى هاتى ل دلـێ جوهییێن سه‌رداچووى نه‌دهات ، وپێ نه‌ڤێت ل دلـێ رۆمانییێن صه‌نه‌م په‌رێس ژى نه‌دهات ، ئه‌و هه‌ردو ( جوهى وصه‌نه‌م په‌رێس ) دژى گازییا عیساى بوونه ئێك قولپ .. (ئەڤە عەدەتێ جوهیيان يێ هەروهەرە ، گاڤا پێغەمبەرێ ئیسلامێ ژی هاتی وان دژى وى دەستێن خو كرنە د ناڤ دةستێن عةرەبێن صەنەم پەرێس دا وگوتێ : دينێ هەوە ژ یێ موحەممەدى چێترە ! )
ل سه‌ر ده‌مێ قه‌یصه‌رێ رۆمى ( أغسطسى ) عیسا پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ هـاتـبـوو ســـه‌ر دنـیایـێ ، و ل سه‌ر ده‌مێ كـوڕێ وى ( طیباریووسى ) وى ده‌ست ب به‌لاڤكرنا گازییا خۆ كربوو .. ودیرۆك نڤیسێ قبطى سه‌عیدێ كوڕێ به‌طریقى دبێژت : والـییێ رۆمییان ل وه‌لاتێ یه‌هووذاى [ كو پشكه‌ك ژ فلسطینــێ بوو ] كاغه‌زه‌ك بۆ طیباریووسێ قه‌یصه‌ر هنارت وتێدا به‌حسێ مه‌سیحى وگازییا وى كر ، قه‌یصه‌رى دل تێ هه‌بوو باوه‌رییێ پێ بینت به‌لـێ هه‌ڤالێن وى نه‌هێلا .. وپاشى به‌حسێ گرتن وكوشتنا عیساى دكه‌ت وه‌كى ئه‌و هزر دكه‌ت .
وپشتى طیباریووسى دو قه‌یصه‌رێن دى هاتن : فلۆریووس وكوڕێ وى نیـرۆن ووان هه‌ردووان گــه‌لـــه‌ك ب تــونــدى نــه‌یاره‌تییا دویكه‌فتىیێن مه‌سیحى كر ، حه‌تا دبێژن : نیـرۆنى فه‌له دگرتن ودكرنه د پیستێ حه‌یوانان دا ودهاڤێتنه به‌ر صه‌یێن هار حه‌تا وان ئه‌و ب كێلبێن خۆ ددڕاندن ، وهنده‌ك دئینان قێر دجلكێن ددا وئاگــــر به‌رددایێ وقه‌یصه‌ر ب شه‌ڤێ ل به‌ر رۆناهییا وان دچوو ، و ل ڤى زه‌مانى [ ل دۆرێن سالا 55-65 ] مه‌تتاى ئنجیلا خۆ ل ئـۆرشه‌لیمێ ب زمانێ عبرى دا وپاشى یووحه‌نناى ئه‌و وه‌رگێڕا سه‌ر زمانێ یۆنانى ، وبوطرسى ئنجیلا مرقسى دانا ، ولـۆقاى ژى ئنجیلا خۆ نڤیسى ، وبوطرس ولـۆقا هه‌ردو ل سه‌ر ده‌مێ نـیـرۆنى هاتنه كوشتـن .
و ل دۆرێن سالا ( 70 ز ) ده‌مێ جوهییێن ئـۆرشه‌لیمێ ب شۆره‌شه‌كێ دژى حاكمێ یۆنانى ڕابووین قه‌یصه‌رى [ وهنگى طیطس بوو ] هێڕشه‌ك ئینا سه‌ر قودسێ باژێڕ ســۆتــن ووێـران كر وهه‌یكه‌ل ژ بناخه‌یان ڕاكر وهژماره‌كا مه‌زن ژ جوهییان [ وفه‌لان ژى ] كوشتـن ، حه‌تا دبێژن : ژنێن ب حه‌مله دگرتن زكێن وان شه‌ق دكرن وبچویك ژێ دئینانه ده‌ر ل كه‌ڤران ددان ! (شروڤەکەرێن ئنجیلێ دبێژن : عيساى ئيشارەت دابوو ڤێ سەرهاتییێ دەمێ وی گوتییە شاگردەیێن خو : بەرەك ل سەر بەرەكى ل ڤێرێ [ يەعنى : ل هەيكەلـى ] نامينت ، برێنە: انجيل متى 24 / 1-2 ، وقورئان ژى دبێژت : خودێ د كيتابێ دا گوتبوو ئسرائيلیيان دو جاران هوين خرابكاریيێ ل عەردى دێ كەن وهتد .. برێنە بپ 21 ژ ڤێ کتێبێ)
وپشتى كاڤلبوونا قودسێ ل سالا ( 70 ز ) ده‌مێ تاریانۆس بوویه قه‌یصه‌ر وى فــه‌رمان دا فــه‌لــه هه‌مى ببنه عه‌بد ب هێجه‌تا هندێ كو دینێ وان یێ بێ شریعه‌ته ! و ل ســه‌ر ده‌مــێ ڤـى قـه‌یصه‌رى هنده‌ك زه‌لامێن فه‌لان خۆ گه‌هانده یووحه‌نناى وگـۆتنێ : هنده‌ك فه‌له یێن هه‌ین باوه‌رییێ ب خوداینییا یه‌سووعى نائینن ، له‌و مه دڤێت تو ئنجیله‌كێ بۆ مه بنڤیسى وخوداینییا یه‌سووعى تێدا دیار بكه‌ى و ل سه‌ر داخوازا وان وى ئنجیلا خۆ ب یۆنانى [ ل دویڤ گـۆتنا ئبـن به‌طریقى ] نڤیسى !
و ب ڤى ڕه‌نگى و ل درێژییا سێ سه‌د سالان دا دویكه‌فتىیێن مه‌سیحى نه‌خۆشىیێن مه‌زن ژ ده‌ست جوهییێن سه‌رداچووى ورۆمانییێن كافر وصه‌نه‌م په‌رێس دیتـن ، له‌و ئه‌و نه‌دوێریان دینێ خۆ ئاشكه‌را بكه‌ن ، وگه‌له‌ك جاران قه‌یصه‌ران دێرێن وان خراب دكرن ، وكتێبێن وان دسۆتن وزانایێن وان دگرتن ودكوشتـن ، و ژ به‌ر ڤان كاودانێن سه‌خت ونه‌خۆش یێن كو فه‌له تێڕا بۆرین سه‌روبه‌رێ دینێ وان ل ڤى ده‌مى ب دورستى نه‌هاتییه زانین ، وچو كتێبێن وان یێن ڤى ده‌مى [ ئنجیل بن یان هنده‌ك كتێبێن دى بن ] نه‌هاتینه دیتـن ، وئه‌و كتێبێن ئه‌و نــوكــه پـیـرۆز دبـیـنـن ، وه‌كـى په‌رتووكێن ( العهد الجدید ) هه‌مى بێ سه‌نه‌د ونه ب زمانێ وان یێ ئه‌صلى گه‌هشتینه مه .
و ژ سه‌روبه‌رێ ( كـۆمبوونا نیقیه ) ـ ئه‌وا پاشى دێ به‌حس ژێ كه‌ین ـ بۆ مه دیار دبت كو ل ڤى ده‌مى جوداهییه‌كا مه‌زن د ناڤبه‌را فه‌لان دا د گه‌له‌ك مه‌سه‌لێن مـــه‌زن وسه‌ره‌كى دا هه‌بوون ، وئه‌و د گه‌له‌ك مه‌سه‌لان دا د دودل و ب گومان بوون .
🔴قویناغا دووێ : ژ وى ده‌مێ مه‌سیحییه‌ت بوویه دینێ ده‌وله‌تا رۆمانى یێ ره‌سمى وحه‌تا پشتى هنگى ب چارسه‌د سالان ده‌مێ ئیسلام هاتى .
ل ده‌سپێكا سه‌دسالا چارێ زایینى قسطس حاكمێ بیزه‌نطه بوو ، ودبێژن : عه‌قلێ ڤى حاكــمـى گه‌له‌ك ژ صه‌نه‌م په‌رێسییێ نه‌دبڕى ، جاره‌كێ ئه‌و چوو ده‌ڤه‌را روهایێ و ل گوندێ ( كفرجاث ) ێ وى كچه‌كا جوان دیت ناڤێ وێ هیلانه بوو ، ژ به‌ر جوانییا وێ دلـێ وى كه‌فتێ وبۆ خۆ خواست ، وئه‌ڤ كچه ل سه‌ر ده‌ستێ ئوسقوفێ روهایێ بووبوو فـه‌لـه ، پـشـتى وێ شوى ب حاكمى كرى هاته بیزه‌نطه و ل وێرێ وێ كوڕه‌ك بوو ناڤێ وى كره ( قه‌سطەنــطین ) .
ده‌مێ قه‌سطەنــطین هێشتا یێ بچویك ده‌یكا وى ئه‌و هنارته روهایێ دا فێرى زانینێ ببت .. ووى ل وێرێ ئاگه‌هییێن وى ب دینێ فه‌لان په‌یدا بوون ، وپشتى بابێ وى مرى ئه‌و ل سالا ( 310 ز ) بوو حاكمێ بیزه‌نطه وپشتى ساله‌كێ دووان وى هــنـده‌ك شه‌ڕێن مه‌زن د گه‌ل قه‌یصه‌رێ رۆمێ مه‌قسطیووسى وعیلانووسى كرن ووى د ڤان شه‌ڕان دا سه‌ركه‌فتـن ب ده‌ست خۆ ڤه ئینا وپایته‌ختا قه‌یصه‌رى رۆمیه ستاند وبوو قه‌یصه‌ر .
ل سالا ( 312 ز ) دلـێ قه‌سطەنــطینى چوویێ ببته فه‌له وفه‌لاتییێ بكه‌ته دینێ ده‌وله‌تێ یێ ره‌سمى ، به‌لـێ وى به‌رێ خۆ دایێ ئه‌و كه‌سێن دبێژنه خۆ فه‌له ل هه‌ر جهه‌كى هنده‌ك بیـر وباوه‌رێن جودا ژ فه‌لێن دى هه‌نه ، له‌و وى داخواز ژ زانایێن مه‌سیحییه‌تێ كر كو ئه‌و ل جهه‌كى كـۆم ببن و ل سه‌ر ئێك بیـر وباوه‌ر بگه‌هنه ئێك وئه‌و بوو ل سالا ( 325 ز ) ل سه‌ر داخوازا وى كـۆمبوونا ( نیقیه ) هاته به‌ستـن .
و د ئه‌گه‌را ڤێ داخوازا وى دا دبێژن : ل مصرێ زانایه‌كێ فه‌لان یێ ناڤدار هه‌بوو دگـۆتــنــێ : ئه‌ریووسى ، وى وهه‌ڤالێن وى باوه‌رى ب لاهووتییا عیساى نه‌دئینا ، وكه‌نیسا ( ئه‌سیووط) ێ ب هه‌مى زانایێن خۆ ڤه پشته‌ڤانییا بۆچوونا ئـه‌ریـووسى دكر ، به‌لـێ كه‌نیسا ( ئه‌سكه‌نده‌رییێ ) وبه‌تریكێ وێ دژى ئه‌ریووسى ڕاوه‌ستابوو وفه‌توا ب كوفرا وى دابوو ، وپـشـتـى قه‌سطەنــطین بوویه قه‌یصه‌ر وبڕیار داى فه‌له ل ده‌وله‌تا وى ب سه‌ربه‌ستى بژین ، ئه‌ریووسى قه‌ستا قه‌یصه‌رى كر وگازندێن خۆ بۆ كرن ، گاڤا قه‌یصه‌رى دیتى جوداهییێن مه‌زن د ناڤبه‌را زانایێن فه‌لان دا هه‌نه بڕیار دا ( مجمع نیقیه ) بێته به‌ستـن ..
ل نیقیه نێزیكى ( 2048 ) سه‌رۆك قه‌شان كـۆم بوون ؛ دا ل سه‌ر ئێك بیـر وباوه‌ر بگه‌هنه ئێك ، هنده‌كان دگـۆت : خودێ ئێكه ومه‌سیح كه‌سه‌كێ هلبژارتییه یێ هاتى دا خه‌لكى ژ گونه‌هان رزگار بكه‌ت ، وهنده‌كان دگـۆت : خودێ ئێك جه‌وهه‌ره به‌لـێ یێ خودان سێ ناڤه ، وڤان باوه‌رى ب ( روح القدس ) نه‌دئینا ، وهنده‌كان دگـۆت : خودێ سێنه ( باب وكوڕ وروح ئه‌لقودس ) ، وڤان دگۆت : مه‌سیح كوڕێ خودێیه یێ هاتى وخۆ دایه كوشتـن دا نفشێ مرۆڤى ژ گونه‌ها ئاده‌مى ڕزگار بكه‌ت ، وئه‌ڤه د ئه‌صل دا گـۆتنا بۆلسێ هێڤێن جوهى بوو و (318) سه‌رۆك قه‌شه ل سه‌ر ڤێ باوه‌رێ بوون .
پشتى قه‌یصه‌رى ـ ئه‌وێ هێشتا نه‌بوویه فه‌له ـ گوهدارییا گـۆتنێن سه‌رۆك قه‌شان كرى دلـێ وى پتـر چوو گـۆتنا دویماهییێ له‌و وى فه‌رمان دا ئه‌ڤ گـۆتنه ببته گـۆتنا ده‌وله‌تێ ! (ويا غەريب نەبوو ئەو پشتەڤانىيا ڤێ بوچوونێ بكەت ؛ چونكى ئەو مروڤەكێ موشرك بوو وبو وى يا ب ساناهــيــتـر بـــوو ئـــەو باوەریيێ ب خــودايـەكێ سێ ( !! ) بينت ژ باوەرى ئينانا ب خودايەكێ ب تنێ)
وپشتى هنگى قه‌سطەنــطینى فه‌رمان دا جوهییێن ده‌وله‌تا وى هه‌مى بێنه سه‌ر ڤێ فه‌لاتییێ یا وى هلبژارتى ، بڕیار دا هه‌چییێ نه‌ئێته سه‌ر ڤى دینى بێته كوشتـن ، وهنگى گه‌له‌ك جوهى ب كوته‌كى بۆۆنه فه‌له .. وهه‌ر وه‌سا قه‌یصه‌رى فه‌رمان دا ئنجیل وكتێبێن فه‌لان هه‌مى بێنه سۆتن ئه‌و تێ نه‌بن یێن د گه‌ل بیـر وباوه‌رێن وى ڕێ بكه‌ڤن ، وخۆ ئه‌و ژى ب ئه‌زمانێ وان یێ ئه‌صلى نه‌هێلان به‌لكى وه‌رگێڕانه سه‌ر زمانێ یۆنانى .. وئه‌و فه‌لێن باوه‌رى ب خوداینییا عیساى نه‌دئینا ، وه‌كى ئه‌ریووسى وهه‌ڤالێن وى ، تویشى گرفتارییه‌كا مه‌زن بوون كتێبێن وان هاتنه سۆتن وكه‌نیسه‌یێن وان ژێ هاتنه ستاندن ، له‌و ئه‌و ده‌ربه‌ده‌ر بوونه چۆل وچیایان دا دینێ خۆ بپارێزن .
پشتى كـۆمبوونا نیقیه ب سێ سالان ( ل سالا 328 ز ) ده‌یكا قه‌یصه‌رى خاچپه‌رێسى د ناڤ فه‌لان دا ده‌رێخست ووێ بڕیار دا دێره‌كا مه‌زن ل وى جهى بێته ئاڤاكرن یێ عیسا ـ ل دویڤ هزرا وان ـ لـێ هاتییه كوشتـن ، وحه‌تا هنگى خاچ وخاچپه‌رێسى د ناڤ فه‌لان دا نه‌بوو ، وبـــۆ جارا ئێكێ وى بڕیار دا خاچ وته‌صویر ل كه‌نیسه‌یان بێنه چێكرن ، و ب بڕیاره‌كێ قه‌سطەنــطینى پیـرۆزییا شه‌نبییێ نه‌هێلا وئێك شه‌نب پیـرۆزكر ، ب هێجه‌تا هندێ كو مه‌سیح ل ئێك شه‌نبێ ژ قه‌برى ڕابووبوو !
وژبلى كـۆمبوونا نیقیه ل سالا ( 325 ز ) زانایێن فه‌لان سێ كـۆمبوونێن دى یێن مه‌زن گرێدان : كـۆمبوونا قه‌سطەنــطینییێ یا ئێكێ ل سالا ( 381 ز ) ، وكــۆمــبــوونـا ئــفـســس ل سالا ( 431 ز ) ، وكـۆمـبـوونا خه‌لیكدوونیه ل سالا ( 451 ز ) ، وژبلى ڤان كـۆمبوونا چار كـۆمبوونێن دى ژى هاتبوونه به‌ستـن به‌لـێ ئه‌و نه‌جهێ ئتتفاقێنه ل نك هه‌مى فه‌لان .
ویا زانایــه كــو د كـۆمـبــوونـا ئێكێ دا بڕیار ب لاهووتییا مه‌سیحى هاته دان ، و د كـۆمبوونا دووێ دا بڕیار ب لاهووتییا ( روح القدس ) ى ژى هاته دان ، وكـۆمبوونا سىیێ بڕیار دا كو مه‌سیح خودێ ژى بوو ومرۆڤ ژى بوو ، وكـۆمبوونا چارێ بڕیار دا كو لاهووتییا مه‌سیحى تشته‌كێ جودا بوو ژ ناسووتییا وى ؛ دا ئه‌و بشێن ب رحه‌تى بێژن : ناسۆتییا وى ب تنێ هاتبوو كوشتـن وهلاویستـن !
🔴قویناغا سییێ : ژ پشتى هاتنا ئیسلامێ ل نیڤا ئێكێ ژ سه‌دسالا حه‌فتێ وحه‌تا ئه‌ڤرۆ .
و د ڤێ قویناغا دویر ودرێژ دا دو خالێن زێده گرنگ هه‌نه مه دڤێت ب كورتى به‌حس ژێ بكه‌ین : ژێكڤه‌بوونا كه‌نیسێ ، وهاتنا ئیسلامێ ..
خالا ئێكێ : ژێكڤه‌بوونا كه‌نیسێ ـ ئه‌وا ب ناڤێ مه‌سیحییه‌تێ دئاخڤت ـ ل سه‌ر دو لایێن سه‌ره‌كى : كه‌نیسا ڕۆژئاڤایى یا لاتینى ، وكه‌نیسا رۆمایێ سه‌ركێشىیا وێ دكـر ، وكه‌نیسا ڕۆژهه‌لاتى یا یۆنانى وكه‌نیسا قه‌سطەنــطینییێ سه‌ركێشىیا وێ دكر .. ژبلى كه‌نیسا قبطى یا مصرێ ئه‌وا خۆ سه‌ربـخـۆ ددیت .
ئه‌ڤێ ژێكڤه‌بوونا مه‌زن پشتى به‌ستنا كـۆمبوونا هه‌شتێ ل قه‌سطەنــطینییێ ل سالا ( 869 ز ) ڕوى دابوو ، وئه‌گه‌را به‌ستنا ڤێ كـۆمبوونێ ئه‌و بوو به‌تریكێ قه‌سطەنــطینییێ فـۆسیووس ـ ئه‌وێ بێى كه‌نیسا رۆمایێ بوویه به‌تریك ـ هــزر دكر ( روح القدس ) ژ بابى ب تنێ یێ په‌یدا بووى ، وده‌مێ زانایێن فه‌لان كـۆمبووین به‌تریكێ رۆمایێ بڕیار دا ( روح القدس ) ژ بابى وكوڕى یێ په‌یدا بووى ، ووى گـۆت : ژبلى كه‌نیسه‌یا رۆمایێ نابت كه‌سه‌ك ب ناڤێ فه‌لان باخڤت ، وهه‌ر هنگى وى فـۆسیووس ژ به‌تریكاتییێ ئێخست وله‌عنه‌ت لـێ كرن !
وپشتى هنگى ب ده‌ه سالان فـۆسیووس شیا بزڤڕیته مه‌نصبێ خۆ ووى كـۆمبوونه‌كا سه‌ربـخـۆ گرێدا وتێدا بڕیارێن كـۆمبوونا بۆرى ره‌دكرن .. وئه‌ڤ كارێ وى بوو ئه‌گه‌را هندێ كه‌نیسه ببنه دو ، وهه‌ر كـۆمبوونه‌كا پشتى هنگى هاتبته به‌ستـن ئێك ژ هه‌ردو كه‌نیسه‌یان پشته‌ڤانى بۆ دكر ، ودویكه‌فتىیێن كه‌نیسه‌یا دى پێگیـرى ب بڕیارێن وێ كـۆمبوونێ نه‌كر . (ل سالێن نوتان دا ژ سەدسالا بيستێ زايينى كەنيسا روژئاڤایی بريار دا كو گونەها گرتن وكوشتنا مەسيحى نە د ستويێ جوهیيان دايە، وكەنيسا روژهەلاتى نەرازيبوونا خو ل سەر ڤێ بریارێ ئاشكەراكر)
خالا دووێ : هاتنا ئیسلامێیه ل نیڤا ئێكێ ژ سه‌دسالا حه‌فتێ زایینى .. ئه‌ڤێ ڕویدانێ ژى كاره‌كێ مه‌زن ل سه‌ر مه‌سیحییه‌تێ كر ؛ چونكى هژماره‌كا گه‌له‌كا مه‌زن ژ دویكه‌فتییێن فه‌لاتییێ ، ژ زانا وعامییان ، باوه‌رى ب ئیسلامێ ئینا ، وگــه‌لــه‌ك ژ وان وه‌لاتان یێن فه‌لاتى یا لـێ ده‌سهه‌لاتدار كه‌فتنه ژێر حوكمێ ئیسلامێ وباژێڕێ (به‌یـتـولمه‌قـدس) ب خــۆ كـو ڕووگه‌ها فه‌لانه كه‌فته ژێر حوكمێ ئیسلامێ .. پاشى موسلمان شیان ل سالا ( 1453 ز ) پایته‌ختا كه‌نیسه‌یا ڕۆژهه‌لاتى كو قه‌سطەنــطینییێ بوو بێخنه بن ده‌ستێ خۆ وناڤێ وێ بكه‌نه (ئیسلامبۆل ـ ئستانبۆل) و ژ لایێ ڕۆژئاڤایێ ژى ڤه موسلمان گه‌له‌ك نێزیكى رۆمایێ بوون وچو نه‌مابوو ئه‌و پایته‌ختا كه‌نیسا ڕۆژئاڤایى ژى بگرن ..
ئه‌ڤێ چه‌ندێ كاره‌كێ مه‌زن ل سه‌ر مه‌سیحییه‌تێ هه‌بوو ، ووه نه‌بت بێته هزركرن مه‌سیحییه‌ت وكه‌نیسه‌یا وێ ده‌ست بـه‌رداى به‌رانبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ڕاوه‌ستا یان ب گه‌رمى پێشوازى ل دینێ نوى كر ، نه‌خێر ! كا چاوا جوهییان وه‌ربادان ئێخسته ته‌وراتێ دا سالـۆخه‌تێن عیساى تێدا ڤه‌شێرن ، فه‌لان ژى وه‌سا وه‌ربادان ئێخسته ئنجیلـێ دا دویكه‌فتىیێن خۆ ژ باوه‌رى ئینانا ب موحه‌مـمـه‌دى بده‌نه پاش ، ودیرۆك شاهده كو گه‌له‌ك جاران دوژمنێن دوهى ( جوهى وفه‌له ) د مه‌یدانا نه‌یاره‌تییا ئیسلامێ دا بووینه ده‌سته‌برا وهاریكارى بۆ صه‌نه‌م په‌رێس وبێ دینان پێشكێش كرینه پێخه‌مه‌ت كو نه‌خۆشییێ بگه‌هیننه موسلمانان .
و د ڤێ قویناغا درێژ دا ژ ژییێ مه‌سیحییه‌تێ و ب كارتێكرنا ئیسلامێ گوهۆڕینێن مه‌زن ب سه‌ر فه‌لاتییێ دا هاتینه ، وبۆ نـمـوونه : ل سالا ( 754 ز ) به‌رانبه‌ر ( 136 ك ) زانایێن فه‌لان د كـۆمبوونه‌كا خۆ دا بڕیار دا كو چێ نابت ته‌صویر وصه‌نه‌م د كه‌نیسه‌یێن وان ڤه بێنه دانان .. وپاقژكرنا جهێن عیباده‌تى ژ ڤان تشتان كاكلكا گازییا ئیسلامێیه وبه‌رى ڤێ كـۆمبوونێ ب ( 34 ) سالان خه‌لیفێ ئه‌مه‌وى ( یه‌زیدێ كوڕێ عه‌بدلمه‌لكى ) كاغه‌زه‌ك بۆ والـییێ مصرێ هنارت وتێدا فه‌رمان لـێ كربوو كو ئه‌و هه‌مى صه‌نه‌مان بشكێنت .. وخۆ هشیارییا ئـۆروپییان یا كــو ل ڤان دوســه‌د سالــێـن دویماهییێ چێبووى ئه‌و ژى ـ وه‌كى زانایێن وان یێن ب وژدان ب خۆ دبێژن ـ ژ ئه‌نجامێ وێ پێشكه‌فتنا علمى وشارستانى بوو ئه‌وا د ناڤ موسلمانان دا په‌یدا بووى وگه‌هشتییه وان .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی