حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لى
حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لى
ئیمامێ شه‌هید، قه‌هره‌مانێ ڕۆژا عاشوورائێ ل كه‌ربه‌لائێ، بابێ عه‌بدللاهی، حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لی، نه‌ڤییێ پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- كوڕێ فاطمایێ یێ دووێ بوو.
پشتی برایێ خۆ حه‌سه‌نی ب ساله‌كێ، وب دورستی ل شه‌عبانا سالا چـارێ مشه‌ختی ل باژێێ مه‌دینێ هاتبوو سه‌ر دنیایێ.. و ئه‌و ژی پشكدارێ برایێ خۆیه د وان هه‌می (مه‌ناقبان)دا یێن د ده‌رحه‌قێ دا هاتینه ریوایه‌ت كرن، و ده‌مێ باپیرێ وی پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- و ده‌یكا وی فاطما چووینه به‌ر دلۆڤانییا خودێ حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لى ژییێ حوسه‌ینی حه‌فت سال بوون.
حوسه‌ین ل به‌ر ده‌ستێ باپیرێ خۆ و ده‌یكا خۆ، پاشی ل به‌ر ده‌ستێ بابێ خۆ، هاته په‌روه‌رده‌كرن، و ژ وان فێری زانینێ و زیره‌كییێ و مه‌ردینییێ بووبوو.
د حـه‌دیــســێــن دورســت دا ژ پـێـغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- یا هاتییه ڤه‌گوهاستن كو: الحَسَنُ والحُسَيْنُ سَيِّدا شَبابِ أهْلِ الجَنَّةِ یه‌عنى: حــه‌سـه‌ن و حــوسه‌ین، سه‌ییدێن گه‌نجێن به‌حه‌شتێنه، هه‌ر وه‌سا هاتییه ڤه‌گوهاستن كو پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- گۆتییه: من أَحَبَّهما فقد أَحَبّني ومن أبغضهما فقد أبغضني یه‌عــنــى: هه‌چییێ حه‌ز ژ وان بكه‌ت ئــه‌و وی حـــه‌ز ژ من كر، و هه‌چیێ كه‌رب ژ وان ڤه‌ببت، ئه‌و وى كه‌رب ژ من ڤه‌بوو.
هه‌ر ژ ڕۆژا حوسه‌ینی فام كری و حه‌تا مرنا برایێ وى حه‌سه‌نی ل سالا (50)یێ مشه‌ختی، حوسه‌ین ل سه‌ر (ده‌پێ شانۆیێ!) -وه‌كی دبێژن- ل ڕێزا ئێكێ نه‌بوو، هندی بابێ وی یێ زێندی، ره‌ئیا وی و یا برایێ وی حه‌سه‌نی ره‌ئیا بابێ وان عه‌لی بوو.. تشتێ بابێ وان گۆتبا ئه‌و بوو.د جحێلینییا خۆ دا حوسه‌ینی ژی وه‌كی برایێ خۆ حه‌سه‌نی داخوازا زانینێ كر، و قورئان و حه‌دیس ژ گه‌له‌ك صه‌حابیێن ژ خۆ مه‌زنتر وه‌رگرت، و ب تایبه‌ت بابێ خۆ به‌حرا علمی ئیمامێ شه‌هید عه‌لییێ كوڕێ ئه‌بوو طالبی.. له‌و پشتی هنگی ب چه‌ند سالان حوسه‌ین بوو ئێك ژ زانایێن مه‌دینێ یێن ب ناڤ و ده‌نگ، و ل ده‌مه‌كی وی ده‌رسه‌كا علمی ل مزگه‌فتا پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- هه‌بوو ب سه‌دان و هزاران خه‌لك لێ ئاماده دبوون، و گوهدارییا ده‌رسێن وی دكر، و گه‌له‌ك جاران ژی صه‌حابیێن ژ وی ب عه‌مرتر دهاتنه نك زانین ژێ وه‌ردگرت.
ده‌مێ ژییێ حوسه‌ینی سیهـ و ئێك سال، ل سالا (35) مشه‌ختی ده‌مێ فتنه‌چییان دۆر ل ئیمام عوثمانی گرتی، و گه‌ف و گوڕ ب كوشتنێ لێ كرین، حوسه‌ین د گه‌ل برایێ خۆ حه‌سه‌نی -ب فه‌رمانا بابێ خۆ- چوون حه‌ره‌سی ل عوثمانی گرت؛ دا كه‌س چو ده‌ست درێژییان ل سه‌ر نه‌كه‌ت، به‌لێ فتنه‌چییان ژ پشتا خانی ڤه هاتنێ، و عوثمان د مالا وی دا كوشت. و پشتی شه‌هیدبوونا عوثمانی، صه‌حابییان ئیمام عـه‌لی هبژارت بــۆ خیلافه‌تێ، و پێنج سالان ژ سالا (35) حه‌تا (40) عه‌لی خیلافه‌ت ب رێڤه‌بر.
ژ تشتێن ئاشكه‌رایه كو خه‌لكێ شامێ، ب سه‌ركێشییا موعاویه‌ی، به‌یعه نه‌دابوو عه‌لی، ب هێجه‌تا هندێ كو دڤێت ئه‌و تۆلا عوثمانی ڤه‌كه‌ت، دا پاشی ئه‌و خۆ بێخنه بن ده‌ستی و به‌یعێ بده‌نێ.. خودێ وه‌سا ته‌قدیر كر پشتی شه‌هیدبوونا عــوثــمـانی فتنه‌كا مه‌زن د ناڤ ئوممه‌تێ دا په‌یدا بوو، فتنه‌كا وه‌سا شوینوار و سه‌رپه‌شكێن وێ حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژی د ناڤ ئوممه‌تێ دا د ئاشكه‌رانه!د ئه‌نجامێ ڤێ فتنێ دا دو شه‌ڕێن ناڤدار د دیرۆكا ئوممه‌تێ دا قه‌ومین ل سه‌ر ده‌مێ خیلافه‌تا ئیمام عه‌لی، شه‌ڕێ ئێكێ: (معركه الجمل) بوو ل هه‌یڤا (ذو الحجه) ژ سالا (36)، و شه‌ڕێ دووێ: (معركه صفین) بوو ل هه‌یڤا (صفر) ژ سالا (37).د ئه‌نجامێ شه‌ڕێ دووێ دا كۆمه‌ك ژ هه‌ڤالێن عه‌لی ژێڤه‌بوون، و ئــه‌و ئــه‌و بوون یێن د دیرۆكێ دا ب ناڤێ (خه‌وارجان) هاتینه ناڤكرن، ئه‌ڤان خه‌وارجان لادان ژ ڕێكا ڕاست كر و عه‌لی ب هه‌می ڕێكا هاتی كو وان ل ڕاستییا ئــیــســلامــێ بزڤڕینت به‌لێ چــو فایده نه‌كر، ل دویماهییێ ئه‌و بــوو شــه‌ڕه‌ك د ناڤبه‌را وی و وان دا په‌یدا بوو ل سالا (38)، ئه‌و شه‌ڕێ ب ناڤێ (معركه النهروان) هاتییه ناڤكرن. د ڤی شه‌ری دا ئیمام عه‌لی كوشتنه‌كا مه‌زن ئێخسته ناڤ ڕێزێــن خــه‌وارجــان، له‌و خه‌وارج ئاریان و هنگی راوه‌ستیان حه‌تا ئیمام عه‌لی ل ره‌مه‌زانا سالا (40) كوشتی.
ل ڤی ده‌می هه‌مییێ عه‌لی ل باژێرێ كووفه بوو ل ژێرییا عیراقێ، و خه‌لكێ كووفه ئه‌وێن خۆ ب تاگیرییا عه‌لی دئینا ده‌رێ و دگۆتێ: ئه‌م شیعێن ته‌ینه! ب سه‌ر ره‌قی و مه‌ژی هشكییا خۆ دلێ وی تژی كول و كه‌سه‌ر كر، هه‌ر چه‌نده عه‌لی ل سه‌ر حه‌قییێ ژی بوو، به‌لێ هه‌ڤالێن وی پترین جاران گوهدارییا وی نه‌دكر و زوی ب زوی خۆ ب ده‌ست وی ڤه به‌ر نه‌ددا، له‌و ده‌مێ كوڕێ وی حه‌سه‌ن پشتی وی بوویه خه‌لیفه، وى پشتا خۆ ب ڤان مرۆڤان گه‌رم نه‌كر، و هنارته ب دویڤ موعاویه‌ی ڕا و ته‌نازول بۆ وی كر، و به‌ری مرنێ ژی شیره‌ت ل برایێ خۆ حوسه‌ینی كر كو یێ ل خۆ هشیار بت، و ب فه‌ند و فێلێن خه‌لكێ كووفه نه‌ئێته خاپاندن.ل ده‌مێ خیلافه‌تا ئیمام عه‌لی هه‌مییێ حوسه‌ین ژی وه‌كی برایێ خۆ حه‌سه‌نی، د گه‌ل بابێ خۆ بوو، و وه‌كی هـــه‌ر لــه‌شـكـه‌ره‌كێ دی د بن ئه‌مرێ وی ڤـــه بـــوو، و ده‌مێ عــه‌لـــی ژ مه‌یدانێ ده‌ركه‌فتی و خه‌لكێ برایێ وی حه‌سه‌ن بۆ خیلافه‌تێ هلبژارتی ئه‌وی خۆ دا د گه‌ل حه‌سه‌نی، شه‌ش هه‌یڤان حه‌سه‌ن خه‌لیفه بوو، و گاڤا حه‌سه‌نی (ته‌نازول) كری، حوسه‌ین ئێك ژ وان كه‌سان بوو یێن نه‌رازیبوونا خۆ ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ دیار كری، و وی ئاشكه‌را گۆته برایێ خۆ: خوزی من تو د خانییه‌كی ڤه گرێدابای و ده‌رگه‌هـ حشكی ل ته گرتبا، و من نه‌هێلابا تو ده‌ركه‌ڤی حه‌تا من ئه‌و كربا یا من دڤێت!
ل ڤێرێ پێتڤییه مه‌سه‌له‌كێ به‌رچاڤ بكه‌ین:جوداهییا مه‌زن د ناڤبه‌را حه‌سه‌ن و حوسه‌ینی دا ئه‌و بوو: هندی حه‌سه‌ن بوو مرۆڤه‌كێ رحه‌ت و ئاشتیخواز بوو، ژ شه‌ڕی و كوشتنێ دڕه‌ڤــی، گه‌له‌ك جـاران قوربانی ب حه‌قێ خۆ ب خۆ ددا پێخه‌مه‌ت كو ئوممه‌تێ ببینت ئێك ڕێز، یێ بێهن فره‌هـ بوو، ل نك وی ژێكڤه‌كرنا ڕێزا موسلمانان گه‌له‌ك كاره‌كێ كرێتتر بوو ژ هه‌بوونا زۆردارییا مه‌زنه‌كی، له‌و وى دگۆت: بۆ پاڕاستنا یا ئێكێ بلا مرۆڤ چاڤی ژ یا دووێ بنقینت!
حوسه‌ین یێ وه‌سا نه‌بوو، وى ب تبیعه‌تێ خۆ حه‌ز ژ زۆردارییێ نه‌دكر، و نه‌دشیا ته‌عدایی و زێده‌گاڤییێ ببینت و خۆ بێ ده‌نگ بكه‌ت، وی دگۆت: خۆ بێ ده‌نگكرنا ل سه‌ر زۆردارییا مه‌زنێن زالم ڕێكێ بۆ وان فره‌هـ دكه‌ت كو ئه‌و ژ پییێ خۆ ده‌ركه‌ڤن و به‌رێ ئوممه‌تێ بده‌نه هیلاكێ، هنگی فتنه دێ گه‌له‌ك مه‌زنتر لێ ئێت.حه‌سه‌ن ل سالا (41)ێ ژ كووفه زڤڕی مه‌دینێ، مرۆڤێن خۆ ژی هه‌می د گه‌ل خۆ ئینان، و حوسه‌ین ئێك ژ وان بوو، حه‌تا سالا (50) حه‌سه‌ن مه‌زنێ (أهل البیت) بوو، و گۆتنا وی ل سه‌ر وان ب ڕێڤه دچوو، پشتی حه‌سه‌ن ژی ژ مه‌یدانێ ده‌ركه‌فتی ژ نوی حوسه‌ین هاته ڕێزا ئێكێ!
ل سه‌ر ده‌مێ خیلافه‌تا موعاویه‌ی -خودێ ژێ رازى بت-، و ل سالا (50)یـێ حه‌سه‌ن ل مه‌دینێ مر، و ل به‌قیعێ ب ره‌خ ده‌یكا وی فاطمایێ ڤه هاته ڤه‌شارتن، حوسه‌ینی جهێ وی گرت و بوو مه‌زنێ بنه‌مالێ.
پشتی مرنا حه‌سه‌نی ب شه‌ش سالان، ل سالا (56) مشه‌ختی، موعاویه‌ی بڕیار دا به‌یعێ بۆ كوڕێ خۆ یه‌زیدی وه‌رگرت؛ دا پشتی مرنا وی ئه‌و ببته خه‌لیفه، و وی دو هێجه‌ت بۆ خۆ گرتن ل سه‌ر ڤی كارێ خۆ:
ئێك: (ولایه العهد) تشته‌كێ دورسته؛ چونكی ئه‌بوو به‌كر و عومه‌ری هه‌ردووان ئه‌ڤ چه‌نده كربوو.دو: وی هزر كر یه‌زید ژ هه‌می كه‌سان پتر ب كێر ڤی كاری دئێت؛ چونكی ئه‌و دێ شێت ده‌وله‌تێ ڕاگرت، و جاره‌كا دی فتنه د ناڤ ئوممه‌تێ دا په‌یدا نابت.
ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ موعاویه‌ی پشتی به‌یعه بۆ یه‌زیدی ستاندی، چوو سه‌ر مینبه‌رێ و گۆت: ئه‌ی خودێ! ئه‌گه‌ر تو بزانی من ئه‌و كره (ولی العهد) چونكی ئه‌ز دبینم ئه‌و ب كێر دئێت تو مه‌سه‌لێ بۆ پێك بینه، و ئه‌گه‌ر تو بزانی من ئه‌و كرێ چونكی ئه‌و كوڕێ منه و ئه‌ز حه‌ز ژێ دكه‌م تو وی نه‌گه‌هینێ.
به‌لێ هه‌ر چاوا بت دڤیا موعاویه‌ی ئه‌ڤ چه‌نده نه‌كربا، ژ به‌ر:
ئێك: حه‌سه‌نی -ده‌مێ ته‌نازول بۆ كری- ل سه‌ر وی كربوو شه‌رت پشتی وی مه‌سه‌له جاره‌كا دی ببته شوورا.
دو: ئه‌بوو به‌كری و عومه‌ری ده‌مێ د ژینا خۆ دا ئێك دانایه شوینا خۆ، ئه‌و ئێك كوڕێ وان نه‌بوو، به‌لكی هه‌ر ژ بنه‌مالا وان ژی نه‌بوو.. له‌و ده‌مێ موعاویه‌ی -ل مه‌دینێ- ئه‌ڤ هێجه‌ته بۆ خۆ گرتی و گۆتی: ئه‌ڤه ڕێكا ئه‌بوو به‌كری و عومه‌رییه، هنده‌ك صه‌حابییان گۆتێ: نه‌خێر ئه‌و ڕێكا كیسرای و قه‌یصه‌رییه!
سێ: ئه‌گه‌ر خۆ بێژین یه‌زید مرۆڤه‌كێ ب كێرهاتـی ژی بــوو، گه‌له‌ك صه‌حابی مابوون ژ یه‌زیدی د چێتر و باشتر و ب كێرهاتیتر، بۆچی ئێك ژ وان نه‌دبوویێ؟ و دڤێت ژ بیر نه‌كه‌ین كو یه‌زید صه‌حابی نه‌بوو، ل سه‌ر ده‌مێ خیلافه‌تا عوثمانی ل سالا (25) بووبوو!
هه‌ر چه‌نده موعاویه صه‌حابییه ژی، و قه‌ت چێ نابت مرۆڤ هزرا خراب ژێ بكه‌ت، به‌لێ وی ب ڤی كارێ خۆ ده‌رگه‌هێ شوورایێ د هلبژارتنا خه‌لیفه‌ی دا گرت، و ده‌رگه‌هێ مه‌لكاتییێ ڤه‌كر -خودێ ل مه و وی ببۆرت-.
ل سالا (56) موعاویه‌ی به‌یعه بۆ كوڕێ خۆ ژ خه‌لكێ شامێ وه‌رگرت، و كاغه‌ز بۆ والییێن خۆ هنارتن دا هه‌ر ئێك ل جهێ خۆ به‌یعێ بۆ یه‌زیدی وه‌رگرت، و جهێ وی هزره‌ك بۆ كری و ترسیای ل به‌ر ئاسێ ببت مه‌دینه بوو؛ چونكی گه‌له‌ك صه‌حابیێن مه‌زن ل مه‌دینێ مابوون، له‌و موعاویه ب خۆ هاته مه‌دینێ، و داخواز ژ خه‌لكێ وێ كر به‌یعێ بده‌نه یه‌زیدی.. پێنج كه‌س ل به‌ر نه‌هاتن:
حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لی، عه‌بدللاهێ كوڕێ عومه‌ری، عه‌بدرره‌حمانێ كوڕێ ئه‌بوو به‌كری، عه‌بدللاهێ كوڕێ زوبه‌یری، و عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسی.
هنده‌ك ژ ڤان گۆت: یه‌زید ب كێر نائێت، و هنده‌كان گۆت: ئه‌م به‌یعێ ناده‌ینه دو كه‌سان پێكڤه.
پشتی ڤێ سه‌رهاتییێ ب چار سالان، یه‌عنی ل سالا (60)مشه‌ختی موعاویه چوو به‌ر دلۆڤانییا خودێ، و ل دیمه‌شقێ هاته ڤه‌شارتن، و كوڕێ وی یه‌زید ل شوینا وی بوو خه‌لیفه. و ده‌مێ یه‌زید بوویه خه‌لیفه، به‌یعه بۆ وی هاته نویكرن، ڤێ جارێ ب ناڤێ خیلافه‌تێ، ژ دل بت یان ژ دل نه‌بت هه‌مییان به‌یعه دایێ و خه‌لكی گــۆت: خـه‌لیفه‌كێ ب كێر نه‌هاتی چێتره ژ هلكرنا ئاگرێ فتنێ جاره‌كا دی د ناڤ ئوممه‌تێ دا.. ڤێ جارێ دو كه‌سان ب تنێ موبایه‌عا یه‌زیدی نه‌كر، ئه‌و هه‌ردو: حوسه‌ین، و عه‌بدللایێ كوڕێ زوبه‌یری بوون.
یه‌زیدی كاغه‌زه‌ك بۆ والییێ خۆ ل مه‌دینێ هنارت و گۆتێ: به‌یعێ بۆ من ژ خه‌لكی بستینه و هه‌چییێ ل به‌ر نه‌هات كوته‌كییێ لێ بكه.
ئه‌و ڕابوو هنارته ب دویڤ حوسه‌ینی و عه‌بدللاهی ڕا، هندی عه‌بدللاهـ بوو نه‌چوو نك، خۆ گرت حه‌تا بوویه شه‌ڤ ڕابوو ب دزی ڤه ژ مه‌دینێ ده‌ركه‌فت و قه‌ستا مه‌كه‌هێ كر.. حوسه‌ینی هنده‌ك زه‌لامێن بنه‌مالا خۆ دانه د گه‌ل خۆ و چوو نك والی، گۆته زه‌لامان: هوین ل به‌ر ده‌رگه‌هی بن گاڤا هه‌وه دیت تشته‌ك چێ بوو د هه‌وارا من وه‌رن.
حوسه‌ین ب ژۆر كه‌ت، والی گۆتێ: (أمیر المؤمنین) موعاویه یێ مری و كوڕێ وی یه‌زید ل شوینا وی یێ بوویه خه‌لیفه، و وی یێ ژ من خواستی ئه‌ز به‌یعێ بۆ وی ژ ته وه‌رگرم. حوسه‌ینی گۆت:
یێن وه‌كی من به‌یعێ ب دزی ڤه ناده‌ن، خه‌لكی كۆم بكه بلا به‌یعێ بده‌ن و ئه‌ز ژی دێ سه‌حكه‌مێ!
و حوسه‌ین ژ نك زڤڕی، هنده‌كان گۆته والی: حوسه‌ینی بگره و بكوژه ئه‌و ژ خۆ وه دبێژت به‌یعێ ناده‌ت.. والی گۆت: ب خودێ ئه‌وێ ل ڕۆژا قیامه‌تێ بێت حسێبا خوینا حوسه‌ینی د گه‌ل بێته‌كرن ئه‌و مرۆڤه‌كه ته‌رازییا وی دێ ل نك خودێ یا سڤك بت.
حوسه‌ین ژ نك وی زڤڕی و كارێ ده‌ركه‌فتنا ژ مه‌دینێ كر، هه‌ر سێ برایێن خۆ: (أبو بكر، و العباس، و جعفر) د گه‌ل هه‌ردو خویشكێن خۆ (زینب، و أم كلثوم) و د گه‌ل عه‌یالێ برایێ خۆ (حه‌سه‌نی) د گــه‌ل خــۆ برن و قه‌ستا مه‌كه‌هێ كر، برایێ وی (محمد بن الحنفیه) د گه‌ل ده‌رنه‌كه‌ت، چونكی ده‌ركه‌فتن ب دلێ وى نه‌بوو، و وى شیره‌ت ل حوسه‌ینی ژی كر كو ده‌رنه‌كه‌ڤت، به‌لێ حوسه‌ینی ب یا وی نه‌كر.
حوسه‌ین ب بنه‌مالا خۆ ڤه گه‌هشته مه‌كه‌هێ، و مه‌كه‌هـ باشترین جهـ بوو حوسه‌ین و (ابن الزبیر) به‌رهنگارییا یه‌زیدی لێ بكه‌ن، به‌لێ خه‌لكێ كووفه ئه‌وێن هه‌رده‌م ل فتنان دگه‌ڕیان، به‌لا خۆ ژ حوسه‌ینی ڤه‌نه‌كر، كاغه‌ز ل دویڤ كاغه‌زێ بۆ هنارتن، و قاصد ل دویڤ قاصدی فڕێكرن: وه‌ره كووفه دێ هاری ته كه‌ین، شیرێن مه دێ د گه‌ل ته بن دژی یه‌زیدی، به‌س تو بێی كه‌سێ ژ ته پیڤه‌تر ئه‌م ناهلبژێرین. و حوسه‌ینی ڤیا خۆ پشت ڕاست بكه‌ت كو ئه‌و ڕاست دبێژن، ڕابوو پسمامێ خۆ (مسلم بن عقیل) هنارته كووفه دا بزانت كانی مه‌سه‌له ب دورستی یا چاوایه.
موسلم گه‌هشته كووفه، و هنگێ والییێ كووفه (النعمان بن بشیر) بوو -خودێ ژێ رازی بت- كو ئێك ژ صه‌حابیێن ناڤداره، موسلم گاڤا گه‌هشتی، خه‌لكێ كووفه ل دۆران كۆم بوون و به‌یعه دا حوسه‌ینی، حه‌تا دبێژن: پتر ژ هه‌ژده هزار كه‌سان به‌یعه بۆ حوسه‌ینی دا موسلمی.
ل وی ده‌می یه‌زیدی بڕیار دا (النعمان بن بشیر)ی ژ والیاتییێ بێخت، و ل شوینا وی (عبیدالله بن زیاد)ی والییێ به‌صرا ڤه‌گوهێزته كووفه، (عبیدالله) مرۆڤه‌كێ خوین رێژ و دل ره‌ق بوو، گاڤا هاتییه كووفه و ب سه‌روبه‌ری حه‌سیای ل (مسلم بن عقیل)ی گه‌ڕیا و هنگی راوه‌ستیا حه‌تا گرتی و كوشتی.موسلمی به‌ری هنگی هنارتبوو ب دویڤ حوسه‌ینی ڕا ل مه‌كه‌هێ كو: وه‌ره هه‌می تشتت د دورستن!
حوسه‌ینی بڕیار دا ده‌ركه‌ڤت، ئه‌ڤ ده‌ركه‌فتنا وی، بوو جهێ نه‌رازیبوونا گه‌له‌ك ژ هه‌ڤال و نیاسێن وی، به‌ری هه‌مییان برایێ وی (محمد بن الحنفیه) ب ڤێ چه‌ندێ یێ رازی نه‌بوو، پسمامێ بابێ وی عه‌بدللاهێ كوڕی عه‌باسی چـــوو نك، گــۆتــێ: پــســمــام من یێ ژ خه‌لكی گوهـ لێ بووی تو دێ چیه عیراقێ، ئه‌رێ ڕاسته؟گۆت: به‌لێ، ئه‌ڤرۆ حه‌تا سو‌باهی دێ چم.
عه‌بدللاهی گۆتێ: نه‌چه، خه‌كێ كووفه د بێ سۆزن، بمینه ل مه‌كه‌هێ و ئه‌گه‌ر ته بڤێت ده‌ركه‌ڤی ژی هه‌ره یه‌مه‌نێ.
حوسه‌ینی گۆت: ئه‌ز دزانم دلێ ته یێ ب من ڤه، به‌لێ من چوون یا كرییه دلێ خۆ و هه‌ر دێ چم.
عه‌بدللاهـ گه‌له‌ك بێهن ته‌نگ بوو و گۆت: ئه‌گه‌ر كه‌یفا خه‌لكی ب مه نه‌هاتبا ئه‌ز دا سه‌رێ ته كێشم و من نه‌دهێلا تو بچی.. به‌لێ ئه‌گه‌ر هه‌ر دێ چی ژنك و بچویكێن خۆ نه‌به، ئه‌ز دترسم تو ژی وه‌كی عوثمانی ل به‌ر چاڤێن وان بێیه كوشتن.
(جابر بن عبدالله)ی و (أبو سعید الخدری) ژی گۆتێ: نه‌چه، خۆ (فرزدق)ێ شاعر ژی گۆتێ: دلێن خه‌لكی یێن د گه‌ل ته، به‌لێ شیرێن وان یێن د گه‌ل نه‌یارێن ته.
حوسه‌ینی گوهێ خۆ نه‌دا وان و ده‌ركه‌فت، پشتی ده‌ركه‌فتنا وی ب دو سێ ڕۆژان (عه‌بدللاهێ كوڕێ عومه‌ری) پێ حه‌سیا ڕابوو ل ده‌وارا خۆ سویار بوو و ب دویڤ دا چوو حه‌تا گه‌هشتییێ، گۆتێ: دێ كیڤه چی؟حوسه‌ینی گۆت: دێ چمه كووفه و ئه‌ڤه كاغه‌زێن خه‌لكێ وێنه به‌یعه یا دایه من و ئه‌ز دێ چمه نك وان.
كوڕێ عومه‌ری گۆتێ: ئه‌ز دێ حه‌دیسه‌كێ بۆ ته بێژم، جــبــریــل هــاتــه نك پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- و گۆتێ: ته دنیا یان ئاخره‌ت؟ ئه‌وی ئاخره‌ت هلبژارت و دنیا نه‌ڤیا، و تو پارچه‌كی ژ پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ب خودێ ئێك ژ هه‌وه ناگه‌هیتێ -یه‌عنی: ویلایه‌تێ- و بۆ باشییا هه‌وه خودێ ئه‌و ژ هه‌وه دویر كر.
حوسه‌ینی گۆت: ژ نوی ئه‌ز نازڤڕم.ئینا عه‌بدللاهێ كوڕێ عومه‌ری حوسه‌ین دا به‌ر سنگێ خۆ، پێڤه ماچی كر، و ب گری ڤه گۆتێ: ئه‌ى كوشتى! ئه‌ز ته هل دپسێرمه ب هیڤیا خودێ ڤه.
د گه‌ل ڤێ هه‌مییێ حوسه‌ین ژ چوونێ لێڤه نه‌بوو، ل ده‌هكێن (ذو الحجه) هه‌یڤا دوازدێ ژ سالا (60) مشه‌ختی حوسه‌ین ژ مه‌كه‌هێ ده‌ركه‌فت، و هه‌ڤالێن وی ب ژن و بچویك ڤه هه‌می دبوونه حه‌فتێ و دو كه‌س.
و به‌ری ئه‌م هه‌ڤالینییا بابێ عه‌بدللاهی و سه‌روه‌رێ شه‌هیدان د ڤێ وه‌غه‌را وی یا دویماهی دا بكه‌ین، مه ڕاوه‌ستانه‌ك د گه‌ل مه‌سه‌له‌كێ هه‌یه:
دویر نینه هنده‌ك كه‌س هه‌بن بێژن: ئه‌رێ حوسه‌ین بۆچی چوو كووفه و گوهدارییا وان هه‌می صه‌حابییان نه‌كر ئه‌وێن گۆتینێ نه‌چه؟ل ڤـێـرێ دڤێت ئاشكه‌را بكه‌ین كو ده‌ركه‌فتنا وی مه‌سه‌له‌كا شه‌خصی نه‌بوو، به‌رێ وی ل هندێ نه‌بوو ببته خه‌لیفه یان نه، چونكی حوسه‌ین ژ وان كه‌سان نه‌بوو یێن به‌ر ل دنیایێ، مه‌سه‌له به‌ڕه‌ڤانییا ژ پاشه‌ڕۆژا ئیسلامێ بوو، حوسه‌ین ئیمامه‌كێ (مجتهد) بوو و ئجتیهادا وی ئه‌و گه‌هانده وێ باوه‌رێ كو یه‌زید مرۆڤه‌كێ زۆرداره و ب كێر خیلافه‌تێ نائێت و ئه‌گه‌ر ئه‌و ژی ل سه‌ر ڕێكا بابێ خۆ بچت، (شوورایا ئیسلامی) دێ بن ئاخ كه‌ت و خیلافه‌تێ دێ كه‌ته مه‌لكاتی و ده‌وله‌تا ئیسلامێ دێ كه‌ته ملكێ بنه‌مالا خۆ.. مه‌عنا پاشه‌ڕۆژا ئیسلامێ و موسلمانان دێ به‌ر ب كۆره ڕێكه‌كێ ڤه چت، ڤێجا ماده‌م مه‌سه‌له یا هۆیه دڤێت كه‌سه‌ك هه‌بت ده‌نگێ خۆ بلند كه‌ت و بێژته زۆرداری: نه!ئه‌ڤ چه‌نده ب كێڤه دئێت؟
ب وی ب تـنــێ ڤــه، چــونـكــی ئــه‌و نـه‌ڤـیــیـێ پێغه‌مبه‌رییه و كوڕێ عه‌لییه، و ئه‌ڤه ب هزاران خه‌لكێ كووفه به‌یعه دایێ وه‌كی پسمامێ وی موسلمی بۆ نڤیسی، و وان ئاماده‌بوونا خۆ ئاشكه‌را كر كو د گه‌ل ه‌ى به‌رهنگارییا زۆرداری بكه‌ن، مه‌عنا: ئه‌گه‌ر وی خۆ بێ ده‌نگ كر، و ل مه‌كه‌هێ روینشت، ئه‌و هنگی وی خیانه‌ت ل ئوممه‌تێ كر و (فرض عین)ه‌ك ب جهـ نه‌ئینا.
ئه‌ڤه ئجتیهادا حوسه‌ینی بوو، و (مجتهد) چ یێ دورست بت چ یێ خه‌له‌ت -ب نه‌صا حه‌دیسێ- مرۆڤه‌كێ خودان خێره، و چونكی ئجتیهادا موجته‌هدی بۆ هه‌می موجته‌هدان یا مولزه‌م نینه وه‌كی ئصوولی دبێژن، صه‌حابیێن دی د ڤێ بۆچوونێ دا د گه‌ل حوسه‌ینی نه‌بوون و گۆتن: ده‌ركه‌فتنا ل سه‌ر ئیمامی ئه‌گه‌ر خۆ یێ زۆردار ژی بت خرابییا وێ ژ باشییێ پتره، له‌و پێغه‌مبه‌ری -سلاڤ لێ بن- ئه‌م یێن ژێ داینه پاش.
حوسه‌ین ژ مه‌كه‌هێ ده‌ركه‌فت، و ل وان ڕۆژێن ئه‌و ده‌ركه‌فتی پسمامێ وی (موسلمێ كوڕێ عه‌قیلی) ب ده‌ستێن (ابن زیاد)ی هاته كوشتن، حوسه‌ینی ب ڤێ چه‌ندێ نه‌زانی حه‌تا نێزیكی كووفه بووی، هنگى وى مرۆڤه‌ك دیت ژ لایێ كووفه ڤه یێ دئێت، ئینا پسیارا حالێ كووفه ژێ كر، وى زه‌لامی گۆتێ: موسلم یێ هاتییه كوشتن، و خه‌لكێ كووفه موبایه‌عا (ابن زیاد)ی كرییه.
چو د ده‌ست حوسه‌ینی دا نه‌ما وی زانی ئه‌وا پسمامێ وی (موسلم)ی كری (ابن زیاد)ی هه‌می یا پــویــچ كــری، لـــه‌و گــۆت: (إنا لله وإنا إلیه راجعون) پشتی وی چو خێر د ژینێ دا نینه.
حوسه‌ینی ڕێكا خۆ ژ كووفه ڤه‌گوهاست و ب ژۆرییا ڕۆژئاڤایێ دا چوو، حه‌تا نێزیكی ده‌شتا كه‌ربه‌لائێ بووی ب ره‌خ رویباری فوراتی ڤه، ده‌م ده‌ســپـــێــكـا هه‌یڤا موحه‌رره‌مێ بوو ژ سالا (61)مشه‌ختی، (ابن زیاد)ی له‌شكه‌ره‌كێ بۆش ب قوماندارییا (عومه‌رێ كوڕێ سه‌عد)ی ب دویڤ حوسه‌ینی دا هنارت، گاڤا ئه‌و له‌شكه‌ر گه‌هشتییه ئیمامی، عومه‌رێ كوڕێ سه‌عدی گۆتێ: بۆچی تو ده‌ركه‌فتی؟
حوسه‌ینی گۆت: ل دویڤ داخوازا خه‌لكێ ڤی باژێری ئه‌ز یێ هاتیم، ب رێڤه ژ نوی من زانی ئه‌و یێن لێڤه بووین، به‌لێ وه رێ نه‌دا من ئه‌ز بزڤڕم.
كوڕێ سه‌عدی كاغه‌زه‌ك بۆ مه‌زنێ خۆ (ابن زیاد)ی هنارت تێدا داخوازا فه‌رمانا وی كر، ل سه‌ری (ابن زیاد)ی گۆتێ: داخوازێ ژێ بكه به‌یعێ بده‌ته یه‌زیدی و ئه‌گه‌ر وه نه‌كر لێ بشدینه و ئاڤێ ژێ ببڕه، كانێ چاوا وان ئاڤ ژ ئیمام عوثمانی بڕیبوو!
و ژ بیرا (ابن زیاد)ێ ئه‌حمه‌ق چووبوو كانێ ڕۆژا ئاڤ ژ عوثمانی هاتییه بڕین حوسه‌ین و برایێ خۆ و بابێ خۆ ل كیڤه بوون، ما نه هه‌ر حوسه‌ین و برایێ خۆ بوون شیرێن خۆ هلگرتین و چووین به‌ڕه‌ڤانی ژ عوثمانی كری؟ ما نه هه‌ر عه‌لی بوو ئاڤ بۆ عوثمانی داگرتی و كۆمه‌كا جحێلێن بنه‌مالا هاشمییان هنارتین و گۆتییێ: یان نه‌زڤڕن یان ڤێ ئاڤێ بگه‌هیننه عوثمانی!
به‌لێ ئه‌گه‌ر مرۆڤ ژ ڕێ ده‌ركه‌فت یا عه‌جێب نینه تاریخێ ژی ڤاژی بخوینت!حوسه‌ینی گۆت: ئه‌وا (ابن زیاد) دخوازت ئه‌ز قه‌ت ناكه‌م، ئه‌گه‌ر مرنه بلا ب خێر بێت.
(ابن زیاد)ی به‌رسڤ دا: ئه‌گه‌ر ئه‌و وێ نه‌كه‌ت یا مه ژێ دڤێت، و خۆ ب ده‌ست هه‌وه ڤه به‌رنه‌دا هێرشێ ببه‌نه سه‌ر حه‌تا هوین وى دكوژن.
ل ده‌هی هه‌یڤا موحه‌رره‌مێ، ل ڕۆژا عاشوورائێ، دیرۆكێ مه‌زنترین ڕوی ڕه‌شی بۆ (ابن زیاد)ی و ده‌سته‌كا وی تۆمار كر، ل ڤێ ڕۆژێ ڕۆژا كه‌ربه‌لائێ قه‌هره‌مانێن (آل البیت) خۆ گۆریكرنه‌كا دی یا مه‌زن تۆمار كر.
ل عاشوورائێ شه‌ڕی ده‌ست پێ كر، ئه‌وێن حوسه‌ین داخواز كری كو بێت دا موبایه‌عا وی بكه‌ن، ئه‌ڤرۆ ب شیرێن خۆ لێ ڕاوه‌ستیان، و پشتی حوسه‌ینی و حه‌تا ئه‌ڤرۆ ژی هه‌ر سال جاره‌كێ ئه‌و روییێن خۆ ڕه‌ش دكه‌ن، كانێ چاوا جلكێن خــۆ ڕه‌ش دكــــه‌ن، وه‌ك كـــۆڤــانداری ل سه‌ر وێ قبحه‌تا وان ب خۆ ب ده‌ستێن خۆ كری!
ڕۆژا عاشوورائێ ل هنداڤی كه‌ربه‌لائێ ئاڤا نه‌بوو حه‌تا پیرۆزه ته‌رمێن هه‌ڤده شه‌هیدێن به‌خته‌وه‌ر نه‌كه‌فتینه سه‌ر ئاخا كه‌ربه‌لائێ.. و ئیمامێ وان بابێ عه‌بدللاهی حوسه‌ینێ كوڕێ عه‌لی بوو، سلاڤێن خودێ ل وی و بابێ وی و بنه‌مالا وی بن.
ل دویماهییێ ب تنێ من دڤێت ئێك مه‌سه‌لێ روهن بكه‌م: ئـه‌رێ هه‌لویستێ یه‌زیدی ژ ڤێ تاوانا مه‌زن چ بوو؟ و دیتنا مه موسلمانان بۆ وی دڤێت یا چاوا بت؟
ل سه‌ری دێ بێژین: دڤێت باش ل بیرا خۆ بینین كو رافزییێن شه‌رمزار گه‌له‌ك دره‌و و بێ به‌ختییان ژ نك خۆ ب دویڤ یه‌زیدی و بنه‌مالا وی ڤه‌دنن، به‌لكی ب دویڤ هه‌ر كه‌سه‌كی ڤــه‌دنـــن یــێ نــه د گه‌ل وان بت، ئه‌گه‌ر وه‌كی میاكه‌تان ژی بت! چونكی دینێ وان ل سه‌ر بێ به‌ختییێ یێ ئاڤاكرییه، ئه‌ڤێ دڤێت ل به‌ر چاڤ بدانین.. به‌لێ د گه‌ل هندێ ژی ئه‌م یه‌زیدی ئێكجار بێ گونه‌هـ ناكه‌ین ژ ڤێ تاوانێ، ڕاسته وی فه‌رمان ب كوشتنێ نه‌دابوو، و ده‌مێ وی ب كوشتنا حوسه‌ینی زانی تێكچوو و پێ نه‌خۆش بوو، و ده‌نگێ گرییێ ژ مالا وی هاته بهیستن، به‌لێ وی تۆلا حوسه‌ینی ژ وان تاوانباران نه‌ستاند، حه‌تا نه‌گۆت دا (ابن زیاد)ی ژ ویلایه‌تێ بێخم ژی!
پشتی ڤێ چه‌ندێ، باوه‌رییا مه (أهل السنه والجماعه) د ده‌رحه‌قا یه‌زیدی دا ئه‌وه: یه‌زید مه‌لكه‌ك بوو ژ مه‌لكێن موسلمانان، ژ خه‌لیفێن راشد نه‌بوو، و وى چاكی ژی هه‌بوون و خرابی ژی هه‌بوون، و حسێبا وی ل سه‌ر خودێیه.
ئه‌ڤه و ده‌سته‌كێن موسلمانان د ده‌رحه‌قا وی دا یێن بووینه چار پشك:
1- هندی رافزینه دبێژن: ئه‌و مرۆڤه‌كێ كافر بوو و له‌عنه‌تێ لێ دبارینن، و ڤێ گۆتنێ وه‌كی خودانێن وێ چو بهایێ خۆ د ته‌رازییا حه‌قییێ دا نینه.
2- به‌رانبه‌ر بۆچوونا بۆری و وه‌ك (رد فعل) هنده‌كان ژ پشكا سوننییان گۆت: یه‌زید ئێك ژ چاك و خاسێن خودێ بوو، و مرۆڤه‌كێ موجاهد بوو و یێ به‌رییه ژ گونه‌ها كوشتنا حوسه‌ینی، و ئێكه‌مین كه‌س بۆ ڤێ بۆچوونێ چووی شێخ (عدی بن مسافر الاموی) بوو، و پشتی وی دویكه‌فتییێن وی ئه‌وێن ل ســه‌ری ب ناڤێ (ئادییان) هاتینه ناڤكرن زێده (غلو) د ده‌ر حه‌قا یه‌زیدى دا كر حه‌تا دویماهییێ گۆتن: یه‌زید -یان سلتان ئێزد وه‌كی ئه‌و دبێژن-خودێیه.. و ئه‌و كوردێن ئێزدی یێن نوكه ئه‌م دبینین به‌رمایێن وانه!
3- هنده‌كان ژی گۆت: یه‌زید كافر نینه به‌لێ مرۆڤه‌كێ فاسق و فاجره، دورسته مرۆڤ له‌عنه‌تا لێ بكه‌ت چونكی گه‌له‌ك تاوانێن مه‌زن ل سه‌ر ده‌مێ وی هاتبوونه‌كرن.
4- و بۆچوونا ژ هه‌مییان دورستتر ئه‌وه: چێ نابت له‌عنه‌ت لێ بێنه‌كرن؛ چونكی ئه‌و مرۆڤه‌كێ موسلمانه، و ئه‌گه‌ر وی چه‌ند گونه‌هێن مه‌زن هه‌بن ژی، ئه‌ڤ گونه‌هه وی كافر ناكه‌ن و هێژای هندێ ناكه‌ن له‌عنه‌ت لێ بێنه باراندن، و ده‌مێ ئه‌م د دوعایێن خۆ دا داخوازا ژێبرنا گونه‌هان بۆ موسلمانان دكه‌ین ئه‌و ژی دكه‌فته د بن دا، و د گه‌ل هندێ ژی زانایێن ئیسلامێ حه‌دیس ژێ ریوایه‌ت نه‌كرینه و د علمێ (الجرح والتعدیل) دا یه‌زید مرۆڤه‌كێ باوه‌رێ نینه!
زڤڕین بۆ بابه‌تێ سه‌ره‌كێ دێ بێژین: ده‌مێ ئیمام حوسه‌ین هاتییه شه‌هیدكرن ژییێ وی نێزیكی پێنجی و حه‌فت سالان بوو، ل شه‌عبانا سالا (4) ل مه‌دینێ بووبوو، و ل موحه‌رره‌ما سالا (61) ل كه‌ربه‌لائێ شه‌هید بووبوو.سلاڤ لێ بن.
کومــێتــدان لسـه‌ر بابــه تـی