سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كان
سه‌رهاتییا
خودانێن خه‌نده‌كان
قورئانێ جاره‌كا ب تنێ و د سووره‌تا ( البروج ) دا سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كان ب ڕه‌نگه‌كێ كورت بۆ مه ڤه‌گێڕایه ، وپێغه‌مبه‌رى ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسه‌كا خۆ یا دورست دا ب ڕه‌نگه‌كێ به‌رفره‌هتـر هنده‌ك ژ ڤێ سه‌رهاتییێ بۆ مه ڤه‌گێڕایه ، و ژ به‌ر وان ده‌رسێن مه‌زن یێن كو د ڤێ سه‌رهاتییێ دا هه‌ین مه دڤێت ڤێ سه‌رهاتییێ ژى ب به‌رفره‌هى ڤه‌گێڕین ..
ده‌م وجهــ :
ئێكه‌مین پسیار ل ده‌سپێكا ڤێ سه‌رهاتییێ دئێته هلێخستـن دێ ئه‌ڤه بت : ئه‌رێ ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ل چ ده‌مى و ل كیژ ده‌ڤه‌رێ چێبوویه ؟
وبۆ به‌رسڤ دێ بێژین : نه د قورئانێ دا ونه د حه‌دیسان دا ئیشاره‌ت بۆ ده‌م وجهێ ڤێ سه‌رهاتییێ نه‌هاتییه دان ، وزانایێن موسلمانان (وەكى ئبـن كەثير د ( البداية والنهاية ) دا ( 2 / 129-132 ) ڤەدگێرت) دبێژن : ڕویدانا هاڤێتنا خودان باوه‌ران د خه‌نده‌كێن ئاگرى دا جاره‌كا ب تنێ د دیرۆكێ دا چێ نه‌بوویه ، به‌لكى سێ جاران یا چێبووى :
جارا ئێكێ : ل ســه‌ر ده‌مــێ مه‌لكێ بابلى ( نه‌بوخذنه‌صرى ) بوو د ناڤبه‌را سالێن ( 586-538 به‌رى زایینێ ) ده‌مـێ وى ئـسـرائیلى ب ئێخسیـرى گرتین وبرینه بابلێ ، دبێژن : وى صه‌نه‌مه‌كێ مه‌زن چێكر و ژ خودان باوه‌رێن ئسرائیلى خواست ئه‌و بۆ بچنه سوجوودێ وده‌مێ وان گوهدارییا وى نه‌كرى وى بڕیار دا خه‌نده‌كه‌كا مه‌زن بێنه كۆلان وئاگر تێدا بێته هلكرن وهه‌چییێ بۆ صه‌نه‌مى نــه‌چــتـه سوجـوودێ د وێ خه‌نده‌كێ دا بێته سۆتن .
وجارا دووێ : ل وه‌لاتــــێ نه‌جرانێ ل یه‌مه‌نێ بوو ، ل سه‌ر ده‌مێ مه‌لكێ جوهى ( ذو نـه‌وواسـى ) ئــه‌وێ ژ فـه‌لــێـن وه‌لاتـــێ خــۆ خـــواسـتـى ئه‌و ژ دینێ خۆ لێڤه بـبـن و ل جــوهــییاتــییــێ بزڤڕن ، وده‌مێ وان گوهدارییا وى نه‌كرى وى ئه‌و هاڤێنه د خه‌نده‌كه‌كا كویر دا یا تژى ئاگر .
وجارا سىیێ : ل سه‌ر زه‌مانێ قه‌یصه‌رێ رۆمێ قه‌سطەنــطینى بوو ، ئه‌وێ دینێ ده‌ولـه‌تــێ كرىیه مه‌سیحییه‌ت ، ئه‌و مه‌سیحییه‌تا باوه‌رییێ ب سێ خودایان دئینت ! ئه‌ڤى قه‌یصه‌رى بڕیار دا هه‌ر فه‌له‌كێ ل سه‌ر بیـر وباوه‌رێن وى نه‌بت بێته كوشتـن ، ودبێژن : جاره‌كێ ل باژێڕێ قه‌سطەنــطینییێ وى هنده‌ك فه‌له گرتن ئه‌وێن دبێژن : خودێ ئێكه وعیسا عه‌بدێ وییه ، ئینا وى بڕیار دا خه‌نده‌كه‌كا مــــه‌زن بێته كــــۆلان وئاگر تێدا بێته هــلـكرن وئه‌و كه‌س تێدا بێنه سۆتن ئه‌گه‌ر ل باوه‌رییا خۆ لێڤه نه‌بن .
د ناڤبه‌را ساحرى وراهبى دا :
قورئان ده‌مێ سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كان بۆ مه ڤه‌دگێڕت ب تنێ دویماهییا به‌رچاڤ ونه‌به‌رچاڤ یا سه‌رهاتییێ بۆ مه ڤه‌دگێڕت ، وبه‌حس ژ ده‌سپێكا سه‌رهاتییێ ناكه‌ت ، به‌لـێ پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ د حه‌دیسه‌كا خۆ دا ( ئەوا موسلم وترمذى ژ صوهەيبى ڤەدگوهێزن) ڤێ چه‌ندا هه بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت .. پێغه‌مبه‌ر ـ سلاڤ لـێ بن ـ دبێژت :
( د ناڤ ملله‌تێن به‌رى هه‌وه دا مه‌لكه‌ك هه‌بوو ، وسێره‌به‌نده‌كێ وى هه‌بوو ، ده‌مێ سێره‌به‌ند مه‌زن بووى گـۆته مه‌لكى : ئه‌ز یێ ب ناڤ سال ڤه چوویم ، ڤێجا تو جحێله‌كى بهنێره نك من دا ئه‌ز سێره‌به‌ندییێ نیشا بده‌م ، ئینا مه‌لكى جحێله‌ك بۆ ڤێ چه‌ندێ هنارته نك وى .
و د ڕێكا وى دا ده‌مێ ئه‌و دچوو نك سێره‌به‌ندى راهبه‌ك [ عیباده‌تكه‌ره‌ك ] هـه‌بـوو ، ئه‌و ل نك وى ڕوینشت وگوهێ خۆ دا ئاخفتنا وى ، ئینا كه‌یفا وى پێ هات ، له‌و هه‌ر جاره‌كا ئه‌و دهاته نك سێره‌به‌ندى د نك راهبى ڕا دبۆرى ودچوو نك دڕوینشت ، ڤێجا ده‌مێ ئه‌و دهاته نك سێره‌به‌ندى وى ئه‌و دقوتا ، ڕۆژه‌كێ وى گازنده‌یێن خۆ بۆ راهبى كرن .. راهبى گـۆتێ : ئه‌گه‌ر تو ژ سێره‌به‌ندى ترساى بـێـژێ : مرۆڤێن من ئه‌ز گیـرۆكرم ، وئه‌گه‌ر تو ژ مرۆڤێن خۆ ترساى بێژێ : سێره‌به‌ندى ئه‌ز گیـرۆكرم .
وئه‌و ب ڤى ڕه‌نگى ما ، حه‌تا ده‌مێ ڕۆژه‌كێ ئه‌و دچوو وى دیت ده‌هبه‌كێ مه‌زن یێ كه‌فتییه د ڕێكا خه‌لكى دا ، وى گـۆت : ئه‌ڤرۆ ئه‌ز دێ زانم كانێ كى چێتـره سێره‌به‌ند یان راهب ؟
ووى به‌ره‌ك ڕاكر وگـۆت : خودێ ! ئه‌گه‌ر كارێ راهبى ل به‌ر ته خۆشتڤیتـر بت ژ كارێ سێره‌به‌ندى تو ڤى ده‌هبه‌ى بكوژه ؛ دا خه‌لك ل ڕێكا خۆ بچن ، ووى ئه‌و به‌ر د ده‌هبه‌ى وه‌ركر ، ده‌هبه هاته كوشتـن وخه‌لك ل ڕێكا خۆ چوون .. وجحێل هاته نك راهـبـى وسـوحبه‌تا خۆ بۆ وى ڤه‌گێڕا ، ئینا راهبى گـۆتێ : كوڕێ من ! ئه‌ڤرۆ تو ژ من چـێـتـرى ، تو گه‌هشتىیه ڤێ ده‌ره‌جێ یا ئه‌ز دبیم ، وبه‌لا دێ ئێنه سه‌رێ ته ، ڤێجا ئه‌گه‌ر تو هاتییه جه‌ڕباندن تو من نیشا كه‌سێ نه‌ده .
وجحێل وه لـێ هات وى كۆرێ زكماك ومرۆڤێ گوڕى چێ دكرن ، ووى مـــرۆڤ ژ ده‌ردێن دى ژى ڕادكرن ، هه‌ڤاله‌كێ مه‌لكى هه‌بوو كۆره بووبوو ، ئه‌و ب سوحبه‌تا جحێلى حه‌سیا ، ڕابوو گه‌له‌ك تێڕ ودیارى بۆ وى ئینان وگـۆتێ : ئه‌ڤه هه‌مى بۆ ته‌نه ئه‌گه‌ر تو من ساخ كه‌ى .
جحێلى گـۆتێ : ئه‌ز كه‌سێ ساخ ناكه‌م ، خودێیه شیفایێ دده‌ت ، ڤێجا ئه‌گه‌ر تو باوه‌رییێ ب خودێ بینى ئه‌ز دێ دوعایه‌كێ بۆ ته ژ خودێ كه‌م ئه‌و دێ ته ساخ كه‌ت ، وى باوه‌رى ب خودێ ئینا ، خودێ چاڤێن وى چێكرن .
ئه‌و هاته نك مه‌لكى ، و ل نك ڕوینشت وه‌كى كو به‌رێ دروینشت ، ئینا مه‌لكى گـۆتێ : كێ چاڤێن ته چێكرن ؟
وى گـۆتێ : خودایێ من .
مه‌لكى گـۆتێ : ما ته ژبلى من خودایه‌كێ دى هه‌یه ؟
وى گـۆت : خودایێ من وخودایێ ته ( ئه‌للاهه ) .. (ژ ڤێ دئێتە زانين كو وى مەلكى دگوتە خەلكى : ئەز خودێمە .. مەعنا : ئەو نە قەسطەنــطين بوو ونە ذو نەوواسێ مەلكێ نەجرانێ بوو ؛ چونكى كەس ژ وان هەر دووان نە دگـوت : ئـەز خودێمە)
ئینا مه‌لكى ئه‌و گرت وهند عه‌زاب دا حه‌تا وى حجێل نیشا وان داى ، وان جحێل گرت وئینا نك مه‌لكى ، مه‌لكى گـۆتێ : ئه‌ى كوڕێ من ! ما سێره‌به‌ندییا ته گه‌هشته هندێ تو كۆرێ زكماك ومرۆڤێ گوڕى ساخ بكه‌ى ؟ وى گـۆت : ئه‌ز كه‌سێ ساخ ناكه‌م ، خودێیه شیفایێ دده‌ت .
مه‌لكى ئه‌و گرت وهند عه‌زاب دا حه‌تا وى راهب نیشا وان داى ، وان راهب ئینا وگـۆتێ : ژ دینێ خۆ بزڤڕه ، وى گوهــ نه‌دا وان ، وان مشار ئینا دانا سه‌ر كلۆڤانكا سه‌رێ وى وكره دو پرت ، پاشى وان هه‌ڤالـێ مه‌لكى ژى ئینا وگـۆتێ : ژ دینێ خۆ بزڤڕه ، وى گوهــ نه دا وان ، ئینا وان ئه‌و ژى ب مشارى كره دو پرت .
مه‌لك ودویماهییا جحێلى :
پاشى وان جحێل ئینا ، وگـۆتێ : ژ دینێ خۆ بزڤڕه ، وى گوهــ نه‌دا وان ، ئینا مه‌لكى ئه‌و دا ف هنده‌ك هه‌ڤالێن خۆ ، وگـۆتێ : وى ببه‌ن ب سه‌ر فلان چیاى بێخن وده‌مێ هوین دگه‌هنه كـۆپێ وى بێژنێ : بلا ژ دینێ خۆ بزڤڕت ئه‌گه‌ر نه‌زڤڕى هوین وى د چیاى دا بهاڤێن ..
وان ئه‌و بر ، ب سه‌ر چیاى ئێخست ، جحێلى گـۆت : یا ره‌بى ب ڕه‌نگه‌كێ ته بڤێت تو به‌لا وان ژ من دویر بكه .. چیا هژیا ئه‌و تێدا كه‌فتـن ، وجحێل هاته نك مه‌لكى .
مه‌لكى گـۆتێ : هه‌ڤالێن ته چ كر ؟
جحێلى گـۆت : خودێ به‌لا وان ژ من ڤه‌كر .
مه‌لكى ئه‌و دا ف هنده‌ك هه‌ڤالێن خۆ وگـۆت : ببه‌ن وى بكه‌نه د كه‌له‌كه‌كێ دا وببنه نیڤا ده‌ریایێ ، وئه‌گه‌ر ئه‌و ژ دینێ خۆ نه‌زڤڕى وى بهاڤێنه د ئاڤێ دا .
وان ئه‌و بر .. جحێلى گـۆت : یا ره‌بى ب ڕه‌نگه‌كێ ته بڤێت تو به‌لا وان ژ من ڤه‌كه ، ئینا كه‌له‌كا وان ده‌رنیشف بوو وئه‌و خندقیـن ، وجحێل هاته نك مه‌لكى .
مه‌لكى گـۆتێ : هه‌ڤالێن ته چ كر ؟
وى گـۆت : خودێ به‌لا وان ژ من ڤه‌كر .. ووى گـۆته مه‌لكى : تو نه‌شێى من بكوژى حه‌تا تو وێ نه‌كه‌ى یا ئه‌ز دبێژمه ته .
مه‌لكى گـۆتێ : یا تو دبێژى چیه ؟
وى گـۆت : مرۆڤان هه‌مییان ل جهه‌كى كـۆم بكه ومن ب قورمێ داره‌كێ ڤه بهلاویسه ، پاشى تیـره‌كى ژ ناڤ تیـرێن من بینه ده‌رێ وبــێـخـه كــڤـانى وبێژه : ب ناڤێ خودێ خودایێ جحێلى ، پاشى وى تیـرى د من وه‌ركه ، ئه‌گه‌ر تو ڤێ بكه‌ى تو دێ شێى من كوژى .
كوشتنا جحێلى وگرفتارییا مه‌لكى :
مه‌لك ڕابوو خه‌لك هه‌مى ل جهه‌كى كـۆمكرن ، وجحێل ب قورمێ داره‌كێ ڤه هلاویست ، پاشى تیـره‌ك ژ ناڤ تیـرێن وى ئیناده‌ر كره د كڤانى دا ، پاش گـۆت : ب ناڤێ خودێ خودایێ جحێلى ، وئه‌و تیـر د وى وه‌ركر ، تیـر ب جێنیكا وى كه‌فت ، وى ده‌ستێ خۆ دانا سه‌ر جێنیكا خۆ جهێ تیـر ڤێ كه‌فتى ومر ، ئینا خه‌لكى گـۆت : مه باوه‌رى ب خودایێ جحێلى ئینا ، مه باوه‌رى ب خودایێ جحێلى ئینا ، مه باوه‌رى ب خودایێ جحێلى ئینا .
هنده‌ك هاتنه نك مه‌لكى وگـۆتنێ : تو دبینى ، ئه‌وا تو ژێ دترساى ب خودێ چێبــوو ، خــه‌لـكـى باوه‌رى [ ب دینێ جحێلى ] ئینا ، مه‌لكى فه‌رمان دا خه‌نده‌ك ل سه‌رێن ڕێكان [ ل پێش چاڤێن خه‌لكى ] بێنه كۆلان ، وئاگر تێدا بێته هلكرن ، وگـۆت : هه‌چییێ ژ دینێ خۆ لێڤه‌نه‌بت وى بهاڤێنه تێدا .. ووان وه كر یا مه‌لكى گـۆتى ، حه‌تا ژنه‌ك ئیناى وبچویكه‌كێ وێ د گه‌ل دا بوو ، بیچه‌كێ وێ خۆ پاشڤه لێدا ، ئینا بچویكى گـۆتێ : دادێ ! صه‌برێ بكێشه تو یا ل سه‌ر حه‌قییێ ).
و د دویماهییا ریوایه‌تا ( ترمذى ) دا هاتییه كو دبێژن : ل سه‌ر زه‌مانێ عومه‌رێ كوڕێ خه‌ططابى كه‌له‌خێ ڤى جحێلى هاتبوو دیتـن وتبلا وى هێشتا ل سه‌ر جێنیكا وى بوو .
قورئان وخودانێن خه‌نده‌كان :
وه‌كى مه گـۆتى : د جهه‌كێ ب تنێ دا قورئانێ به‌حسێ خودانێن خه‌نده‌كێ كرییه ئه‌و ژى د چه‌ند ئایه‌ته‌كێن سووره‌تا ( البروج ) دا ، ووه‌كى یا زانا ئه‌ڤ سووره‌ته ئێك ژ وان ســووره‌تانــه یـێـن كو به‌رى مشه‌ختبوونێ ل مه‌كه‌هێ هاتینه خوارێ ، مه‌عنا : ل مه‌كه‌هێ ده‌مێ موسلمان د بن ده‌ست وكافران نه‌خۆشى دگه‌هاندنێ ؛ دا ئه‌و ل دینێ خۆ لێڤه‌ببن خودێ ئه‌ڤ سه‌رهاتییه بۆ وان ڤه‌گێڕا دا دلێن وان موكم ببن ، وپێغه‌مبه‌رى ژى ـ سلاڤ لـێ بن ـ هه‌ر ژ بۆ ڤێ ئارمانجێ ئه‌ڤ سه‌رهاتییه ب به‌رفره‌هى بۆ صه‌حابییێن خۆ ڤه‌گێڕا .
قورئان چاوا ڤێ سه‌رهاتییێ بۆ مه ڤه‌دگێڕت ؟
ل سه‌رێ سووره‌تا ( البروج ) ووه‌ك ڕێ خۆشكرن بۆ ڤه‌گێڕینا ڤێ سه‌رهاتییێ خودایێ مه‌زن سویندێ ب سێ تشتێن مه‌زن دخۆت :
(وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ . وَالْيَوْمِ الْمَوْعُودِ . وَشَاهِدٍ وَمَشْهُود ـ سویند ب وى عه‌سمانى یێ ئه‌و جهــ لـێ هه‌ین یێن ڕۆژ وهه‌یڤ لـێ دچن ، و ب ڕۆژا قیامه‌تێ یا خودێ ژڤان پێ دایه خه‌لكى كو وان تێدا كۆم بكه‌ت ، و ب شاهدێ شاهده‌یییێ دده‌ت ، و ب وى یێ شاهده‌یى ل سه‌ر دئێته دان ) .
وتشتێ سویند ل سه‌ر هاتییه خوارن چیه ؟
خودێ دبێژت : ( قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ . النَّارِ ذَاتِ الْوَقُود ـ تێچوون وهاتنه عه‌زابدان ودویركرن ژ ڕه‌حـما خودێ ئه‌وێن خه‌نده‌كێن مه‌زن بۆ عه‌زابدانا خودان باوه‌ران ل عه‌ردى چێكرین، وئاگره‌كێ دژوار تێدا هلكرى ) .
بـه‌رى خـودێ سـه‌رهاتـییـێ بـۆ مه ڤه‌گێڕت حوكمێ خۆ یێ خودانێن خه‌نده‌كان ژ هه‌ژى ل سه‌ر وان دده‌ت : كوشتـن وتێچوون ، د گه‌ل عه‌زابدانا مه‌زن ل ڕۆژا قیامه‌تێ ودویركرنا ژ ره‌حـمـا خودێ بۆ وان بت یێن خه‌نده‌ك بۆ خودان باوه‌ران كۆلاین وتژى ئاگر كرین وخودان باوه‌ر هاڤێتینه تێدا ..
پاشى ؟
قورئان دبێژت : ( إِذْ هُمْ عَلَيْهَا قُعُودٌ . وَهُمْ عَلَى مَا يَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِينَ شُهُودٌ ـ ده‌مێ ئه‌و ل سه‌ر لێڤێن خه‌نده‌كان روینشتیـن وماینه ل وێرێ ، وئه‌و دئاماده‌یى وێ عه‌زابێ بوون یا وان ئینایه سه‌رێ خودان باوه‌ران ).
وده‌مــــێ وان خـه‌نده‌ك بۆ سۆتنا خودان باوه‌ران ئاماده‌كرین ، وان هنده‌ك جهــ ل سه‌ر لێڤێن خه‌نده‌كان بۆ ڕوینشتنا خۆ دورستكرن ؛ دا لـێ ڕویننه خوارێ وبه‌رێ خۆ بده‌نه خودان باوه‌ران ژ ژن ومێر وزارۆكان ، ده‌مێ ئاگر له‌شێن وان دخۆت ونال نال ژ وان بلند دبن ، ودا ئه‌و پـتـر تامێ ژ سه‌ركه‌فتنا خۆ ببینن یا وان ب ده‌ست خۆ ڤه ئیناى ، ڤێجا هزر بكه‌ن ئه‌و چه‌ند دهۆڤ بوون ووان چه‌ند دله‌كێ ڕه‌ق هه‌بوو ؟!
و چ ئه‌گه‌ر د پشت هندێ ڕابوویه وان ئه‌ڤ هه‌ژاره د ئاگرێ كینا خۆ دا سۆتین ؟
قورئان دبێژت : (وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ . الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ـ ووان ئه‌ڤ عه‌زابه نه ژ به‌ر تشته‌كى ئینا سه‌رێ وان ب تنێ ژ به‌ر هندێ نه‌بت كو وان باوه‌رى ب خودایێ زال ئینا بوو یێ كه‌س وى بێزار نه‌كه‌ت ، یێ د گۆتن وكریار وسالۆخه‌تێن خۆ دا هێژاى مــه‌دحان ، ئه‌وێ ملكێ عه‌سمانان وعه‌ردى یێ وى ، وئه‌و ل سه‌ر هه‌ر تشته‌كى شاهده ، چو تشت ل وى به‌رزه نابن ).
ئه‌ڤه بوو تاوانا وان یا مه‌زن .. وان دینه‌كێ دى ژبلى دینێ ( طاغیه ) ى بۆ خۆ هلبژارت بوو ، وسه‌رێ خۆ بۆ خودایه‌كێ دى دچه‌ماند ، و ل نك زڕته‌كان باوه‌رى ئینانا ب خودایه‌كێ ب تنێ و ب كارئینانا شریعه‌تێ وى مه‌زنتـرین تاوانه خودانى هێژاى گرتن وكوشتـن وسۆتنێ دكه‌ت .
وئه‌نـجـام د دنیایێ دا ئه‌گه‌ر جاره‌كێ ل سه‌ر هندێ ڕاوه‌ستت كو كافر خودان باوه‌ران ب كـوژن وبـسـۆژن ژى ، وخودان باوه‌ران ـ ل به‌ر چاڤ كه‌سه‌ك نه‌بت وان ب سه‌ر بێخت ، ل ئاخره‌تێ ئه‌نجامه‌كێ دى هه‌یه :( إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِيقِ . إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِير ـ هندى ئه‌ون یێن مێرێن خودان باوه‌ر وژنێن خودان باوه‌ر ب ئاگرى سۆتیـن ؛ دا ئه‌و وان ژ دینێ خودێ لێڤه‌كه‌ن ، وپاشى تۆبه نه‌كرى ، ل ئاخره‌تێ عه‌زابا جــه‌هـنـه‌مــێ بــۆ وانـه ، وعه‌زابا دژوار وسوژه‌ك بۆ وانه . هندى ئه‌ون یێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى ئیناى وكریارێن چاك كرین ، ئه‌و به‌حه‌شتێن ڕویبار د بن قه‌سرێن وان دا دچن بۆ وان هه‌نه ، ئه‌وه سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ).
چه‌ند ده‌رسه‌كێن مه‌زن :
ئه‌ڤ خودان باوه‌رێن د خه‌نده‌كان دا هاتینه سۆتن ، ده‌سته‌كه‌ك بوون وان باوه‌رى ب خودایێ خۆ ئینابوو .. باوه‌رییه‌كا وه‌سا كو ئه‌و پێ بلند ببن ، بلندییه‌كا وه‌سا كو ئێدى ژینا دنیایێ ب هه‌مى گرانییا خۆ ڤه دلێن وان ده‌سته‌سه‌ر نه‌كه‌ت ، وهه‌ر جاره‌كا دل ژ پێ به‌ستا ڤینا دنیایێ هاته ڕزگاركرن تاما خۆگۆریكرنا د ڕێكا حه‌قئیێ دا ل نك وى گه‌له‌ك دێ ژ تاما مانا د دنیایێ دا شرینتـر بت ، وباوه‌رییا دورست ده‌مێ خۆ ل دلـى دده‌ت خۆ گه‌له‌ك ناگرت حه‌تا ڤى به‌رهه‌مى ژ خۆ بده‌ت ، به‌لكى ئێكسه‌ر خودانى دگوهۆڕت ، له‌و یا غه‌ریب نینه خودانێن ڤان ڕه‌نگه دلان خۆهاڤێتنا د ئاگرى دا خۆشتـر ببینت ژ زڤڕینا ل كوفرێ .
بــه‌رانبه‌ر خودانێن ڤان دلێن نازك خودێ وه‌سا حه‌زكرییه كو هنده‌ك مرۆڤێن دى هه‌بن تبیعه‌تێ وان وه‌سا یێ شێلى بت وه‌كى وێ هه‌ڕییێ یا ئه‌و ژێ هاتینه چێكرن ، چه‌ند جوداهییه‌كا مه‌زنه د ناڤبه‌را ده‌هبان وڤى ڕه‌نگێ مرۆڤان هه‌یه ! ده‌هبه گاڤا برسى دبــت خۆ د تشته‌كى وه‌ر دكه‌ت ؛ دا بگرت وبـخـۆت ، گاڤا تێربوو دێ هێلت وچت .. ئه‌و مرۆڤێن دل كافر پشتى خۆ د فه‌ریسه‌یا خۆ وه‌ردكه‌ن ژى وخۆ ژێ تێر دكه‌ن چاڤێن وان تێر نابن حه‌تا نه‌بینن مرن بهوست بهوست ل سه‌ر له‌شێ فه‌ریسه‌یا وان بچت ، له‌و خۆشییه‌كا مه‌زن ئه‌و ب كوشتـن وعه‌زابدانا خه‌لكى دبینن ! وه‌كى خودانێن خه‌نده‌كان حه‌فله وئاهه‌نگێن كوشتـن وسۆتن وهێرانا له‌شێ مرۆڤان دگێڕن ، پێكێن سه‌ركه‌فتنێ د كولۆخێن بێ گونه‌هان دا فڕ دكه‌ن ، ڤێجا بۆچى وه‌حش وده‌هبه ژ ڤان مرۆڤان دجامێرتر نه‌بن ؟
ڤى مه‌لكێ كافر ئه‌و جحێل كوشت ، وبه‌رى وى پیـره‌مێرێ راهب وزه‌لامێ كـۆره ژى كوشتبوون ، وپشتى وى ژى ژن ومــێــر وپــیـر وشیـرێن خودان باوه‌ر د خه‌نده‌كێن ئاگـرى دا سـۆتـن ، وهنگى ڕاوه‌ستا حه‌تا چو خودان باوه‌ر د مه‌مله‌كه‌تا خۆ دا نـه‌هێلاین .. و ب ڤـێ چه‌ندێ قورئان وسوننه‌ت ڤێ سه‌رهاتییێ ب دویماهى دئینن ، و ل ڤێرێ دئێته مه‌یدانێ :
د وان هه‌مى سه‌رهاتییان دا یێن قورئان بۆ مه ژ ملله‌تێن به‌رێ ڤه‌دگوهێزت ، ده‌مێ هه‌ڤڕكى د ناڤبه‌را خودان باوه‌ر وكافران دا گه‌رم دبت ودره‌وپێكرنا كافران دژوار دبت خودێ وان دبه‌ته هیلاكێ وخودان باوه‌ران ڕزگار دكه‌ت ، ب تنێ د ڤێ سه‌رهاتییێ دا نه‌بت كافــر خـــــــودان باوه‌ران دكوژن ودسوژن ، و ل به‌ر چاڤ د دنیایێ دا ئه‌ڤ چه‌نده بۆ وان دمینت و ب سه‌ر دفنا وان ڤه دچت ..
ب ته‌رازئیا خه‌لكێ عه‌ردى دویماهییا ڤێ سه‌رهاتییێ یا كافران بوویه ، وخودان باوه‌ر ب خۆ ژى هنده‌ك جاران ده‌مێ دكه‌ڤنه ژێر پێ به‌ستا حیساباتێن عه‌ردى ب ڤى ڕه‌نگى به‌رێ خۆ دده‌نه مه‌سه‌لـێ وهزر دكه‌ن ماده‌م كافر شیانه خودان باوه‌ران وئه‌و كوشتـن وسۆتن .. مه‌عنا : یێن سه‌ركه‌فتى ئه‌ون ، به‌لـێ قورئانێ دڤیا ب ڤه‌گێڕانا ڤێ سه‌رهاتییێ بۆ موسلمانان هێشتا ل مه‌كه‌هێ ته‌رازییه‌كا دى بۆ كێشانا سه‌ركه‌فتنێ وشكه‌ستنێ بـــــدانـــت ، قـــــورئانێ ڤیا چاڤێن خودان باوه‌ران ل ڕاستىیا هه‌ڤڕكییێ ڤه‌كه‌ت ؛ دا ئه‌و دكێشانێن خۆ دا بۆ سه‌ركه‌فتنێ ددورست بن .
ئه‌گه‌ر مه‌سه‌له ئه‌ڤ ژینا دنیایێ ب تنێ بت وچو ژینێن دى نه‌بن ـ وه‌كى كافرێن كورته بین هزر دكه‌ن ـ هنگى ب تنێ سه‌ركه‌فتا د دنیایێ دا سه‌ركه‌فتنه ، به‌لـێ مه‌سه‌له دنیا ب تنێ نینه ، ومه‌یدانا شه‌ڕى وهه‌ڤڕكییێ نه ئه‌ڤ عه‌رده ب تنێیه ! مه‌یدان گه‌له‌ك به‌رفره‌هتـره ، وژینا دنیایێ ده‌لیڤه‌یه‌كا كورته د ژییێ مه‌سه‌لـێ دا .
ژینا دنیایێ ب هه‌مى سه‌روبه‌رێ خۆ ڤه ، ب هه‌مى خۆشى ونه‌خۆشىیێن خۆ ڤه ، ب سه‌ركه‌فتـن وشكه‌ستنێن خۆ ڤه ، بهایه‌كێ مه‌زن وته‌رازىیا دورست دا نینه ، وسه‌ركه‌فتنا د دنیایێ دا ڕه‌نگه‌كه ژ ڕه‌نگێن سه‌ركه‌فتنێ یێن گه‌له‌ك .. به‌لـێ سه‌ركه‌فتنا دورسـت ـ ل نــك خــودان باوه‌رى ـ ئه‌وه رح ب سه‌ر له‌شى بكه‌ڤت ، بیـر وباوه‌ر ب سه‌ر نه‌خۆشییێ بكه‌ڤت ، وباوه‌رى ب سه‌ر فتنێ بكه‌ڤت .
ل نك خودان باوه‌رى یا گرنگ ئه‌و نینه ئه‌و دوژمنى بكوژت یان دوژمن وى بكوژت ، هـه‌ر چه‌نده مرۆڤ ب خوڕستییا خۆ حه‌ز ژ سه‌ركه‌فتنا د دنیایێ دا دكه‌ت ؛ چونكى وى باوه‌رى هه‌یه كو ـ ب چ ڕێكا هه‌بت ـ مرۆڤ هه‌مى دمرن ، به‌لـێ هه‌مى كه‌س نه‌شێن خۆ ژ ( جاذبییه‌تا ) عه‌ردى ڕزگار بكه‌ن ، هه‌مى كه‌س نه‌شێن لایێ رووحى ل نك خۆ ب سه‌ر لایێ جسمى بێخن .
سه‌ركه‌فتنا ب دورستى یا كو خودانى سه‌رفه‌راز بكه‌ت ، ل نك خودێ و ل نك به‌نییان ژى ، ئه‌وه عه‌قیده وبیـر وباوه‌رێن مرۆڤى پاراستى بـمـینن ، ئه‌گه‌ر خۆ ژیانا مرۆڤى یا دنیایێ تـــێ بـچـت ژى ، سه‌ركه‌فتنا ب دورستى ئه‌وه باوه‌رییا مرۆڤى ب سه‌ر كوفرا كافران بكه‌ڤت ئه‌گه‌ر خۆ بهایێ وێ سه‌ركه‌فتنێ ژینا مرۆڤى بت .
د سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كان دا جحێلى ڕێكا كوشتنا خۆ نیشا مه‌لكى دا ؛ دا ئه‌و وى پێ بكوژت ده‌مێ وى زانى كوشتنا وى دێ بته ئه‌گه‌را موسلمانبوونا هژماره‌كا مه‌زن ژ خه‌لكێ باژێڕى .. وى دشیا ڤێ ڕێكێ نیشا وى نه‌ده‌ت وبـمـینته ساخ ئه‌گه‌ر پیچه‌كێ وى سیاسه‌تا وه‌ربادانێ و ( موجامه‌لـێ ) د گه‌ل مه‌لكى كربا ، بــه‌لـێ هنگى ئه‌و دا بیـر وباوه‌رێن خۆ ژ ده‌ست ده‌ت ، وژده‌ستدانا بیـر وباوه‌ران ب دیتــنا خــودان باوه‌رى مه‌زنتـرین شكه‌ستنه ، ئه‌و خودان باوه‌رێن هاتینه هاڤێتـن د خه‌نده‌كێن ئاگرى ژى دا دشیان خۆ ژ ڤێ دویماهىیێ ڕزگار بكه‌ن ونه‌ئێنه سۆتن ، ب ئێك په‌یڤ كو ئه‌و بێژنه مه‌لكى : ئه‌م دخه‌له‌ت بووین ودینێ ته یێ دورسته .. به‌لـێ به‌رانبه‌ر چ ؟
ــ به‌رانبه‌ر هندێ كو ئه‌و بێ عه‌قیده وباوه‌رى بژین ، و ب تنێ ئه‌و دزانت ژینا بێ عه‌قیده چه‌ند یا بێ تامه ئه‌وێ تام كربته شرینییا باوه‌رییێ ..
ئه‌گه‌ر ژین خوارن وڤه‌خوارن بت ، وخۆشى پێ برنا ب دنیایێ بت ، بێژنه من : جوداهى د ناڤبه‌را مرۆڤى وحه‌یوانى دا چیه ؟
ب ڤه‌گێڕینا ڤێ سه‌رهاتییێ ل وى ده‌مێ موسلمان ل مه‌كه‌هێ دبێ ده‌سهه‌لات قورئانێ دڤیا وان ل سه‌ر نه‌خۆشتـرین ( ئحتمال ) په‌روه‌رده بكه‌ت ، ( ئحتمالا ) گرتنێ ، یا كوشتنێ ، یا سۆتنێ .. وهتد ؛ دا ئه‌و بزانن ڕێكا ل به‌ر وان نه سه‌یرانه‌كه بۆ مێرگه‌كا خه‌ملین ، به‌لكى ڕێكه‌كا تژى ئاسته‌نگه د ناڤ خوهێ وخوینێ ڕا ده‌رباس دبت .
د سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ڕا قورئانێ دڤیا خودان باوه‌ران ل ڕاستىیه‌كا مه‌زن هشیار بكه‌ت ، دڤیا وان تێ بگه‌هینت كو مه‌جالـێ هه‌ڤڕكییێ ئه‌ڤ دنیایه ب تنێ نینه ، ومه‌یدانا شه‌ڕى ژى نه ئه‌ڤ عه‌رده ب تنێیه ، گوهێ خۆ بدێ پشتى قورئانێ سه‌رهاتییا خودانێن خه‌نده‌كان بۆ مه ڤه‌گێڕاى چ ( ته‌عقیب ) دا مه‌سه‌لـێ ، قورئانێ گـۆت :(إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِيقِ . إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ ـ هندى ئه‌ون یێن مێرێن خودان باوه‌ر وژنێن خودان باوه‌ر ب ئاگرى سۆتیـن ؛ دا ئه‌و وان ژ دینێ خودێ لێڤه‌كه‌ن ، وپاشى تۆبه نه‌كرى ، ل ئاخره‌تێ عه‌زابا جــه‌هـنـه‌مــێ بــۆ وانـه ، وعه‌زابا دژوار وسوژه‌ك بۆ وانه . هندى ئه‌ون یێن باوه‌رى ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى ئیناى وكریارێن چاك كرین ، ئه‌و به‌حه‌شتێن ڕویبار د بن قه‌سرێن وان دا دچن بۆ وان هه‌نه ، ئه‌وه سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ) .
مه‌عنا : دویماهییا شه‌ڕ وهه‌ڤڕكییێ نه ئه‌وه یا ئه‌م ل ڤێ دنیایێ ب چاڤ دبینین ، كو خودان باوه‌ر بێنه كوشتـن وسۆتن ، یان حه‌تا مرنێ به‌ر لـێ بێنه باراندن وكافر وزۆردار بـمـینن و د خۆشىیێن دنیایێ دا هێڕ وبه‌گران ببن ، وپه‌رده ب سه‌ر دیمه‌نى دا بێته خوارێ ووه‌سا بێته هزركرن كو مه‌سه‌له ب دویماهى هات ، ئه‌ڤه نابت !
دیـمـه‌نێ مه‌زنتـر دمینت ، ڕۆژه‌ك دێ ئێت په‌رده جاره‌كا دى دێ ئێته ڤه‌دان هه‌ردو لایێن هه‌ڤڕكىیێ جاره‌كا دى ل سه‌ر ده‌پێ شانۆیێ دێ ئاماده بن ، به‌لـێ ڤێ جارێ حوكم ب دورستى دێ ئێته دان : (يَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ لا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنْ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ . الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ . وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الآزِفَةِ إِذْ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَلا شَفِيعٍ يُطَاعُ . يَعْلَمُ خَائِنَةَ الأعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ . وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا يَقْضُونَ بِشَيْءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِير ـ ڕۆژا قیامــه‌تــێ چێكرى هه‌مى به‌رانبه‌ر خودایێ خۆ ئاشكه‌را دبن ، تشته‌ك ژ وان و ژ كارێ وان د دنیایێ دا كرى ل به‌ر خودێ به‌رزه نابت ، خودێ دبێژت : ملك وڕێڤه‌برنا كارى ئه‌ڤرۆ یا كێیه ؟ وئه‌و ب خۆ دێ به‌رسڤا خۆ ده‌ت : یا وى خـــودایــىیــه یـــێ كــو د ناڤ وسالـۆخه‌ت وكریارێن خۆ دا یێ ئێكانه ، یێ ب سه‌رڤه‌هاتى ئه‌وێ هه‌مى چێكرى ئێخستینه بن ده‌ستێ خۆ . ئه‌ڤرۆ خێرا هه‌ر نه‌فسه‌كێ ل دویڤ كریارا وێ د دنیایێ دا كرى ژ باشى وخـرابییێ دێ ئێته دان ، ئه‌ڤرۆ چو زۆردارى ل كه‌سێ نائێته كرن كو خێرێن وى بێنه كێمكرن یان گونه‌هێن وى بێنه زێده‌كرن . هندى خودێیه یێ حسێب سڤكه ، ڤێجا هوین نه‌بێژن ئه‌و ڕۆژ گیـرۆ بوو ؛ چونكى ئه‌و یا نێزیكه . وتو ـ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ـ مرۆڤان ژ وێ ڕۆژا نــێــزیك بـتـرسینه یا كو ل به‌ر وان گه‌له‌كا دویره كو ڕۆژا قیامه‌تێیه ، ده‌مێ ژ تــرسا عـه‌زابا خودێ دا دل ژ سنگان بلند دبن و ب گه‌روییێن وان ڤه دئێنه گرێدان ، وئه‌و دتژى خه‌م وكـۆڤانن . زۆرداران چو دۆست وهه‌ڤالێن نێزیك نابن ، ووان چو مه‌هده‌رچى ژى نابن مه‌هده‌رێ بۆ وان ل نك خودێ بكه‌ن ، دا مه‌هده‌را وان بــێــتــه وه‌رگـرتن . خودێ دزانت كانێ چاڤ چ دیتنان ڤه‌دڕه‌ڤینن ، وكانێ مرۆڤ چ تشتى د سنگێ خۆ دا ڤه‌دشێرت ژ باشى وخرابییان . وخودێ ب دادییێ حوكمى د ناڤبه‌را مرۆڤان دا دكه‌ت ، وئه‌و خوداوه‌ندێن ژبلى خودێ په‌رستـن بۆ دئێته كرن حوكمى ب تشته‌كى ناكه‌ن ؛ چونكى ئه‌و نه‌شێن وێ چه‌ندێ بكه‌ن . هندى خودێیه گوهدێرێ وى تشتىیه یێ ئه‌زمانێن هه‌وه پێ دگه‌ڕیێن، یێ بینه‌ره ب كار وكریارێن هه‌وه ) [ غافر : 16-20 ] .
وێ ڕۆژێ خودێیه حوكمى دكه‌ت ، وحوكمێ خودێ وه‌كى حوكمێ مه مرۆڤان نینه ، وێ ڕۆژێ هه‌ڤڕكى ب دویماهى دئێت ، وسه‌ركه‌فتى ئه‌وه یێ وێ ڕۆژێ سه‌ركه‌ڤت .. وده‌رسا دى یا مه‌زن ئه‌وا قورئانێ دڤێت ژ ڤێ سه‌رهاتىیێ بده‌ته مـــه ئــه‌ڤه‌یه : هندى ئه‌و هه‌ڤڕكىیه یا كو د ناڤبه‌را خودان باوه‌ر وكافران دا هه‌ى ل هه‌مى جهــ و ل هه‌مى ده‌مان هه‌ڤڕكییا بیـر وباوه‌رانه .. گه‌له‌ك نه‌زان وخاپاندى هه‌نه دڤێن مه وه‌سا تێ بگه‌هینن كو هه‌ڤڕكییا مه خودان باوه‌ران وكافران سه‌را مسته‌كا ئاخێ ، یان ته‌نه‌كه‌كا گــازێیه ، وه‌سا مــه تــێ دگـه‌هـیـنـن كو شه‌ڕێ ئیسلامێ د گه‌ل دوژمـنـان شه‌ڕه‌كێ ( سیاسى ) و ( ئابۆرى ) و ( شارستانى ) یه ، بــه‌لـێ قورئان دبێژت : وه نینه .. (وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلا أَنْ يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ . الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيد ـ ووان ئه‌ڤ عه‌زابه نه ژ به‌ر تشته‌كى ئینا سه‌رێ وان ب تنێ ژ به‌ر هندێ نه‌بت كو وان باوه‌رى ب خودایێ زال ئینا بوو یێ كه‌س وى بێزار نه‌كه‌ت ، یێ د گۆتن وكریار وسالۆخه‌تێن خۆ دا هێژاى مه‌دحان ، ئه‌وێ ملكێ عه‌سمانان وعه‌ردى یێ وى ، وئه‌و ل سه‌ر هه‌ر تشته‌كى شاهده ، چو تشت ل وى به‌رزه نابن ) .
ئه‌گه‌ر چو گرفتارى یێن سیاسى وئابۆرى مه د گه‌ل كافران نه‌مینن ژى ئه‌و هه‌ر دێ مینن دوژمنىیا مه كه‌ن هندى مه باوه‌رى ب ئیسلامێ هه‌بت :(وَلَنْ تَرْضَى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنْ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنْ الْعِلْمِ مَا لَكَ مِنْ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلا نَصِير ـ وجوهى وفه‌له قه‌ت ژ ته ـ ئه‌ى موحه‌ممه‌د ـ ڕازى نابن حه‌تا تو دینێ خـۆ نه‌هێلى ودویچوونا دینێ وان نه‌كه‌ى ، تو بێژه وان : هندى دینێ ئیسلامێ یه ئه‌وه دینێ دورســت . وپــشــتــى ڤێ وه‌حییا بـۆ ته هاتى ئه‌گه‌ر تو ل دویڤ دلچوونێن وان بچى چو سه‌ركاره‌ك ل نك خودێ بۆ ته نابت مفاى بـگـه‌هینته ته ، یان پشته‌ڤانه‌ك ته ب سه‌ر بێخت ) [ البقرة : 120 ] .
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی