سه‌رهاتییا زه‌كه‌رییا پێغه‌مبه‌ر
سه‌رهاتییا
زه‌كه‌رییا پێغه‌مبه‌ر
پشتى سوله‌یـمـانى ـ ئه‌وێ ل سه‌دسالا ده‌هێ به‌رى زایینێ ژیاى ـ وحه‌تا زه‌كــه‌ریــیــاى ـ ئه‌وێ ل ســـه‌دسـالا ئـێـكێ به‌رى زایینێ ژیاى ـ هژماره‌كا بۆش ژ پـێـغه‌مبه‌ران خودێ بۆ ئسرائیلییان هنارت بوون ، به‌لـێ قورئانا پیـرۆز ناڤێ كه‌س ژ وان بــۆ مــه نــه‌ڤـه‌گێڕایه ، وئه‌ز پێ ناحه‌سیێم كو د حه‌دیسێن پێغه‌مبه‌رى ژى دا ـ سلاڤ لـێ بن ـ به‌حسێ كه‌س ژ وان هاتبت ، له‌و ل ڤێرێ مه ئێكسه‌ر خۆ ڤه‌گوهاسته سه‌رهاتییا زه‌كه‌رییاى وكوڕێ وى یه‌حیاى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ئه‌و سه‌رهاتییا په‌یوه‌ندییه‌كا به‌رچاڤ ب سه‌رهاتییا پێغه‌مبه‌رێ ئسرائیلییان یێ دویـمـاهییێ ڤه هه‌ى كو عیسایه ـ سلاڤ لـێ بن ـ .
زه‌كه‌رییا كى بوو ؟
د قورئانێ وحه‌دیسان دا نه‌هاتییه كانێ زه‌كه‌رییا كوڕێ كێ بوو ، به‌لـێ گومان تـێـدا نـیـنـه كو ئه‌و ژ دوونده‌ها یه‌عقووب پێغه‌مبه‌رییه ، وه‌كى ل سه‌ر ئه‌زمانێ وى ب خۆ هاتى ده‌مێ وى دوعا ژ خودێ كرین كو ئه‌و كوڕه‌كى بده‌تێ دا جێگرییا وى ویا بنه‌مالا یه‌عقووبى بكه‌ت ، وه‌كى گـۆتى : (وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِيَ مِنْ وَرَائِي وَكَانَتْ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا . يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا ـ وهندى ئه‌زم ئه‌ز ژ مرۆڤێن خـۆ یێن نێزیك دترسم كو پشتى مرنا من ئه‌و ب دورستى ب دینێ ته ڕانه‌بن ، وبه‌رێ خه‌لكى نه‌ده‌نه دینێ ته ، وژنكا من یا بێ عه‌یاله وێ بچویك نابن ، ڤێجا تو ژ نك خۆ كوڕه‌كى بده من ببته میراتگر وهاریكارێ من . ئه‌و ببته میـراتگرێ پێغه‌مبه‌رینییا من وپێغه‌مبه‌رینییا بنه‌مالا یه‌عقووبى ، وتو ڤى كوڕى بكه ئێكێ تو ومرۆڤ ژى ژێ دڕازى )[ مریم : 5-6 ] .
وهــه‌رچه‌نده به‌حسێ زه‌كه‌رییاى وبنه‌مالا وى ( ژنكا وى ، وكوڕێ وى ) د ئنجیلـێ دا هاتییه ژى (انجيل لوقا 1 / 5-80 ) به‌لـێ به‌حسێ باب وباپیـرێن وى نه‌هاتییه كرن ، ب تنێ ئیشاره‌ت هاتییه دان كو ژنكا وى ( ئه‌لیصابات ) ژ دوونده‌ها هاروونى بوو ، و ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ هنده‌ك دیرۆكزان دبێژن : زه‌كه‌رییا ژى ژ دوونده‌ها هاروونى بوو ، وهنده‌كێن دى دبێژن : ئه‌و ژ دوونده‌ها یه‌هووذاى بوو ، وهه‌ژى گـۆتنێیه كو ئنجیل ئـیـشـاره‌تێ ناده‌ته پێغه‌مبه‌رینییا زه‌كه‌رییاى ، ووه‌سا دده‌ته ئاشكه‌راكرن كو زه‌كه‌رییا ب تنێ كاهنه‌ك بوو ژ ده‌سته‌كا ( ئه‌بییا ) .
وقـورئان حه‌فت جاران [ د چار سووره‌تان دا : آل عمران ، الأنعام ، الأنبیا‌ء ، مریم ] ناڤێ زه‌ركه‌رییاى ئینایه ، وجاره‌ك ژ ڤان جاران ناڤێ وى د گه‌ل یێ هنده‌ك پێغه‌مبه‌رێن دى هژمارتییه ، وه‌كى گـۆتى : ( وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنْ الصَّالِحِينَ ) [ الأنعام : 85 ] تشتێ هندێ دگه‌هینت كو ئه‌و ژى ئێك ژ پێغه‌مبه‌ران بوویه .
زه‌كه‌رییا وخزمه‌تكارییا هه‌یكه‌لى :
به‌رى نوكه مه گـۆتبوو كو ل سالا بیستێ به‌رى زایینێ هـیـرۆدسێ جوهى ئه‌وێ ب ناڤێ رۆمانییا حوكم ل ده‌ڤه‌را قودســـێ دكــر هه‌یكه‌ل ( مزگه‌فتا ئه‌قصایێ ) ئاڤاكر بوو ؛ دا ئسرائیلى خودێ تێدا بپه‌رێسن ، و ل دۆرا كۆم ببـن .. پشتى ئاڤاكرنا هه‌یكه‌لـى هژماره‌كا نه یا كێم ژ زانا ومێرچاكێن ئسرائیلییان كارێ خۆ كره ئه‌و خزمه‌تا هه‌یكه‌لـى بكه‌ن ، وپه‌رستنا خودێ لـێ بكه‌ن وشیـره‌ت وگـۆتنێن خێرێ بۆ خه‌لكى لـێ بێژن ، وزه‌كه‌رییا پێغه‌مبه‌ر ئێك ژ وان بوو .
قورئان [ د سووره‌تا آل عمران دا ئایه‌تێن : 37-41 ] ئاشكه‌را دكــه‌ت كو زه‌كه‌رییا ئێك ژ وان كه‌سان بوو یێن خزمه‌تا مالا خودێ دكر ، ووى ژییێ خۆ هه‌مى د ڤى كارى دا بربوو سه‌رى ، وحه‌تا پـیـربووى ژى ئه‌و هه‌ر خزمه‌تكارێ هه‌یكه‌لـى بوو . (وسەرهاتیيا كەفالەتا وى بو پەروەردەكرنا مەريەمێ د سەرهاتییا مەريەمێ دا دێ بو مە ئێت).
وژبلى خزمه‌تكارییا هه‌یكه‌لى زه‌كه‌رییاى كارێ ( نه‌جارییێ ) دكر ، و ژ كارێ ده‌ستێ خۆ دخوار ، د حه‌دیسه‌كا دورست دا یا ( ئه‌بوو هوره‌یره ) ژ پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ڤه‌دگوهێزت ، هاتییه : ( كان زكریا نجاراً ـ زه‌كه‌رییا نه‌جار بوو ) . (موسلم ڤێ حەدیسێ ڤەدگوهێزت)
زه‌كه‌رییا وبوونا یه‌حیاى :
ژ سه‌رهاتییێن ژینا زه‌كه‌رییاى قورئان ب تنێ دو سه‌رهاتییان بۆ مه ڤه‌دگێڕت .
یا ئێكێ : ده‌مێ پشك بۆ كه‌فتى كو د ناڤبه‌را هه‌مى خزمه‌تكارێن هه‌یكه‌لـى دا ئه‌و مـه‌ریـه‌مـا كـچـا عمرانى ب خودان بكه‌ت . (وئەڤە د سەرهاتیيا مەريەمێ دا دێ بو مە ئێت ، ئەگەر خودێ حەز بکەت)
ویا دووێ : ده‌مێ وى دوعا بۆ خۆ ژ خـودێ كرین كو ئه‌و وى بێ دوونده‌هــ نه‌هێلت وكوڕه‌كى بده‌تێ دا جهێ وى بگرت ، و ل ڤێرێ دێ به‌حسێ سه‌رهاتییا دووێ كه‌ین .
د سێ سووره‌تان دا به‌حسێ ڤێ سه‌رهاتییێ یێ هاتییه كرن : د سووره‌تا ( آل عمران ، والأنبیا‌ء ، ومریم ) دا (وئنجيلا لووقاى د ئيصحاحا ئێکێ دا ، وەكى مە گوتی) ، و ل هه‌ر سێ جهان قورئان هندێ دگه‌هینت كو زه‌كه‌رییا ب ناڤ سال ڤه چووبوو وخودێ چو زارۆك نه‌دابوونێ ؛ چونكى ژنكا وى عه‌یال نه‌دبوون ، ڕۆژه‌كێ دان وستاندنه‌ك د ناڤبه‌را زه‌كه‌رییاى ومه‌ریه‌مێ دا چێبوو ، قورئان دبێژت :(فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَامَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ . هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ . فَنَادَتْهُ الْمَلَائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِنْ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِنْ الصَّالِحِينَ . قَالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلَامٌ وَقَدْ بَلَغَنِي الْكِبَرُ وَامْرَأَتِي عَاقِرٌ قَالَ كَذَلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ . قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا وَاذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ـ ئینا خودێ د به‌رسڤا دوعایا وێ [ ده‌یكا مه‌ریه‌مێ ] هات ونه‌زرا وێ جوان ژێ قه‌بویلكر ، وئه‌وى په‌روه‌رده‌كرنا كچا وێ مه‌ریه‌مێ ب خـۆڤه گرت وئه‌و شینكر شینكرنه‌كا باش ، وزه‌كه‌ریا سلاڤ لـێ بن كره كه‌فیلێ وێ ، وئه‌وى ئه‌و بره نك خـۆ ل وى جهێ ئه‌وى عیباده‌ت لـێ دكر ، وهه‌ر جاره‌كا ئه‌و ب سه‌ر وێ ڤه هاتبا ژۆر ڕزقه‌كێ خـۆش ل نك وێ ددیت ، ئینا دگـۆتێ : ئـه‌ى مه‌ریه‌م ئه‌ڤ ڕزقێ باش بـۆ ته ژ كیڤه هاتییه ؟ وێ دگـۆت : ئه‌و ڕزق ژ نك خودێیه ، هندى خودێیه ـ ژ قه‌نجییا خـۆ ـ هه‌چییێ بڤێت ژ به‌نییێن خـۆ ڕزقه‌كێ بێ حسێب دده‌تێ . ده‌مێ زه‌كه‌ریاى دیتى خودێ ژ ڕزقێ خـۆ چه‌ند قه‌نجى ل مه‌ریه‌مێ كرینه قه‌ستا خودایێ خـۆ كر وگـۆت : ئه‌ى خودایێ من تو ژ نك خـۆ كوڕه‌كێ چاك وپیـرۆز بده من ، هندى تویى ته گوهــ ل وى دبت یێ دوعایێ ژ ته دكه‌ت . وده‌مێ ئه‌و به‌رانبه‌ر خودێ ل جهێ نڤێژێ یێ ڕاوه‌ستاى دوعایان دكه‌ت فریشته‌یان گازیكره وى : هندى خودێیه مزگینییه‌كا ته كه‌یف پێ بێت دده‌ته ته ، كو ته كوڕه‌ك ب ناڤێ یه‌حیا دێ هه‌بت ، ئه‌و دێ باوه‌رییێ ب وێ په‌یڤا ژ خودێ ـ كو عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێیه ـ ئینت ، ویه‌حیا د ناڤ ملله‌تێ خـۆ دا دێ بته سه‌روه‌ره‌ك ، جهه‌كێ بالا وبلند دێ وى هه‌بت ، ویــێ پـاراسـتـییه ژ گونه‌هــ ودلچوونێن خراب ، وئه‌و دێ پێغه‌مبه‌ره‌كێ ژ چاكان بت ژ وان یێن گه‌هشتینه كولـۆڤانكا چاكییێ . زه‌كه‌ریاى ژ كه‌یف ومه‌نده‌هۆشییان دا گـۆت : خودایێ من چاوا دێ من كوڕه‌ك هه‌بت وپیـراتى یا گه‌هشتییه من وژنكا من بچویك نابن ؟ گـۆت : وه‌سایه تشتێ خودێ بڤێت دكه‌ت بلا یێ عه‌جێب ونه‌عه‌ده‌تى بت . زه‌كه‌ریاى گـۆت : خودایێ من نیشانه‌كێ بـۆ من بدانه كو ئه‌ز پێ بزانم من كوڕه‌ك دێ هه‌بت ؛ دا من كه‌یف پێ بێت ومزگینى بگه‌هته من ، گـۆت : نیشانا ته خواستى ئه‌وه سێ ڕۆژان تو نه شێى خه‌لكى باخێڤى ب تنێ ب ئیشاره‌تان نه‌بت ، هه‌ر چه‌نده تو یێ ساخله‌مى ژى ، و ل ڤى ده‌مى تو خودایێ خـۆ گه‌له‌ك ل بیـرا خـۆ بینه ، وتو ل ئێڤار وسپێده‌یان نڤێژان بـۆ وى بكه ) [ آل عمران : 37-41 ] .
ب ڤى ڕه‌نگێ نه یێ عه‌ده‌تى خودێ یه‌حیا دا زه‌كه‌رییاى ، وهێشتا یه‌حیا نه‌هاتییه سه‌ر دنیایێ خودێ مزگینى دا زه‌كه‌رییاى كو كوڕه‌ك دێ وى هه‌بت دێ بته پێغه‌مبه‌ره‌كێ ب خودان قه‌در ، وپشته‌ڤانییا وى ب پێغه‌مبه‌ره‌كێ دى یێ ب خودان قه‌در دێ ئێته كرن .
وئه‌و بوو خودێ ب یه‌حیاى كه‌ره‌م د گه‌ل زه‌كه‌رییاى كر ، و ل دویڤ گـۆتنا ئنجیلێ به‌رى بوونا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ ب شه‌ش هه‌یڤان یه‌حیا هاتبوو سه‌ر دنیایێ ( انجيل لوقا 1 / 26) ، ووه‌سا یا دیاره كو بوونا یه‌حیاى ل باژێڕێ ئـۆرشه‌لیمێ بوویه .
ژینا یه‌حیاى وكوشتنا وى :
قورئانێ چویا وه‌سا ژ ژین وسه‌رهاتییا یه‌حیا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ بۆ نه نه‌ڤه‌گێڕایه ، له‌و سه‌روبه‌رێ ژینا وى ل به‌ر مه یێ ئاشكه‌را نینه ، و ب تنێ قورئان هنده‌ك ئیشاره‌تان دده‌ته وى ڕه‌نگێ یه‌حیا پێ مه‌زن بووى ، ده‌مێ د هنده‌ك ئایه‌تێن سووره‌تا ( مریم ) دا دبێژت :
(يَايَحْيَى خُذْ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا . وَحَنَانًا مِنْ لَدُنَّا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيًّا . وَبَرًّا بِوَالِدَيْهِ وَلَمْ يَكُنْ جَبَّارًا عَصِيًّا . وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ وَيَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا ـ ئه‌ى یه‌حیا تو ته‌وراتێ ب هێز ومجدى بگره ، په‌یڤێن وێ ژبه‌ر بكه و د ڕامانێن وێ بگه‌هه وكارى پێ بكه ، ومه كاربنه‌جهى وتێگه‌هشتنا باش دابوویێ هێشتا ئه‌و یێ بچویك . ومه ڤیان ودلـۆڤانى ژ نك خۆ وپاقژییا ژ گونه‌هان دابوویێ ، وئه‌و یێ گـوهــدار بـــوو بـــۆ خـودێ و ژ وى دترسیا ، فه‌رمانێن وى ب جهــ دئینان ، وخۆ ژ حه‌رامییان ددا پاش . وئه‌و بۆ دایبابێن خـۆ یێ باش بوو ووى گوهدارییا وان دكر ، ووى خۆ ژ عیباده‌تێ خودێ وگوهدانا دایبابێن خۆ مه‌زنتـر لـێ نه دكر ، وبێ ئه‌مرییا خودێ ویا دایبابێن خۆ نه دكر . وسلاڤ ژ خودێ وته‌ناهى ل یه‌حیاى بن ڕۆژا ئـه‌و بووى ، وڕۆژا ئه‌و دمرت ، وڕۆژا ئه‌و ژ گۆڕا خۆ ڕادبته‌ڤه ) [ مریم : 12-15 ] ، و ژ ڤان ئایه‌تان ـ وه‌كى ئاشكه‌را ـ هژماره‌كا سالـۆخه‌تێن یه‌حیاى دئێنه زانین : ئاقلدارى وتێگه‌هشتـن ، ته‌قوادارى وخۆشكاندنا بۆ خودێ ، گوهدارییا دایبابان ودلـۆڤانییا د گه‌ل وان ..
ژ ڤێرێ وێ ڤه یه‌حیا چاوا ژیابوو ؟ چ كربوو ؟ قورئانێ به‌حس ژ ڤێ چه‌ندێ نه‌كرییه ، به‌لـێ ژ وێ ئیشاره‌تا د هنده‌ك ئایه‌تان دا هاتى ، وه‌كى گـۆتى : ( أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِنْ اللَّهِ ) ژ ڤێ دئێته زانـیـن كو یه‌حیاى وعیساى پشته‌ڤانىیا ئێك ودو د به‌لاڤكرنا دینێ خودێ دا دكر ، وعیساى ب گازییا خۆ ڕاستگـۆیییا گـۆتنێن یه‌حیاى دكر .
وتشتێ هندێ دگه‌هینت كو یه‌حیاى وعیساى پشته‌ڤانىیا ئێك ودو د به‌لاڤكرنا دینى دا دكر ئه‌و حه‌دیسه یا ژ پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بن ـ هاتىیه ڤه‌گوهاستـن ، تێدا هاتییه : پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت : ( خودێ فه‌رمان ل یه‌حیایێ كوڕێ زه‌كه‌رییاى كر كو ئه‌و كارى ب پێنج په‌یڤان بكه‌ت وفه‌رمانێ ل ئسرائیلییان بكه‌ت كــو ئــه‌و ژى كارى پــێ بــكـه‌ن ، ونێزیك بوو ئه‌و خۆ گیـرۆ بكه‌ت ، ئینا عیساى ـ سلاڤ لـێ بن ـ گـۆتێ : فه‌رمان ب پێنج په‌یڤان یا ل ته هاتییه كرن كو تو كارى پێ بكه‌ى وبێژییه ئسرائیلییان ئه‌و ژى كارى پێ بكه‌ن ، ڤێجا یان تو دێ وان په‌یڤان گه‌هینى یان ئه‌ز دێ گه‌هینم ، وى گـۆت : برایێ من ، ئه‌ز دترسم كو ئه‌گه‌ر تو به‌رى مـــن ڕاكه‌ى ئه‌ز بێمه عه‌زابدان یان خه‌سف ل من بێته كرن ، ئینا وى ئـسـرائـیـلـى ل به‌یتـولـمـه‌قدسێ كـۆمكرن حه‌تا مزگه‌فت ژ وان تـــژى بووى ، یه‌حیا ل سه‌ر سیڤانده‌ى ڕاوه‌ستا وحه‌مدا خودێ كر .. ) . ( ئەحمەد وترمذى وئبـن ماجە وحاكم ڤێ حەديسێ ژ حارثــێ ئەشعەرى ڤەدگوهێزن).
و د هنده‌ك ریوایه‌تان دا هاتییه كو یه‌حیا وعیسا كوڕ خاله‌تێن ئێك بوون ، وه‌كى دێ پاشى به‌حس ژێ كه‌ین ئه‌گه‌ر خودێ حه‌ز بكه‌ت .
وقورئانێ وسوننه‌تێ به‌حسێ دویـمـاهییا یه‌حیاى ـ وزه‌كه‌رییاى ژى ـ بۆ مه نـه‌كـرییـه ، بـه‌لـێ ئـنـجـیلـێن ئه‌ڤرۆ (متى 14 / 1-12 ، ومرقس 6 / 14-29 ، لوقا 9 / 7-9 ) به‌حس دكه‌ن كو یه‌حیا ب ده‌ستێن ئێك ژ مــه‌زنــێـن ســه‌ر ده‌مـێ خۆ یێن جوهى [ هـیـرۆدس ئه‌نتیباس ] هاتبوو كوشتـن ، و د ئه‌گه‌را كوشتنا وى دا دبێژن : ڤى مه‌زنى ژن برا خۆ ماره كربوو ، وئه‌ڤه تشته‌ك بوو د شریعه‌تێ ته‌وراتێ دا یێ حه‌رام بوو ، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ یه‌حیاى ب ئاشكه‌رایى نه‌ڕازیبوونا خۆ ل سه‌ر ڤى كارێ وى ئاشكه‌را دكر ، و د ناڤ خه‌لكى دا به‌حسێ ڤێ تاوانا وى دكر ، له‌و ژنا وى ـ ئه‌وا به‌رى هنگى ژن برا وى ـ داخوازا سه‌رێ یه‌حیاى ژ وى كر ، مه‌لكى داخوازا وێ ب جهــ ئینا ، وسه‌رێ یه‌حیاى بڕى !
و ل دۆر وى جهێ یه‌حیا لـێ هاتییه كوشتـن دو گـۆتن هه‌نه ، هنده‌ك دبێژن : ئـه‌و ل باژێڕێ ئـۆرشه‌لیمێ د به‌یـتـولـمـه‌قدسێ ڤه هاتبوو سه‌رژێكرن ، وهنده‌ك دبێژن : ئه‌و ل باژێڕێ دیمـه‌شقێ هاتبوو كوشـتـن ، ل وى جهێ نوكه مزگه‌فتا ئه‌مه‌وییان دكه‌فتێ. ( ويا زانايە كو مزگەفتا ئەمەویيان بەرى ئيسلامێ دێر بوو)
وهه‌ر چه‌نده ئه‌ڤ چه‌ندا هه د چو ئایه‌ت وچو حه‌دیسان دا نه‌هاتییه ژى به‌لـێ یا غه‌ریــب نـیــنــه ژ جوهییان كو ئه‌و سه‌را گڕه‌كێ خۆ پێغه‌مبه‌ره‌كى ژ پێغه‌مبه‌رێن خودێ بكـوژن ، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى : ( َفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنفُسُكُمْ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ) [ البقرة : 87 ] .
و ژ گـۆتنا ئنجیلێ دئێته زانین كو كوشتنا یه‌حیاى پشتى پێغه‌مبه‌رینییا عیساى وبه‌رى ڕاكرنا وى بوو ، یه‌عنى : د ناڤبه‌را سالا ( 30 – 33 ) زایینى دا بوو .
ویه‌حیاى ژن نه‌ئینابوو ، وچو دوونده‌هــ ب دویڤ نه‌كه‌فتبوو .
دویماهییا زه‌كه‌رییاى :
قورئان وحه‌دیس دویـماهییا زه‌كه‌رییا پێغه‌مبه‌رى ـ سلاڤ لـێ بــن ـ بــۆ مــه ناڤـه‌گێڕن ، له‌و ئه‌م نزانین كانێ زه‌كه‌رییا كه‌نگى و ب چ ڕه‌نگ و ل كیڤه مرییه ؟
وئنجیل ژى به‌حسێ دویماهییا زه‌كه‌رییاى بۆ مه ناكه‌ت .
وزانایێ ناڤدار ( ئبـن كه‌ثیـر ) ریوایه‌ته‌كێ ژ ( ئبـن ئسحاقى ) ڤه‌دگوهێزت كو پشتى مه‌لكێ ئسرائیلییان یه‌حیا كوشتى خودێ غه‌زه‌ب لـێ كر ، وئه‌و د عه‌ردى دا بره خوارێ ، ئینا ئسرائیلییان گـۆت : دڤێت ئه‌م تـۆلا مه‌لكێ خۆ بستینین ، له‌و وان كوشتنا زه‌كه‌رییاى كره دلـێ خۆ وئه‌و هنگى ڕاوه‌ستیان حه‌تا وان زه‌كه‌رییا كـوشـتـى .
وپـشـتـى ( ئبـن كه‌ثیـر ) ڤێ ریوایه‌تێ ڤه‌دگوهێزت ، دبێژت : ئه‌ڤ حه‌دیسه یا ( غه‌ریب ومونكه‌ره ) ، یه‌عنى : یا دورست نینه .
وهـــه‌ر چــاوا بـــت یا غــه‌ریب نینه ملله‌ته‌كێ وه‌كى جوهییان كو ب كوشتنا پێغه‌مبه‌ران هاتییه ناسیـن پێغه‌مبه‌ره‌كێ وه‌كى زه‌كه‌رییاى ژى بكوژت ، به‌لـێ مسۆگه‌ركرنا ڤێ چه‌ندێ ده‌لیله‌كێ دورست پێ دڤێت .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی